عرضه خودرو در بورس کالا؛ زورآزمایی با رانت و دلالی
مژده ابراهیمی| چند مدتی است که بورس کالا عزم خود را در خصوص عرضه خودروها جزم کرده و قصد دارد که با اینگونه عرضه‌ها دست دلالان را قطع و رانت را از بین ببرد که به نوعی شفافیت به وجود خواهد آمد، اما موضوعی که مطرح است قیمت این خودروها است و هنوز هم خرید خودرو از طریق بورس کالا گران است.
به عقیده فعالان بازارسرمایه جایگاه عرضه خودرو در بورس کالا نیست، اما در شرایط فعلی که دلالی در بازار خودرو بیداد می‌کند؛ بهترین اقدام محسوب می‌شود، به شرط اینکه این اقدام مستمر باشد و نواقصی که در این حوزه وجود دارد، برطرف شود؛ از همه مهم‌تر اینکه سیاست‌گذاران باید اعتماد از دست رفته را برگردانند تا مردم به بازار سرمایه اعتماد کنند و از طرفی هم حقوقدانان معتقدند در جهت بهبود شرایط عرضه خودرو، بورس کالا باید دستورالعملی شفاف به مردم ارایه کند تا تمامی موارد با شفافیت کامل انجام شود. در این خصوص نظرسنجی با برخی مدیران، کارشناسان و حقوقدانان بازارسرمایه و نماینده مجلس انجام شد که امیدواریم توانسته باشیم در این پرونده قدمی در جهت شفافیت بازارسرمایه و بورس کالا برداشته باشیم.
ایجاد رقابتی شفاف در اتاق شیشه‌ای
اشکان زودفکر، کارشناس بازار سرمایه:
در کشور ما سیستم خاص و محدود عرضه خودرو ماهیت این کالای مصرفی را به سرمایه‌ای تغییر داده و افزایش پی‌درپی قیمت آن نیز مهر تاییدی بر این تغییر جایگاه زده و این شرایط تا جایی پیش رفته که دیگر نگاه سرمایه‌ای به خودرو یک امر بدیهی شده است و در عوض فروش این کالا بصورت اقساطی به مشتری تغییر جهت داده و مشتریان به دنبال گرفتن تسهیلات با بهره جهت قرار گرفتن در صف خرید آن هم با هر کیفیتی شده‌اند، ولی نکته اینجاست که بهترین روش عرضه این کالا در شرایط موجود چیست؟
رابطه بین عرضه و تقاضا بر قیمت بر هیچ اهل اقتصادی پوشیده نیست، زمانی که تقاضا بر عرضه پیشی بگیرد، قیمت افزایش می‌یابد و برعکس. همچنین با توجه به این اصل نمی‌توان انتظار کاهش قیمت کالایی را باتوجه به تقاضای انبوه آن ناشی از تعداد افراد فاقد خودرو در جامعه (انباشت تقاضا) و تولید محدود آن (محدودیت عرضه) داشته باشیم و از طرفی نیز با محدودیت‌های موجود ارزی و سیاست‌های دولت (فارغ از انگیزه آن) تنها راه موجود مدیریت فعلی تعداد عرضه است.
بنابراین دو گزینه پیش روی سیستم توزیع است، روش اول اینکه با راه‌اندازی سیستم‌های مبتکرانه! چون قرعه‌کشی اقدام به توزیع تصادفی رانت در بازار کنیم (در بهترین حالت و درصورتی که هیچ تخلفی در سیستم قرعه‌کشی انجام نپذیرد) و تولیدکننده را در زیان انباشته افزایشی سالانه نگه‌داشته و کل اکوسیستم خودروسازی کشور را از قطعه‌سازان گرفته تا سیستم بانکی ناموفق در باز پس‌گیری تسهیلات پرداختی در زیان و مشکل نگه داریم و روش دوم اینکه با برگرداندن این رانت ناشی از فاصله قیمتی به تولیدکننده حداقل اکوسیستم را سودده کرده و مشکلات یک بخش عظیم را حل کنیم و امیدوار باشیم که خودروساز از محل سود حاصله اقدام به بهبود کیفیت، تسویه با کلیه بخش‌های اکوسیستم و افزایش تولید کند.
آنچه سابقه نشان می‌دهد این است که هیچ کدام از این روش‌ها حداقل تاکنون و با بررسی گذشته منجر به بهبود شرایط نشده و در آینده هم نخواهد شد و تنها روش بهبود شرایط فعلی اصلاح ساختار مدیریتی و به تبع آن افزایش عرضه در بازار است، ولی با نگاهی دقیق‌تر در می‌یابیم که اینجا مساله انتخاب بین بد و بدتر است. وقتی که مصرف‌کننده انتخابی ندارد، جبر به دادن امتیاز به صاحب کالا و عرضه‌کننده را دارد و این امر اجتناب‌ناپذیر است، ولی در این اکوسیستم بورس کجای معادله است؟
نسبت دادن هر وزنی از این معادله به بورس کالا آدرس‌دهی اشتباه از سوی ذی‌نفعان قرعه‌کشی بلیت بخت‌آزمایی رانت است و وظیفه بورس در این اکوسیستم تنها و تنها حفظ کارایی بازار است؛ بدین معنی که رابطه بین عرضه و تقاضا را با رقابتی شفاف و در اتاقی شیشه‌ای به نحو عالی انجام می‌دهد و با حرکت دادن اهرم قیمت این معادله را متوازن نگه داشته و هیچ دخالتی در توابع اصلی و تعیین‌کننده معادله قیمت بازار (عرضه و تقاضا) ندارد و در بدترین حالت اقدام به حذف درخواست مازاد و کاهش متقاضی با حذف تقاضاهای سودجویانه می‌کند که این نیز به نفع سمت تقاضاست. بورس نه تولیدکننده کالاست که سیاست‌گذاری مربوط به کیفیت و میزان تولید را مشخص کند و نه خریدار کالاست که بخواهد کالا را با قیمتی پایین‌تر تصاحب کند و وظیفه حرکت نقطه ثقل قیمت را جهت حفظ موازنه دارد.
بدیهی است زمانی که هریک از المان‌های تاثیرگذار در دو طرف این الاکلنگ تغییر کند (عرضه و تقاضا)، بورس با ایجاد تناسب، قیمت را باز هم کارا نگه خواهد داشت؛ بدین معنی که اگر زمانی با کاهش تقاضا یا افزایش تولید، جذابیت قیمت کاهش یابد، سیستم کارا و دقیق بورس‌کالا با کاهش قیمت‌ها تا سطح مورد نظر مصرف‌کننده قیمت‌ها را کاهش خواهد داد و برعکس. باتوجه به توضیحات فوق بدیهی است که سیستم عرضه بورس کالا بهترین و کاراترین راه‌حل فعلی بازار بوده و کسانی که در راستای وارد کردن هجمه به این سیستم شفاف و شیشه‌ای هستند از چه گروهی هستند.
اتمام سودهای نجومی دلالان
حسن حسین‌نیا، کارشناس بازار سرمایه:
خودرو، قیمت بازار آزاد و بورس کالا؛ واژه‌های مرتبط با هم در ماه‌های اخیر که همچنان به دلیل آگاهی کم عموم مردم با مکانیسم‌های عملکردی دو بازار معاملاتی یعنی بازار آزاد و بورس کالا تحلیل‌ها و نظرات متناقض را درباره علت‌ها و روندهای قیمتی شاهد هستیم.
مشکل خودروسازان و جهش قیمتی از سال ۹۱ و با افزایش تحریم‌ها علیه کشور شروع شد و در الگوی تحریمی طراحان، یکی از صنایع محوری همین صنعت بود. تا قبل از سال ۹۱ شرکت‌های خودروسازی با سودآوری مناسب در فصل مجامع سود خوبی تقسیم می‌کردند و عرضه خودرو در بازار نیز در تعادل نسبی با تقاضا قرار داشت. واردات خودروی خارجی نیز با نظم خاصی و البته همراه با انتقادهایی صورت می‌گرفت.
بعد از سال ۹۱ رشد نرخ دلار و جهش هزینه‌های تولید همراه با سختی واردات قطعات مورد نیاز در کنار نقش‌آفرینی‌های معیوب دولتی در ارکان مدیریت این صنعت به معضلی جدی تبدیل شد.
افزایش هزینه‌های تولید با گسترش هزینه‌های اداری و هزینه‌های سنگین مالی، صورت‌های مالی شرکت‌های خودروساز را دگرگون و زیان‌ده کرد.
کاهش جریان نقدینگی که عامل موثر در تولید و بهبود عملکرد شرکت‌ها است میزان تولید و عرضه را کاهش داد، بار مالی تامین مالی از طریق نظام بانکی این ساختار را معیوب‌تر کرد و ساختار سهامداری تودرتوی این صنعت به حیف و میل بیشتر منابع انجامید. همچنین قیمت‌گذاری دستوری نیز به پاشنه آشیل خودروسازها تبدیل شد، دولت و شورای رقابت برای حفظ وجهه و جلب رضایت عمومی و فرار از پاسخ دقیق به علت‌ها با تحمیل زیان و شروع لاتاری، عملا فرهنگ غلطی را تعمیق کردند که بسیاری از افراد به جای اشتغال در حرفه‌های تولیدی و خدماتی به انتخاب سبکی تحت عنوان دلالی و تعریف عجیب آن به عنوان شغل مبادرت کردند.
دلالی به شکل‌های مختلف وجود دارد و مذموم‌ترین آن ورود به بازارهایی مصرفی است که با عدم تعادل عرضه و تقاضا مواجه است، به ویژه اینکه یکی از دلایل عدم تعادل یاد شده ناشی از کمبود نقدینگی و دوره طولانی چرخه نقدینگی در صنعت مذکور است. با راه‌اندازی لاتاری خودرو، ثروت‌های عظیم بادآورده به کام دلالان و از جیب جامعه میلیونی و مصرف‌کننده جابه‌جا شد. همچنین حجم ثبت نام در لاتاری یاد شده که با وجود شرایط سختگیرانه چند میلیونی بود و با تقاضای واقعی همخوانی نداشت و خود نشان‌دهنده به جریان افتادن جریان کدملی‌های اجاره‌ای بود.
با عرضه خودرو در بورس کالا شرایط به نحو قابل توجهی تغییر پیدا کرد، دیگر استفاده از کد ملی اجاره‌ای به راحتی امکان‌پذیر نشد و این امر با بررسی نسبت عرضه و تقاضا قابل مشاهده است؛ یکی از علت‌ها، لزوم واریز وجه به حساب در اختیار بورس کالا تحت عنوان قسمتی یا کل قیمت پایه بود، چون حساب در اختیار بورس کالا به نام دارنده حساب است، همچنین در صورت عدم خرید برگشت پول به حساب شخصی خود فرد است و این مساله برای دلالان بسیار پرریسک هست که یکی از علت‌های مخالفت و بهانه‌های بنی‌اسراییلی دلالان علیه بورس کالا همین مورد است.
عرضه در بورس کالا که عملا به تقاضای واقعی جامعه پاسخ می‌دهد باعث کنترل هیجانات قیمتی شد و مابه‌التفاوت قیمت عرضه شده با قیمت دستوری و کارخانه به حساب خودروساز و در واقع سهامداران میلیونی آنها اعم از سهام عدالت و دولت و بخش خصوصی واریز می‌شود، همان بخشی از جامعه که بجای درگیر کردن سرمایه خود در دلالی و احتکار، نقدینگی خود را صرف تولید و توسعه صنعت می‌کند و سال‌ها متضرر قیمت‌گذاری‌های دولتی بوده است؛ اما همچون سال‌های قبل در مقاطعی مانند یک ماه گذشته شاهد جهش دلار داخلی بودیم که بلافاصله عموم را به تلاطم حفظ ارزش سرمایه در برابر تورم وا می‌دارد و در این مسیر همه بازارها اعم از ملک، خودرو طلا و غیره در نوردیده می‌شود.
این جهش دلار که به صورت تصادفی با عرضه خودرو در بورس کالا تقارن پیدا کرده، ملعبه‌ای برای مغلطه و فریب اذهان شده و به جای تعریف علت‌های اصلی؛ همچون نبود تعادل عرضه و تقاضا و تقاضای انباشته و افزایش بهای تمام شده و رشد دلار و تورم، به علت‌سازی می‌پردازند!
سوال اصلی که پیش می‌آید این است؛ چرا خودروسازان که دارای جامعه سهامداری گسترده و ذی‌نفعان بسیار است به سیبل دلالان تبدیل شده است؛ چرا از تورم خیره‌کننده بازار ملک یا جهش قیمتی سایر وسایل حمل و نقل همچون موتورسیکلت یا دوچرخه و غیره صحبت نمی‌شود؟! عامل اصلی از بین رفتن مکانیسم بسیار ساده و سودهای نجومی بود که جیب دلالان را مملو از پول‌های بادآورده کرده بود، اگر مکانیسم لاتاری در بازارهای دیگر هم راه‌اندازی می‌شد قطعا آنجا هم صدای دلالان و مخالفان شفافیت بالا می‌رفت؛ کما اینکه مالیات cgt نیز از الان و در مراحل اولیه خود داد بسیاری از دلالان را درآورده است.
زورآزمایی بورس کالا و قیمت خودرو
محمد حسین شهیدزاده، کارشناس ارشد بازار سرمایه:
افزایش قیمت دلار این روزها به دغدغه اصلی بسیاری از تولیدکنندگان تبدیل شده است؛ چراکه قیمت تمام شده تولید که بخشی از آن مواد اولیه وابسته به قیمت ارز است، تاثیرپذیر از آن است. در این بین، خودرو بیش از همه کالاها مورد توجه قرار گرفته؛ چراکه سیاست حمایتی دولت از قیمت مصرف‌کننده حاشیه سود بنگاه را کم و حاشیه سود سوداگران را حداکثر می‌سازد. همچنین مکانیزم عرضه و تقاضا سبب می‌شود تا اختلاف زیادی بین قیمت واقعی بازار و قیمت‌های دستوری ایجاد شود. نفس دخالت یا حمایت دولت در قیمت‌ها توسط اقتصاددانان مورد تایید است، اما سوال اساسی نحوه ورود و میزان اثر تصمیمات دولت نیز بسیار اثرگذار است.
دولت به جای سیاست‌گذاری و اصلاحات اساسی و اصولی با عرضه قطره‌چکانی خودرو در بورس‌کالا شرایطی را برای سوداگران به وجود آورده است تا از افت قیمت بازار خودرو جلوگیری کنند. از طرفی عرضه کم خودرو در بورس کالا باعث می‌شود تا با ثبت سفارش‌های با قیمت بالاتر، اقدام به کنترل قیمت بازار داشته باشند؛ به علاوه باید توجه داشت که باتوجه به تاثیرپذیری ذاتی قیمت کالاها در اقتصاد ایران از نرخ دلار، افزایش قیمت خودرو و دیگر کالاهای مصرفی اجتناب‌ناپذیر است. خودرو نیز به دلیل تاثیرپذیری و چسبندگی به نرخ ارز کالای جایگزین سرمایه‌ای برای دلار نیز در بازار ایران است؛ بنابراین به دولت پیشنهاد می‌شود به جای تعیین نرخ‌های دستوری برای کارخانجات تلاش خود را در جهت اصلاحات اثرگذار نظیر تقویت و حکمرانی ریال و همچنین افزایش تولید ناخالص ملی به عنوان پشتوانه دولت کند.
خداحافظی با رانت و دلالی
حمیدرضا جیهانی، کارشناس بازار سرمایه:
موضوع افزایش قیمت خودرو در ماه اخیر برای همه مردم و فعالان اقتصادی مورد توجه قرار گرفت و از آن سوال دارند، قاعدتا باتوجه به اینکه بحث عرضه خودرو در بورس کالا اقدامی نوین است و قیمت‌های فروش کارخانه‌ها را کمی بالاتر برده است؛ بعضی افراد که مخالف شفافیت هستند و فلش گرانی را به سمت بورس کالا گذاشته‌اند؛ در این باره باید به چند نکته اشاره کرد، نخست اینکه بازار خودرو و خرید آن در همه دنیا یک بحث مصرفی است؛ چون تورم سایر کشورها بسیار پایین است که البته چند سال اخیر که در اروپا هم نرخ تورم افزایش یافته خودرو به عنوان کالای سرمایه‌ای در حال پیشرفت است و فروش خودروها برای یک سال بعد هم انجام شده و کارخانه‌ها خودرویی نداشتند، اما درباره کشور ما، خودرو باتوجه به اینکه معاملات راحتی دارد و با روندهای جهشی تورم نوسان قیمت پیدا می‌کند و از جمله کالاهای سفته‌بازانه در کشور است؛ پس افراد به سمت و سوی خرید برای پوشش ریسک دارایی‌های خود رفتند، در سیکل‌های قبلی تورمی هم سرعت حرکت گرانی خودرو بیشتر از دیگر کالاها بوده است.
نکته دیگر اینکه اگر نسبت رشد قیمت دلار در فصل اخیر با افزایش قیمت خود و در سال‌های اخیر را نسبت‌بندی کنیم با سال‌های گذشته اتفاقا باید بگوییم خودرو رشد آنچنانی و تورم چشمگیری نداشته است؛ باید بازارهای سفته‌بازی را از طریق ابزارهای نظارتی کنترل کنیم که مهم‌ترین آن موضوع عایدی بر سرمایه است که می‌توانند در کنار هوشمند‌سازی بانک‌های اطلاعاتی کشور یک پکیجی ایجاد کنند که فضای سفته‌بازی در حوزه خودرو را بشکند و به سمت و سوی کالای مصرفی با دوام ببرد، یک نکته بسیار مهم این است که از طریق بورس کالا لاتاری و قرعه‌کشی خودرو و برداشته می‌شود و با شفافیت کامل معاملات دنبال می‌شود؛ از طرفی مابه‌التفاوتی که از طریق قرعه‌کشی در جیب دلالانی که کارت ملی از مردم اجاره می‌کردند، مستقیما وارد جیب خودروسازان و سهامداران آنها می‌شود، همچنین ظرفیتی که از طریق بورس کالا ایجاد شده، مصرفکنندگان واقعی حدود ۲۰ درصد پایین‌تر از قیمت بازار داخلی می‌توانند خودرو مورد نظر را در یک رقابت سالم با قیمت مشخص تهیه کنند و از این طریق هزینه‌های دولت پرداخت می‌شود؛ همچنین تضامین لازم هم اجرا می‌شود، یعنی تضمین‌هایی که بورس کالا به خودروسازان داده انجام می‌شود و خودروسازان تعهدات خود را در نظر می‌گیرند؛ در حقیقت یک بازی برد- برد بین فروشنده و خریدار اتفاق می‌افتد؛ چون هزینه‌هایی که توسط بورس کالا به عنوان کارمزد معاملات اخذ می‌شود، بسیار بسیار ناچیز‌تر از ارقامی است که دلالان و نمایشگاه‌داران بازار خودرو از افراد می‌گیرند، اینها از جمله ظرفیت‌های صنعت خودرو برای سرمایه‌گذاران و سهامداران خودرو که همیشه در زیان بودند، است.
همیشه عنوان می‌شده که چون خودرو داخلی رقابت ندارد منجر به عدم افزایش کیفیت آن می‌شود، اما با ظرفیت‌های ایجاد شده می‌توان شاهد رشد کیفیت خودرو هم بودن در بودجه سال ۱۴۰۲ بخشی از درآمدهای حاصل از خودروهای وارداتی به عنوان هزینه خزانه دولت قرار است، واریز شود که بسترساز است و این کار درآمد خوبی برای دولت و ظرفیت خوبی برای افرادی که متقاضی خودروهای خارجی هستند، ایجاد می‌کند و رانت‌های شرکت‌های وارداتی یا امضاهای طلایی را از بین می‌برد.
عدم سراشیبی قیمت خودرو در بورس کالا
محسن بشردوست، مدیر کالایی کارگزاری بورسیران:
اتفاقی که پس از مدت‌ها بازار سرمایه و اقتصاد ما منتظر بود، رخ داد و چند ماه است که به سرانجام رسیده؛ همچنین خودرو در بورس کالا عرضه و بخشی از آن تحویل داده شد. در نتیجه باید سه رسالت در این موضوع در نظر داشت که دو مورد آن به ثمر رسیده و یکی از آن همچنان به سرانجام نرسیده است؛ نخست کوتاه شدن دست دلال و رانت از بازار بزرگ خودرو که حجم چرخش پول در آن بسیار زیاد است. دوم شفافیت معاملات در خودروهایی که عرضه شده، وجود دارد؛ مشخص است که چه میزان مورد معامله قرار می‌گیرد و سومین مورد که بسیار مهم است که متاسفانه به نتیجه نرسیده، قیمت خودرو است.
عرضه خودرو در بورس کالا مصادف شده با افزایش شدید نرخ دلار و جوی که در جامعه ایجاد شد و به بازار خودرو هم سرایت کرد که شاهد رشد چند برابری نرخ خودرو طی چند ماه اخیر بودیم. باید گفت عمده دلیل آن رشد قیمت دلار بود و تب و تابی که به بازار خودرو منتقل شد که راهکار آن کنترل قیمت از طریق بورس کالا بود، اما متاسفانه با توجه به عرضه‌های کم در بورس کالا نمی‌توان کنترل قیمت داشت؛ حتی از جهتی باعث رشد قیمت هم می‌شد و در بورس کالا رقابت به صورت حراج باز است؛ اما زمانی می‌توان گفت انتظارات ما برآورده می‌شود که انحصار در بخش عرضه نباشد.
متاسفانه چه بخواهیم بپذیریم یا خیر باید گفت بازار خودرو از سوی عرضه در انحصار است و با عرضه‌های بیشتر می‌شد کنترل قیمت داشته باشیم، البته که برای چند هفته آینده شاهد عرضه‌های بیشتری خواهیم بود که می‌توان گفت اثرگذار است و با توجه به اینکه تولیدات خودرو نسبت به سال گذشته افزایش بسیاری داشته، واردات خودرو را شاهد بودیم و با توجه به همه این پارامترها به نظر می‌رسد خودروسازان می‌توانند عرضه‌های بیشتری در بورس کالا داشته باشند و امیدواریم که در ماه‌های آتی این موضوع عملی شود.
نمونه بارز این موضوع در عرضه خودرو دیگنیتی بهمن خودرو اتفاق افتاد که دور اول عرضه بسیار محدود بود و روی تابلو تا ۲ میلیارد تومان هم قیمت نمایان شد، اما خوشبختانه آن معامله تایید نشد و مجددا معامله انجام شد و با عرضه ۴ برابری نسبت به دور اول دیدیم که قیمت‌ها حدود ۲۰ درصد کاهش یافت؛ پس عرضه و تقاضا یکی از مهم‌ترین ارکان بازار است و زمانی که سمت عرضه درست باشد و انحصار کاهش یابد، قیمت‌ها هم کنترل می‌شود.
در بحث سهامداری و حمایت از بازارسرمایه، بازار سهام رشد مختصری داشته که سهم‌های خودرویی رشد بیشتری داشته و رشدی منطقی با دلیل و علت چون شاهد افزایش ۱۰۰ درصدی قیمت فروش در عرضه‌هایی که داشتیم، بود. در موضوع لاتاری خرید خودرو که با قیمت به‌طور مثال ۱۷۰ میلیون تومان خودرو به فروش می‌رسید، در بورس کالا با توجه به رقابتی که وجود دارد، با قیمت ۴۰۰ میلیون تومان همان خودرو به فروش رسیده است و بخشی از این مبلغ به خزانه یا دیگر جاها منتقل می‌شود، اما بخش عمده آن نصیب خودروساز و سهامداران میلیونی آنها خواهد شد؛ پس می‌توان گفت اتفاق مثبتی بود که امیدواریم ادامه‌دار باشد.
البته که جای معاملات خودرو در بورس کالا نیست؛ اما به هر حال با توجه به محدودیت‌ها، رانت و انحصار سنگینی که در خودروسازی کشور ما وجود دارد بین راهکارهای موجود، فعلا بهترین است؛ به شرطی که عرضه‌ها هم افزایش داشته باشد و شاهد به تعادل رسیدن قیمت خودرو باشیم تا بتوان معاملات را از بورس کالا خارج کنیم و مانند گذشته با عرضه بالا و کنترل قیمت معاملات انجام شود.
نکته‌ای که درباره عرضه خودرو در بورس کالا وجود دارد، فشاری است که در بخش کالایی به کارگزاری‌ها وارد می‌شود و این مورد مساله‌ای جدیدی است؛ چون افرادی که خودرو خریداری می‌کنند، آشنایی با بورس کالا ندارند و نیاز است که به هر مشتری یک مرتبه به طور کامل توضیح داده شود و اینکه فشاری که به پرسنل کالایی کارگزاری‌ها ایجاد شده زیاد است که امیدواریم در این زمینه هم تدبیری اندیشیده شود.
جایگاه خودرو در بازار سرمایه نیست
محمدمهدی خانی‌پور، کارشناس بازار سرمایه:
در هیچ نقطه از دنیا شاهد عرضه خودرو در بورس کالا نیستیم؛ البته با توجه به شرایطی که عرضه خودرو درکشور ما به وجود آورده و خودرو را از ذات مصرفی بودن خود خارج کرده و به حالت سرمایه‌ای تبدیل کرده چاره‌ای جز عرضه خودرو در بورس کالا وجود نداشت. نکته دیگر اینکه با بیشتر شدن عرضه‌ها در بورس کالا می‌توانیم شاهد حذف دلالان و افرادی که پول‌های سنگینی از این بازار می‌گرفتند، باشیم.
درباره تاثیر عرضه خودرو در بورس کالا و تاثیر آن بر قیمت‌ها باید گفت موردی که باعث رشد قیمت خودرو در بازار آزاد شد، انتظارات تورمی است و اگر سرمایه‌ای بودن خودرو اصلاح شود، شاید مانند سایر نقاط دنیا ابتدا سفارش خودرو انجام شود و سپس تولید انجام شود؛ همچنین خودروهایی که ایران دیزل هم تولید می‌کند، وارد عرضه در بورس کالا کنند که می‌تواند منجر به رشد کیفیت خودروها شود.
اگر از منظر خودروسازان به این مورد نگاه کنیم خودروسازانی که با قیمت‌های دستوری خودرو را عرضه می‌کردند و کفاف هزینه‌های اصلی‌شان را نمی‌داد، به نوعی مکلف به پوشش هزینه‌های زیان‌بار بودند؛ همچنین برای آنها معادله سه سر باخت ایجاد شده بود؛ یعنی هم برای دولت، هم مصرف‌کننده و هم تولیدکننده؛ در نتیجه با عرضه در بورس کالا و آزاد شدن قیمت خودرو، وضعیت بهتری را شاهد خواهیم بود.
باید ورود خودروهای وارداتی را برای ایجاد رقابت باز کرد تا کیفیت خودروها بهتر شود؛ در مجموع عرضه خودرو در بورس کالا هم به نفع دولت و هم به نفع خودروسازان است؛ چون خودروسازان از این محل زیان انباشته خود را می‌توانند، پوشش بدهند و امیدوارم که خودروسازان از این فرصتی ایجاد شده، استفاده لازم را کنند و کیفیت خودروها افزایش بدهند.
بورس کالا؛ ابزاری در جهت تعدیل قیمت‌ها
محمدرضا اسلامی، مدیر کالایی کارگزاری سهم آشنا:
قبل از صحبت درباره معاملات خودرو در بورس کالا باید به سابقه بورس کالا در انجام معاملات در رینگ‌های پتروشیمی، صنعتی، معدنی، فلزی و کشاورزی و... انواع قراردادهای اوراقی و سلف موازی و... اشاره کرد. بورس کالا یک بستر امن با هزینه معاملاتی پایین، کشف نرخ بر اساس عرضه و تقاضا داشته که توانسته در سال‌های متمادی خوب عمل کند. باید به این نکته اشاره کرد که قبل از ورود خود و به معاملات بورس کالا، تجربه بسیار موفق روی عرضه سیمان با تعداد مشتریان بالای حقیقی و حقوقی داشت که توانست بسترهای آنلاین و موارد ثبت سفارش، تسویه معاملات و پیگیری سایر امور به خوبی انجام بدهد.
معاملات خودرو و شفافیت این معاملات، کشف قیمت تعادلی، کنار رفتن تقاضاهای کاذب، تسهیل برای مصرفکنندگان خودرو، ضمانت اجرایی تعهدات طرفین معاملات، حمایت از بخش تولید، از جمله مواردی است که باید در معاملات خودرو به آنها توجه کرد؛ بنابراین این نوع معاملات یک بازار بسیار خوب برای طرفین معاملات است. به بیان دیگر باید گفت موارد ذکر شده مزایای معاملات بورس کالا است.
درباره بحث قیمت که مهم‌ترین پارامترهای امروز کشور است؛ باید گفت قیمت در بورس کالا بر اساس میزان عرضه تقاضا کشف می‌شود و مصرفکنندگان، خریداران، دلالان و همه افرادی که اقدام به ارایه قیمت در بورس کالا برای خرید خودرو می‌کنند؛ با توجه به قیمت خودرو در بازار آزاد اقدام به ارایه قیمت می‌کنند که در بحث قیمت خودرو در بازار آزاد مباحثی چون نرخ دلار، شاخص‌های تورمی، وضعیت کلی خودرو در کشور و... وجود دارد و به هیچ عنوان نمی‌توان گفت بورس کالا موتوری برای افزایش قیمت در بورس کالا شده است. بورس کالا بازاری جهت کشف قیمت خودرو و تامین خودرو برای مصرفکنندگان شده است و اینکه خودرو در بازار آزاد با قیمت‌هایی بر اساس، موج‌های تورمی... پیدا می‌کنند، بورس کالا ابزاری شده برای تعدیل قیمت‌ها.
پیش‌شرط‌های لازم در جهت بهبود قیمت‌ها
شهرام عجمی، مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری نور همدانیان:
عرضه خودرو در بورس کالا باعث شفافیت در عرضه و تقاضا و قیمت‌گذاری می‌شود؛ بدین صورت که اولا تقاضای واقعی در این بازار شکل گرفته که عمدتا نیاز مصرفی خریداران هست و خبری از سرمایه‌گذاری و تقاضای سوداگرانه نیست. ثانیا باعث افزایش حاشیه سود خودروسازان و خروج یا کاهش زیان خودروسازان می‌شود که افزایش تولید و کیفیت را در پی دارد؛ همچنین باعث می‌شود با توجه به تقاضا و عرضه واقعی شکل گرفته خودروهای عرضه شده در بورس کالا به قیمت مناسب‌تری از بازار باشند و اینکه افراد بیشتری از عرضه‌های شکل گرفته نسبت به شرایط قبل (قرعه‌کشی) منتفع شوند که این موارد با توجه به مدت زمان کوتاه از شروع عرضه خودرو در بورس کالا قابل مشاهده و راستی‌آزمایی است.
لازم به ذکر است برای بهبود روند عرضه و بهبود قیمت‌ها نیاز به پیش شرط‌هایی هست؛ مثلا تمام تولیدات خودروسازان باید فقط و فقط از طریق بورس کالا انجام بگیرد و از طرف دیگر از ارایه طرح‌های تشویقی و طرح‌های عرضه خاص و تبصره‌ها جلوگیری شود تا سمت عرضه با مشکل مواجه نشود که این مورد به نظر می‌رسد در حال حاضر باعث محدودیت در عرضه شده است. البته باید توجه داشت که راه‌حل اصلی برای رسیدن به تعادل در بازار خودرو و همچنین افزایش کیفیت، ایجاد رقابت و رفع انحصار هست که این مهم با کاهش تعرفه و محدودیت‌های واردات خودرو و به تبع آن افزایش واردات امکان‌پذیر است.
اقدامی برد-برد
مرتضی شهیدی، حقوقدان بازار سرمایه:
در خصوص عرضه خودرو در بورس کالا هر چند باید گفت که این محصول فاقد ویژگی‌های یک کالای قابل پذیرش و معامله در بورس است، ولی در وضعیت موجود یکی از بهترین روش‌های مقابله با رونق بازارهای سیاه و بدون شفافیت است که از دو طرف خریدار و فروشنده دارای منفعت هست و متضرر از این فرآیند هم دلال‌های فی‌مابین تولیدکننده و خریداران خودرو بوده که طبیعتا در این شرایط باید نسبت به معاملات خودرو در بورس کالا معترض باشند.
در وضعیتی که مابه‌التفاوت قیمت پایه خودرو و قیمت مکشوفه در بورس به جیب تولیدکننده می‌رود و از طرفی دیگر هم قیمت کشف شده در بورس کالا کمتر از قیمت بازار شده و به نفع خریدار می‌شود؛ قطعا هر دو طرف این بازار منتفع خواهند شد.
سفته‌بازی روی محصولات و کالاهای مورد نیاز عموم مردم فاقد توجیه و مطلوبیت است، اما بنا بر دلایل ضعف کلان در این بازار و سودآوری خرید و فروش در آن موجب سوق دادن سرمایه‌گذاران به این بازار مصرفی و تبدیل آن به یک محیط سفته‌بازی شده است و در این وضعیت بهترین واکنش نهادهای عمومی ایجاد شفافیت در این معاملات که منحصرا در بورس قابل تحقق است، می‌باشد. ضمن اینکه با ایجاد برخی محدودیت‌ها در بین خریداران تا حد امکان از ورود اشخاصی با نگاه سفته‌بازی جلوگیری به عمل می‌آید.
وضعیت مطلوب زمانی پیش می‌آید که از یک طرف مواجه با تولیدکنندگان و فروشندگان متعددی در سمت عرضه و از طرفی دیگر با خریداران فاقد محدودیت در سمت تقاضا باشیم تا محصول مورد معامله در بورس کشف قیمت عادلانه و منصفانه شده و به بازار واقعی نیز جهت‌دهی کند و در عین حال از ابزارهای مشتقه نیز می‌توان در بورس بره‌برداری کرده و نیاز سفته‌بازی و کسب سود را به این سمت سوق داده و تامین کرد.
ضرورت دستورالعملی شفاف
حمید اسدی، حقوقدان بازار سرمایه:
یکی از موارد شفافیت در نظام اقتصادی هر کشور رقابت‌پذیری و امکان کشف قیمت در بازارهای مالی است. همچنین عرضه خودرو در بورس کالا در همین راستا توسط شرکت‌های سازنده و با هماهنگی ارکان بازار سرمایه صورت گرفته است؛ آنچه به عنوان مقرره قانونی در خصوص قیمت‌گذاری خودرو جاری می‌شود، ممنوعیت قیمت‌گذاری این کالا توسط دولت به استناد ماده ۱۸ قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید به منظور تسهیل اجرای سیاست‌های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی است. در واقع با این مقرره قانونی لازم‌الاجرا هر کالایی (به استثنای دارو) که در بازار سرمایه و هر یک از بورس‌ها وارد شده و پذیرفته می‌شود از قلمروی قیمت‌گذاری دولت خارج بوده و دولت از دخالت در این موضوع منع می‌شود.
امروز که بورس کالا محل کشف قیمت و عرضه و خرید و فروش خودرو است، شاهد شفافیت این امر و ممنوعیت مداخله دولت و دلالان در این عرصه هستیم؛ همچنین نکته حائز اهمیت در خصوص معاملات خودرو در بورس کالا لزوم تدوین مقررات هرچه شفاف‌تر و دستورالعمل‌های قانونی در خصوص این معاملات هستیم.
در واقع آنچه نخبگان اقتصادی از بورس کالا انتظار دارند ایجاد شبکه شفاف جهت کشف قیمت به ویژه قیمت پایه محصولات و اعلام مصادیق دستکاری در خصوص تایید یا ابطال معاملات در این بورس است؛ همچنین نهادهای روابط عمومی در بازار سرمایه باید به تبلور آثار مثبت این موضوع برای بازار سرمایه و اقتصاد کشور پرداخته و این مساله قانونی در عموم جامعه و نخبگان پذیرفته و اجرا شود.
لزوم استمرار عرضه‌ها
علیرضا شهبازی، نماینده مجلس:
عرضه خودرو در بورس کالا حرکتی مثبت در جهت شفافیت و جلوگیری از دلالی محسوب می‌شود. همان طور که می‌دانید در حوزه‌های مسکن و خودرو دلالی بیداد می‌کند؛ بنابراین این عرضه در بورس‌کالا اقدامی ارزشمند است، اما استمرار آن بسیار مهم است.
با این گونه اقدامات حداقل می‌توانیم بگوییم خودروها به دست مصرفکنندگان واقعی خواهد رسید و به نوعی دست دلالان قطع خواهد شد؛ همچنین امیدوارم نواقص موجود در این عرضه برطرف شود.
لازم است خودروهای خارجی هم وارد بورس کالا شوند و امیدواریم این امر به کاهش قیمت خودروها، رقابت بیشتر و بهبود کیفیت خودروها سوق پیدا کند؛ همان طور که می‌دانید خودروهای داخلی از کیفیت پایینی برخوردارند و مردم هم ناراضی هستند؛ به همین خاطر لازم است خودروهای خارجی هم در بورس کالا عرضه شوند تا رضایت مردم جلب شود.
به نظرم با عرضه خودرو در بورس کالا تولیدات و واردات خودرو سر و سامان داده خواهد شد و التهابات بازار خودرو کنترل می‌شود؛ البته که اعتماد و اطمینان در بورس هم بسیار بسیار مهم است و همان طور که شاهد هستید با توجه به اقدامات دولت گذشته، اعتماد در بازار سرمایه بسیار کاهش یافته ولی می‌توان با اقدامات مستمر و خردمندانه این اطمینان را در مردم جلب کرد.
در نتیجه به نظرم اکثر نمایندگان مجلس با عرضه خودرو در بورس‌کالا موافق هستند و این امر به توسعه و کیفیت بهتر خودروها خواهد انجامید.
ضرورت حذف قیمت‌گذاری دستوری در صنایع
حسین محمودی‌اصل، کارشناس ارشد بازار سرمایه:
بدون تردید اتفاقاتی که در چند دهه اخیر در صنعت خودرو و قیمت‌گذاری رخ داده است، باعث شده تا روند تولید این صنعت کاهش پیدا کند که اگر این اتفاق در صنعت فولاد و پتروشیمی نیز افتاده بود و در بورس کالا عرضه نمی‌شدند، در حال حاضر شاهد آن بودیم که این بخش‌ها نیز با کاهش تولید روبه‌رو و نیازمند واردات بودند. بورس کالا به کشف دلالی کمک و رانت را نیز حذف می‌کند، همچنان که بسیاری از حواله‌ها در صنعت فولاد و پتروشیمی حذف شده و منابع به سمت تولید حرکت کرده است و به عبارتی منابعی که دلال‌ها به جیب خود می‌زدند به عرصه تولید بازگشته است؛ بنابراین در صنعت فولاد و پتروشیمی شاهد هستیم که در چندین سال گذشته تولید رشد داشته و نقدینگی برای واحدهای تولیدی کافی بوده است؛ مجموع این موارد باعث شد تا علاوه بر تقویت تولید و توسعه خطوط تولید بخش اعظم درآمدهای ارزی کشور نیز بر عهده بخش فولاد و پتروشیمی قرار بگیرد، اما قیمت‌گذاری دستوری باعث شده تا در بخش‌های مختلف و به ویژه در بخش خودرو مازاد تقاضا ایجاد شود.
به‌طور متوسط نیاز خودرو در کشور یک میلیون و 400هزار دستگاه است، در سال‌های پیش از تحریم خودروسازان حدودا یک و نیم میلیون خودرو تولید داشتند که بخشی از آن را به نوعی با سختی و اقساط چند ساله به فروش می‌رساندند، اما در شرایط تحریم و به ویژه در شرایط قیمت‌گذاری دستوری تولیدات به‌شدت کاهش پیدا کرده و دچار کمبود نقدینگی نیز شده‌اند.
زمانی که قیمت‌گذاری دستوری با قیمت بازار بیش از 150درصد فاصله دارد، باعث می‌شود که مازاد تقاضا ایجاد شود و این موضوع باعث می‌شود تا سیگنال به دلالان برسد و قیمت‌ها نیز روزبه‌روز افزایش پیدا کند.
