تفاوت چشم‌انداز ژئوپلیتیکی رهبران سعودی با آمریکا
از آنجایی‌که نظام بین‌الملل از نظم تک‌قطبی پس از جنگ سرد به سیستمی با محوریت کمتر، تغییر می‌کند، نظم‌های منطقه‌ای متزلزل به‌ویژه در برابر بی‌ثباتی، آسیب‌پذیر هستند. نگرانی کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا از کاهش تعهدات ایالات‌متحده به منطقه یکی از مهم‌ترین عواملی است که مساله استراتژی عربستان در خلیج‌فارس را مهم‌تر و به درک ژئواستراتژی فزاینده چین در این منطقه کمک می‌کند
برای دیگر قدرت‌های فرامنطقه‌ای که منافعی در خلیج‌فارس دارند، تغییر اولویت‌ها و رویکردهای ایالات‌متحده اهمیت دارد و روی سیاست‌هایشان اثرگذار است. بسیاری از این کشورها، مانند بریتانیا، هند، ژاپن و کره جنوبی، متحدان یا شرکای ایالات‌متحده هستند و تا حد زیادی تمایل دارند با ترجیحات آمریکا در خلیج‌فارس حرکت کنند. چشم‌انداز تغییر رویکرد ایالات‌متحده، آنها را ملزم می‌کند تا سیاست‌های خود را مجدداً تنظیم کنند تا چشم‌انداز منطقه‌ای در حال تغییر را در نظر بگیرند. اگر این‌طور باشد، می‌توان انتظار داشت که این کشورها سیاست‌های قاطع‌تری را در خلیج‌فارس اتخاذ کنند که احتمالاً با سیاست‌های آمریکا متفاوت است.
فرشید فرحناکیان، کارشناس حقوق نفت و گاز، در گفت‌وگو با خبرنگار تعادل ضمن بیان مطلب فوق اظهار داشت: رابطه عربستان و آمریکا رابطه عجیبی است و هیچ معاهده یا پیمان دفاعی متقابلی وجود ندارد که ایالات‌متحده را با عربستان سعودی پیوند دهد. در عوض، این یک ازدواج مصلحتی است که تنها بر نفت متمرکزشده است. آدام تایلور؛ گزارشگر واشنگتن‌پست، می‌نویسد که این همکاری غیررسمی با یک قرار شام بیش از ۷۰ سال پیش در یک قایق نیروی دریایی ایالات‌متحده در کانال سوئز بین فرانکلین روزولت و چهره کمتر شناخته‌شده‌ای به نام عبدالعزیز بن سعود تثبیت شد.
وی تصریح کرد: اکتبر 2022، عربستان سعودی اعلام کرد که اوپک پلاس، گروهی متشکل از کشورهای صادرکننده نفت، سقف تولید را تا دو میلیون بشکه در روز کاهش می‌دهد، عربستان به عنوان یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان نفت، رهبری این کارتل نفتی را برای مدیریت بازار جهانی برعهده داشته است. اقدامی که اثری فوری گرچه نسبتاً ملایمی روی قیمت‌های نفت داشت که از حدوداً 76 دلار به ازای هر بشکه قبل از اعلام این تصمیم شروع شد و تا اواسط نوامبر به 82 دلار تا 91 دلار رسید.
وی با اشاره به اینکه شوکی که آمریکایی‌ها براثر تصمیم کاهش تولید نفت احساس کردند، بیشتر ژئوپلیتیکال بود تا اقتصادی گفت: دولت بایدن از عربستان سعودی درخواست کرد تا کاهش تولید نفت را به تعویق بیندازد؛ اما ریاض به درخواست واشنگتن بی‌توجهی کرد و از اعمال هرگونه تغییری سر باز زد؛ اتهاماتی که در پی این تصمیم میان واشنگتن و ریاض مطرح شد، آینده روابط دوجانبه این دو کشور را مبهم کرده است.
وی در ادامه افزود: دولت بایدن در واکنش به تصمیم اوپک‌پلاس اعلام کرد که روابطش با عربستان سعودی را ارزیابی می‌کند و تأکید کرد، کاهش تولید نفت درآمد روسیه را افزایش می‌دهد و اثر تحریم‌های اعمال‌شده علیه این کشور را به دلیل حمله روسیه به اوکراین کم‌رنگ می‌کند.
سرد و گرم بودن روابط با عربستان سعودی بعد از جنگ جهانی
فرحناکیان با بیان اینکه سرد و گرم بودن روابط با عربستان‌سعودی بعد از جنگ جهانی دوم برای آمریکا مهم شده است عنوان کرد: در اولین دوران، دوران جنگ سرد، عربستان‌سعودی به‌جز حمایت از اهداف ژئوپلیتیکال آمریکا گزینه‌های کمی برای انتخاب داشت و عربستان درنهایت نمی‌توانست به کمک‌های اقتصادی و امنیتی اتحادیه جماهیر شوروی وابسته باشد. شوروی از بسیاری از رقبای منطقه‌ای ریاض و از ایدئولوژی انقلابی کمونیستی متضاد با پایه اسلامی محافظه‌کار قوانین سعودی حمایت می‌کرد.
این کارشناس حقوقی عنوان کرد: در آن زمان، تصمیم‌گیری درباره تولید نفت سعودی در دستان کمپانی‌های نفت آمریکایی باقی ماند که صنعت نفت عربستان‌سعودی را در دهه 50 و 60 میلادی توسعه داده بود. ریاض، حتی اگر می‌خواست قدرت معامله با مسکو بر سر مسائل نفتی را نداشت. به گفته وی آمریکا و عربستان سعودی زوج عجیب‌وغریب ایدئولوژیکی هستند. دشمنان مشترک و نیازهای اقتصادی مکمل، آنها را به دو همکار تبدیل کرده بود؛ منافع مشترک جایگزین ارزش‌های مشترک شدند، تنها موضوع استثنا در پیوند آمریکا و عربستان درگیری‌های دنیای عرب با اسراییل بود. عدم توافق در این مساله می‌تواند به وقوع بحران بزرگ‌تری در تاریخچه روابط دوجانبه منجر شود؛ تحریم نفت در سال‌های 1973 و 1974، در واکنش به حمایت آمریکا از اسراییل در جنگ یوم‌کیپور.
وی با اشاره به اینکه عربستان سعودی و پنج کشور دیگر عربی برای مدت کوتاهی تولید نفت را کاهش دادند و ارسال آن به آمریکا را متوقف کردند تصریح کرد: این اختلال منجر به خرید هیجانی شد و قیمت نفت را چهار برابر کرد و در روابط قدرت‌ها در بازار نفت نیز تغییر مسیر شدیدی به‌وجود آمد. کشورهای تولیدکننده مانند عربستان سعودی حالا تعیین‌کننده بودند؛ کمپانی‌های آمریکایی که صنعت نفت سعودی را اداره می‌کردند به شرکای کوچک‌تر و خدمات‌دهنده به دولت عربستان تبدیل شدند.
سیاست‌های سعودی‌ها مستقیماً به اقتصاد آمریکا آسیب‌زده است
وی افزود: سیاست‌های سعودی‌ها مستقیماً به اقتصاد آمریکا آسیب‌زده و واشنگتن تهدید به دخالت نظامی کرده است. پس‌ازآن دیپلماسی آمریکایی جنگ را تمام کرد و مذاکراتی را راه انداخت که به پیمان 1979 صلح اسراییل و مصر منجر شد. فرحناکیان مطرح کرد: فقط درصورتی‌که مسکو و ریاض با یکدیگر هم‌نظر باشند، تصمیمات اوپک‌پلاس می‌تواند بر بازار نفت تأثیر بگذارد و با در نظر گرفتن تمام این دلایل، تصویری که رهبران سعودی از چشم‌انداز ژئوپلیتیکی خود دارند با آنچه همتایانشان در آمریکا می‌بینند بسیار متفاوت است. این واقعیت برای سیاستمداران رده‌بالا واشنگتن که به حمایت تقریباً تضمینی عربستان از ایالات‌متحده عادت کرده بودند، شوک جدیدی بود و برای همین است که برخی از سیاستمداران از تصمیم اوپک‌پلاس برافروخته شدند. این واکنش‌ها صرفاً در برابر قیمت نفت در آستانه انتخابات میان‌دوره‌ای نبود.
اختلاف‌نظر چندباره عربستان و آمریکا درباره قیمت نفت
وی عنوان کرد: عربستان و آمریکا بارها درباره قیمت نفت اختلاف‌نظر زیادی داشتند. تفاوت این‌بار درزمینه ژئوپلیتیک است؛ به‌ویژه جنگ در اوکراین که دولت بایدن آن را به عنوان نقطه عطف تاریخی می‌داند که آینده نظم جهانی را مشخص خواهد کرد. برای عربستان و بسیاری از کشورهای دیگر مانند هند و اسراییل، جنگ اوکراین جنگی منطقه‌ای است. در این میان سعودی‌ها گلایه‌های خاص خود را دارند. سه رییس‌جمهور گذشته ایالات‌متحده مبارزات انتخاباتی خود را با این مقدمه آغاز کرده بودند که آمریکا باید زمان و تلاش کمتری را در خاورمیانه صرف کند. این موضوع برای رژیم سعودی که ایران نفوذ خود در عراق، لبنان، سوریه و یمن را افزایش داده است.
به گفته فرحناکیان، ریاض بر این باور است که در این میان دست برتر را دارد و همان‌طور که در مقاله‌ای که توسط ترکی الدخیل؛ مشاور رسانه‌ای ولیعهد محمد‌بن سلمان، منتشر شد، نشان داده شد. در این مقاله او توضیح می‌دهد که عربستان سعودی چگونه می‌تواند به ایالات‌متحده آسیب برساند، ازجمله با قیمت‌گذاری نفت به یوآن چین به جای دلار و توقف خرید تسلیحات و سایر تجهیزات نظامی ساخت آمریکا.
وی اظهار داشت: شوک ژئوپلیتیکال عربستان به آمریکا در همراهی با روسیه در تصمیم اوپک پلاس مورخ اکتبر 2022، همپوشانی بزرگ روابط آمریکا و عربستان را پس از دهه‌ها با تردید مواجه کرده است. الزامات این همپوشانی همیشه با تقویم برگزاری انتخابات آمریکا همخوانی نداشته است.
وی تصریح کرد: هرچقدر همپوشانی استراتژی بزرگ واشنگتن و نگرانی‌های سیاست خارجی ریاض کمتر باشد، احتمال کمتری وجود دارد که رهبران سعودی نسبت به قبل در مورد مساله نفت به نفع آرای روسای جمهور آمریکا عمل کنند. محمد بن‌سلمان، سرسخت و مستبد است و هدفش تحول اقتصادی و ارتقاء نقش کشورش به عنوان بازیگر مستقل جهانی است.
وی در پایان مطرح کرد: از سوی دیگر جو بایدن، منش محتاطانه‌ای دارد و می‌خواهد دموکراسی را در مرکز سیاست خارجی‌اش قرار دهد و دنیا را علیه روسیه و چین با خود همراه کند. اختلاف شخصیتی این دو مرد و اهداف آنها بدون شک در شکل‌گیری روابط میان کشورها بسیار مهم است؛ البته به قول کارل مارکس «افراد تاریخ را می‌سازند؛ اما نه لزوماً به هر روشی که انتخاب می‌کنند».
