توافق غیرمنتظره
پس از انجام چند روز مذاکرات فشرده میان دبیر شورای عالی امنیت ملی کشورمان با همتای سعودی خود در شهر پکن، دیروز توافق حاصل شده برای از سرگیری روابط میان دو کشور، طی مراسمی با امضای بیانیه مشترک میان ایران، عربستان سعودی و چین به صورت رسمی اعلام شد.
به دنبال سفر بهمن‌ماه سید ابراهیم رییسی به پکن و گفت‌وگوهای انجام شده میان رییس‌جمهور چین با رییس‌جمهور کشورمان، دریابان شمخانی از روز دوشنبه ۱۵ اسفندماه در شهر پکن با هدف پیگیری توافقات سفر رییس‌جمهور، مذاکرات فشرده‌ای را به منظور حل‌وفصل نهایی موضوعات فیمابین تهران-ریاض با همتای سعودی خود آغاز کرد.در پایان این مذاکرات، دیروز ۱۹ اسفندماه ۱۴۰۱ خورشیدی برابر با ۱۰ مارس ۲۰۲۳ میلادی، بیانیه سه‌جانبه‌ای در پکن با امضای «علی شمخانی» نماینده مقام معظم رهبری و دبیر شورای عالی امنیت ملی، «مساعد بن‌محمد العیبان» وزیر مشاور و عضو شورای وزیران و مشاور امنیت ملی عربستان سعودی و «وانگ ئی» عضو دفتر سیاسی کمیته مرکزی حزب کمونیست و رییس دفتر کمیسیون مرکزی امور خارجی حزب و عضو شورای دولتی جمهوری خلق چین صادر شد.
متن این بیانیه سه‌جانبه به شرح زیر است:
در پاسخ به ابتکار شایسته جناب آقای شی جین‌پینگ رییس‌جمهوری خلق چین در حمایت از گسترش روابط جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی، بر اساس اصل حسن همجواری و با توجه به توافق ایشان با سران دو کشور در میزبانی و حمایت از انجام گفت‌وگو بین جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی و همچنین تمایل دو کشور به حل و فصل اختلافات از طریق گفت‌وگو و دیپلماسی بر اساس پیوندهای برادرانه و با تاکید بر پایبندی دو کشور به اصول و اهداف منشور سازمان ملل متحد و منشور سازمان همکاری اسلامی و اصول و رویه‌های بین‌المللی، هیات‌های جمهوری اسلامی ایران به ریاست امیر دریابان علی شمخانی نماینده مقام معظم رهبری و دبیر شورای عالی امنیت ملی و پادشاهی عربستان سعودی به ریاست دکتر مساعد بن محمد العیبان وزیر مشاور و عضو شورای وزیران و مشاور امنیت ملی از تاریخ ۱۵ تا ۱۹ اسفندماه ۱۴۰۱ خورشیدی برابر با ۶ تا ۱۰ مارس ۲۰۲۳ میلادی در پکن با یکدیگر دیدار و گفت‌وگو کردند.
جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی با سپاس و قدردانی از جمهوری عراق و سلطنت عمان به خاطر میزبانی گفت‌وگوهای انجام شده بین دو طرف در سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۱ خورشیدی (۲۰۲۱ تا ۲۰۲۲ میلادی) از رهبری و دولت جمهوری خلق چین برای میزبانی و حمایت از گفت‌وگوهای انجام شده در این کشور و تلاش برای به ثمر نشستن آن تشکر کردند.
در نتیجه گفت‌وگوهای انجام شده، جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی توافق کردند ظرف حداکثر دو ماه، روابط دیپلماتیک خود را از سر گرفته و سفارتخانه‌ها و نمایندگی‌ها را بازگشایی کنند.وزرای امور خارجه دو کشور جهت اجرای این تصمیم و انجام تمهیدات لازم برای تبادل سفرا با یکدیگر ملاقات می‌نمایند.دو کشور با تاکید بر احترام به حاکمیت و عدم دخالت در امور داخلی یکدیگر در زمینه اجرای موافقتنامه همکاری‌های امنیتی امضا شده در تاریخ ۱۳۸۰.۱.۲۸خورشیدی برابر با ۲۰۰۱.۴.۱۷ میلادی و نیز موافقتنامه عمومی همکاری‌های اقتصادی، بازرگانی، سرمایه‌گذاری، فنی، علمی، فرهنگی، ورزشی و جوانان، امضا شده در تاریخ ۱۳۷۷.۳.۶ خورشیدی برابر با ۱۹۹۸.۵.۲۷ میلادی توافق کردند.
سه کشور اراده قاطع خود را جهت به‌کارگیری تمامی تلاش‌ها برای تقویت صلح و امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی اعلام می‌نمایند.علی شمخانی در روایتی از پایان بن‌بست ۷ ساله و توافق برای از سرگیری روابط دوجانبه ایران و عربستان عنوان کرد: سفر بهمن ماه آیت‌الله رییسی به چین و گفت‌وگوی آقای شی جین پینگ رییس‌جمهور چین با رییس‌جمهور کشورمان، بستر شکل‌گیری مذاکرات جدید و بسیار جدی میان هیات‌های ایران و عربستان سعودی را فراهم کرد.
وی افزود: گفت‌وگوهای انجام شده میان دو کشور صریح، شفاف، همه‌جانبه و سازنده بود؛ رفع سوءتفاهم‌ها و نگاه رو به آینده در روابط تهران - ریاض قطعاً توسعه ثبات و امنیت منطقه‌ای و افزایش همکاری کشورهای حوزه خلیج فارس و جهان اسلام را برای مدیریت چالش‌های موجود به‌دنبال خواهد داشت. بنا بر گزارش خبرگزاری صدا و سیما، دبیر شورای عالی امنیت ملی در پایان از نقش سازنده جمهوری خلق چین در خصوص حمایت از توسعه روابط کشورها که لازمه رفع چالش‌ها و افزایش صلح و ثبات و ارتقای همکاری‌های بین‌المللی است، قدردانی کرد.
بیانیه مشترک صادر شده، واکنش‌های مختلفی را بر انگیخت. وزارت خارجه عمان در بیانیه‌ای از بیانیه سه جانبه ایران، عربستان و چین و ازسرگیری روابط تهران و ریاض استقبال کرد. در این بیانیه آمده است: امیدواریم که این گام در تقویت امنیت و ثبات در منطقه و گسترش همکاری‌های مثبت و سازنده که به سود تمام ملت‌های منطقه و جهان است سهیم باشد. نفتالی بنت، نخست وزیر پیشین رژیم صهیونیستی در واکنش به توافق ایران و عربستان از کابینه نتانیاهو انتقاد کرد و گفت که این توافق شکستی مفتضحانه برای دولت رژیم صهیونیستی بوده و در نتیجه ضعف و اختلافات داخلی به وجود آمد. وی گفت که توافق ایران و عربستان تحولی خطرناک برای اسراییل و یک پیروزی سیاسی برای ایران است.
سید حسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله لبنان در یک سخنرانی گفت که تحول به وجود آمده درخصوص روابط ایران و عربستان خوب است به ضرر ملت‌های منطقه نخواهد بود بلکه به سود آنان است. وی تاکید کرد که نزدیکی روابط تهران و ریاض اگر مسیر طبیعی خود را طی کند، می‌تواند افق‌های جدیدی در منطقه و لبنان ایجاد کند. علی بهادری جهرمی در حساب کاربری خود در توییتر نوشت: «سیاست همسایگی دولت سیزدهم، پروژه غربی - عبری انزوای ایران را به حاشیه راند: توافق تاریخی ایران و عربستان در چین، پس از سلسله مذاکرات کاملا آسیایی، مناسبات منطقه را تغییر می‌دهد.
امنیت و اقتصاد غرب آسیا را ملت‌ها و دولت‌های غرب آسیا می‌سازند، بدون دخالت خارجی. حسین امیر عبدالهیان در توئیتی با اشاره به توافق ایران و عربستان برای از سرگیری روابط دو جانبه و اعلام این موضوع طی بیانیه مشترک در صفحه توئیتر خود نوشت: بازگشت روابط طبیعی میان جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی ظرفیت‌های بزرگی را در اختیار دو کشور، منطقه و جهان اسلام قرار می‌دهد. سیاست همسایگی به عنوان محور کلیدی سیاست خارجی دولت سیزدهم، با قوت در مسیر درست پیش می‌رود و دستگاه دیپلماسی فعالانه در پس تمهید گام‌های بیشتر منطقه‌ای است.
سخنگوی کاخ سفید تاکید کرد که واشنگتن از گزارش‌ها درباره بازگشت روابط دیپلماتیک ایران و عربستان مطلع است. وی گفت که امریکا از هر گونه تلاش برای پایان جنگ یمن و کاهش تنش در منطقه خاورمیانه استقبال می‌کند. در پی توافق ایران و عربستان برای از سرگیری روابط دو جانبه، احسان صالحی در توییتر نوشت: متضرر اصلی احیاء روابط ایران و عربستان، امریکا و رژیم اشغالگرند. ایران‌هراسی محور اصلی شرارت‌های آنها در منطقه است. سیاست همسایگی که رییس‌جمهور از روز تنفیذ بر آن تأکید کرد، با هدف خنثی‌سازی این توطئه طراحی شد.
بازسازی روابط ایران و عربستان همچنین از جمله دستاوردهای سفر چین است. محمد جمشیدی در توییتر نوشت: سیاست همسایگی آیت‌الله رییسی بار دیگر جواب داد. در مذاکرات آقای شی با ایشان در پکن، ابتکارهای سازنده منطقه‌ای مطرح شد که اینک به ثمر نشسته است. ترکیب سیاست همسایگی و اوراسیاگرایی هم باعث تقویت همکاری‌های اقتصادی و هم گسترش ثبات و برادری و امنیت درون زا بدون مداخله خارجی می‌شود.
محمد عبدالسلام، سخنگوی جنبش انصارالله و رییس هیات مذاکره‌کننده یمن در واکنش به توافق ایران و عربستان گفت که منطقه به بازگشت روابط طبیعی میان کشورهایش نیازمند است تا از این طریق امت اسلامی امنیت از دست رفته خود به دلیل دخالت‌های خارجی و در راس آن دخالت‌های صهیونیستی- امریکایی را پس بگیرد. وی تاکید کرد که دخالت‌های خارجی در راستای سوءاستفاده از اختلافات منطقه‌ای بوده است و ایران هراسی را برای ایجاد نزاع و درگیری و تجاوز به یمن مورد استفاده قرار دادند.احیای روابط ایران و عربستان، با استقبال بسیاری از کارشناسان روابط بین‌الملل نیز مواجه شد.
حسن هانی زاده، با بیان اینکه در جریان مذاکرات صورت گرفته بین ایران و عربستان در چین طی چند روز اخیر دو طرف طی بیانیه مشترکی اعلام کردند که قرار است روابط خود را به حالت طبیعی بازگردانند، تصریح کرد: در واقع بعد از هفت سال قطعی روابط به صورت رسمی مناسبات ایران و عربستان از سال 1402 از سرگرفته می‌شود و دو کشور بعد از دیدار وزرای خارجه اقدام به بازگشایی سفارتخانه‌های خود در تهران و ریاض خواهند کرد. وی با بیان اینکه در طول سال‌های گذشته عربستان نقش تخریبی در منطقه داشته و در همین چارچوب در تقابل با جریان مقاومت حرکت کرده و همچنین شاهد تجاوزهای این کشور در طول هشت سال گذشته به یمن بوده‌ایم، گفت: اکنون عربستان به این نتیجه رسیده که سیاست‌هایش در این ارتباط در چارچوب منافعش نبوده و این سیاست‌ها هزینه‌های زیادی را برای کشور به همراه داشته است.
هانی‌زاده ادامه داد: از دیگر سو محمد بن سلمان به دنبال این است که در راستای رسیدن به مقام پادشاهی در عربستان یک حاشیه امنی را برای خود به وجود آورد و در همین چارچوب تلاش دارد سیاست‌های تخریبی خود در منطقه را کاهش داده و به سمت سیاست‌های مثبت حرکت کند و آتش بس‌های اخیر در یمن نیز در همین راستا قابل تعریف است. این کارشناس مسائل غرب آسیا با بیان اینکه در جریان توافق اخیر علاوه بر تلاش‌های پیشین عراق و عمان، دو کشور چین و روسیه نقش آفرینی داشته‌اند، گفت: با توجه به نزدیکی سه کشور ایران، روسیه و چین تعدادی از کشورهای عربی تمایل دارند که خود را به این محور نزدیک کنند.
وی با بیان اینکه سفر چندی پیش رییس‌جمهور چین به عربستان و رایزنی‌های صورت گرفته در این سفر نیز بر حصول این توافق موثر بوده است، افزود: در همین چارچوب در جریان سفر آقای رییسی به چین نیز این گفت‌وگوها و رایزنی‌ها ادامه پیدا کرد. هانی‌زاده با تاکید بر اینکه توافق صورت گرفته بین ایران و عربستان برای ازسرگیری روابط یک اقدام مهم و راهبردی است، ادامه داد: طبق توافق صورت گرفته قرار است بعد از دیدار وزرای خارجه دو کشور در بغداد و انتشار بیانیه مشترک تهران و ریاض در سال 1402 اقدام به بازگشایی سفارتخانه‌های خود کرده و روابط رسمی خود را از سربگیرند.
وی با تاکید بر اینکه این توافق بر کاهش تنش‌ها در منطقه بسیار موثر است ادامه داد: از دیگر سو به نظرم باعث کاهش نقش و نفوذ امریکا در منطقه نیز خواهد شد. هانی‌زاده همچنین به تعامل اخیر کشورهای عربی با سوریه اشاره کرد و گفت: ما در منطقه شاهد تحولات و تحرکات جدید مثبتی هستیم که این می‌تواند به نفع کل منطقه باشد.
