ایران در یک قدمی تبدیل شدن به هاب انرژی منطقه؟!

گلناز پرتوی مهر |

وزیر نفت و مدیران ارشد شرکت ملی گاز ایران در ماه‌های اخیر از مذاکرات فشرده ایران و ترکمنستان برای امضای قراردادی به‌منظور واردات گاز از این کشور خبر داده بودند؛ سرانجام روز گذشته اعلام شد که قرارداد واردات روزانه ۱۰ میلیون مترمکعب گاز طبیعی از ترکمنستان بزودی امضا می‌شود.

به گزارش خبرنگار «تعادل» در حالی که زمزمه‌های امضای قرارداد واردات گاز ترکمنستان به ایران در روزهای اخیر بلندتر شنیده می‌شد، جواد اوجی، وزیر نفت (روز گذشته، نهم خردادماه) در حاشیه دیدار با باتیر آمانوف، رییس کنسرسیوم دولتی ترکمن‌گاز در طبقه ۱۵ وزارت نفت، در جمع خبرنگاران اعلام کرد که این قرارداد بزودی امضا و از همین‌ماه (خردادماه امسال) اجرایی می‌شود.

وی با اشاره به بدهی قدیمی ایران به کشور ترکمنستان بابت واردات گاز اعلام کرد: «اصل بدهی یک میلیون و ۶۵۰ میلیون دلار و مربوط به دولت گذشته بود که از سوی دولت سیزدهم و با مشارکت بانک مرکزی ایران به‌صورت کامل پرداخت شده است، زیرا این موضوع یکی از اصلی‌ترین بحث‌های بین دو کشور در حوزه انرژی بود.» بر اساس این گزارش، یکی از پاشنه‌های آشیل تجارت انرژی ایران، وابستگی شدید آن به تجارت نفت خام است. بخش انرژی و به صورت خاص صادرات نفت، به عنوان اصلی‌ترین بخش اقتصاد ایران پیوسته در تیررس تحریم‌های امریکا قرار گرفته است. تحریم‌پذیری نفت به واسطه مشخصاتی که دارد پیوسته با مشکلات فراوانی روبرو شده است. باید توجه داشت که به علت مازاد تولید نفت در جهان، قابلیت جایگزینی نفت ایران کار دشواری نیست علی‌رغم اینکه جابه‌جایی نفت نیز با توجه به امکانات موجود، سخت و دشوار نبوده به همین دلیل امکان جایگزینی نفت‌های دیگر به جای یکدیگر نیز همواره فراهم است.

ایران کشوری است که از دیرباز به دلیل داشتن ذخایر عظیم گاز طبیعی شناخته شده است. در سال‌های اخیر، اهمیت صادرات گاز به‌طور فزاینده‌ای آشکار شده است، زیرا این کشور به دنبال تغییر تجارت انرژی خود و استفاده از منابع طبیعی خود برای پیشبرد توسعه صنعتی است. یکی از دلایل اصلی اهمیت صادرات گاز، تطبیق‌پذیری کامل گاز به عنوان منبع سوخت است. گاز طبیعی را می‌توان برای طیف گسترده‌ای از کاربردها، از گرمایش و پخت و پز گرفته تا تولید برق و حمل و نقل استفاده کرد. این تطبیق‌پذیری آن را به گزینه‌ای جذاب برای کشورهایی تبدیل می‌کند که به دنبال تنوع بخشیدن به ترکیب انرژی خود و کاهش اتکای خود به سوخت‌های فسیلی آلاینده هستند.

گاز طبیعی علاوه بر تطبیق‌پذیری، منبع انرژی نسبتاً پاکی است. گاز طبیعی در مقایسه با زغال سنگ و نفت، انتشار گازهای گلخانه‌ای و سایر آلاینده‌های کمتری را تولید می‌کند. این امر آن را به ابزار مهمی در مبارزه با تغییرات آب و هوایی تبدیل می‌کند، زیرا کشورهای سراسر جهان به دنبال کاهش ردپای کربن و انتقال به منابع انرژی پایدارتر هستند.

برای ایران، تبدیل تجارت انرژی بر اساس تجارت گاز، پتانسیل رشد و توسعه اقتصادی قابل توجهی را دارد. ایران با صادرات ذخایر گاز طبیعی خود به سایر کشورها می‌تواند درآمد قابل توجهی داشته باشد و فرصت‌های جدیدی برای سرمایه‌گذاری و ایجاد اشتغال ایجاد کند.

در عین حال، توسعه صنعت صادرات گاز قوی می‌تواند به رشد سایر صنایع در داخل ایران نیز کمک کند. به عنوان مثال، ساخت خطوط لوله جدید و سایر زیرساخت‌ها برای حمایت از صادرات گاز می‌تواند فرصت‌های جدیدی را برای شرکت‌های مهندسی و ساختمانی ایجاد کند. به همین ترتیب، توسعه فناوری‌ها و فرآیندهای جدید برای استخراج و انتقال گاز طبیعی می‌تواند موجب نوآوری و رشد در بخش فناوری کشور شود.

البته چالش‌هایی نیز در ارتباط با تحول تجارت انرژی ایران بر اساس تجارت گاز وجود دارد. یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها نیاز به توسعه زیرساخت‌های لازم برای در جهت صادرات گاز است؛ ایران در فصول سرد سال دچار ناترازی گاز به صورت مقطعی است و همین موضوع، امکان صادرات گاز را مختل می‌کند اما با توجه به وجود منابع متعدد گازی در کشور و همچنین ظرفیت بسیار بالای خرید گاز از روسیه و همچنین ترکمنستان، ایران می‎‌تواند از فرصت بی‌نظیر تحریم گازی روسیه و همچنین محدودیت عرضه گاز ترکمنستان به اروپا، استفاده حداکثری کند و با باز کردن لاین واردات گاز از همسایه شمالی یعنی ترکمنستان، علاوه بر خرید گاز و ذخیره‌سازی آن برای مصارف داخلی در فصول سرد و همچنین صادرات گاز، مسیر سوآپ گاز روسیه به سمت هند را نیز تقویت کند. 

منافع بالقوه صادرات گاز برای ایران بسیار زیاد است. ایران با بهره‌گیری از منابع طبیعی خود و همسایگان شمالی، می‌تواند اصلی‌ترین بازیگر تجارت انرژی در خاورمیانه شود و به هاب اصلی انتقال گاز تبدیل شود. کلید اصلی این موضوع، آغاز واردات گاز از ترکمنستان است که با آغاز واردات گاز از ترکمنستان و تسهیل تجارت گازی بین ایران و روسیه با اتصال گاز ترکمنستان به ایران بزرگ‌ترین اقدام در جهت تبدیل شدن ایران به هاب انرژی منطقه برداشته خواهد شد. 

در ادامه نظرات مهدی هاشم‌زاده کارشناس حوزه انرژی در زمینه کلید خوردن واردات گاز از ترکمنستان را جویا شدیم که در ادامه می‌خوانید. 

   مزیت 18 میلیارد دلاری واردات گاز  از همسایگان شمالی ایران

هاشم‌زاده با اشاره به اینکه در شرایط جدید بعد از حمله روسیه به اوکراین امریکا سعی دارد تأمین گاز اروپا از روسیه را قطع کند و به جای آن ال ان جی از امریکا و قطر برای اروپا تأمین شود، در گفت‌وگو با خبرنگار تعادل تصریح کرد: واشنگتن به روسیه فشار می‌آورد که چاه‌های گازش را ببندد. به این ترتیب، از لحاظ فنی مخازن روسیه آسیب می‌بیند و مسکو بخشی از درآمد ارزی خودش را از دست می‌دهد. این واقعیت میدانی است که الان در خصوص گاز روسیه وجود دارد.

مسکو تمایل دارد گاز یا بخشی از نفت شیرین خود را از طریق ایران به دیگر کشورها صادر کند. همچنین ایران نیز از گاز ارسالی در مناطق شمالی برای مصارف خانگی و صنعتی استفاده کند و ما به ازای آن به ترکیه، عراق و پاکستان صادرات گاز داشته باشیم و بده بستانی در این زمینه با مسکو برقرار کنیم. علاوه بر سوآپ گازی بین ایران و روسیه، ترکمنستان نیز با داشتن منابع گازی متعدد، مستعد ایجاد ارتباط با ایران و استفاده از ظرفیت زیرساخت‌های فراوان گازی ایران است. به این ترتیب، هم ترکمنستان و هم روسیه مجبور نیست در زمینه گازی با مشکل روبرو شوند و متحمل ضرر و زیان شود. اصلی‌ترین موضوع در تحقق سوآپ گاز روسیه به سمت هند و قرارگیری ایران در تجارت گازی خاورمیانه و ایجاد یک بازی برد برد، شروع واردات گازی ایران از ترکمنستان است.

با این اقدام و اتصال گازی ایران به ترکمنستان، امکان توسعه زیرساخت خطوط لوله بین ایران و ترکمنستان در جهت سوآپ گازی روسیه نیز مهیا خواهد شد و با اتصال گازی ایران به پاکستان و پیگیری روسیه برای اتصال خط لوله پاکستان به هند و تکمیل خط لوله صلح؛ رسما اتحادی بزرگ بین ایران، روسیه، ترکمنستان، پاکستان و هند بر سر تجارت گاز شکل خواهد گرفت و ایران دست برتر را در زمینه هاب گازی منطقه خواهد داشت. امکان واردات سالانه 30 میلیارد متر مکعب گاز از ترکمنستان وجود دارد و به هر میزان این واردات گازی از ترکمنستان انجام گیرد، امکان توسعه زیرساخت لازم برای سوآپ گازی روسیه نیز فراهم خواهد شد. 

وی ادامه داد: این طرح در یک رابطه برد- برد به نفع ما هم هست. اگر گاز ترکمنستان و روسیه را مورد استفاده داخلی نیز قرار دهیم؛ به نفع کشور است. زیرا در زمان ناترازی گازی، وزارت نفت به جای گاز، از گازوئیل و سوخت مایع برای تامین نیاز نیروگاه‌ها استفاده می‌کند که خود این موضوع سالانه حدود 6 الی 7 میلیارد دلار برای ما عدم النفع دارد. عدم النفع سوخت و خوراک گازی صنعت نیز دیگر عدم‌النفع ناترازی گاز است که شرکت‌های فولاد، پتروشیمی، سیمان و... نیز اگر در نظر گرفته شود، ضرر زیادی به کشور وارد می‌شود که با استفاده از گاز ترکمنستان و روسیه می‌توان آنها را جبران کرد. 

هاشم‌زاده با اشاره به اهمیت وصل شدن گازی ایران به روسیه از طریق واردات گاز ترکمنستان و تامین نیاز داخل، نفع اقتصادی در کوتاه‌مدت حدود 18 میلیارد دلار پیش‌بینی کرد و گفت: اگر بتوانیم با کلید خوردن واردات گاز از ترکمنستات ترتیبی بدهیم که نیروگاه‌ها در 365 روز سال از سوخت مایع استفاده نکنند و صنایع قطعی نداشته باشند، نفع زیادی نصیبمان می‌شود. همچنین در ازای آن گاز را به ترکیه، عراق و پاکستان صادر می‌کنیم. در درازمدت می‌توانیم با کمک همسایگان شمالی و به خصوص روس‌ها واحد ال ان جی خود را نیز فعال کنیم و بخشی از گاز را تبدیل و صادر کنیم. کشور قطر 70 میلیون تن سالانه ال ان جی تولید می‌کرد که با فشار امریکا و اضافه برداشت از میدان گازی مشترک با ما برنامه اولیه را برای تولید 110 میلیون تن ال ان جی در سال طرح‌ریزی کرده است.

با سرمایه‌گذاری‌های بیشتر قرار است این میزان به 125 میلیون تن در سال برسد. امریکا و قطر تلاش دارند بازارهای ال ان جی جهان را تسخیر کنند. این موضوع به لحاظ راهبردی به ضرر ما و روس‌هاست و یک نوع برد سیاسی برای امریکا محسوب می‌شود. در همین ارتباط می‌توان گفت که همکاری با ترکمنستان و روسیه در زمینه واردات گاز از ترکمنستان و سوآپ گاز روسیه به نفع کشور ماست. اولویت اول باید تأمین گاز مورد نیاز صنایع گازبر و نیروگاه‌ها باشد که سرجمع بالای 18 میلیارد دلار برای کشور سود خواهد داشت و سپس صادرات گاز که با توجه به زیرساخت گازی کشور بسیار منفعت بالایی دارد.