دلایل بالا بودن شاخص شدت انرژی در کشور

گلناز پرتوی مهر|

طبق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی در سال 2021، در ایران بیش از دوبرابر متوسط جهانی برای کالا و خدمات انرژی مصرف می‌کند و روند مصرف سالانه برخلاف تجربه سایر کشورهای دنیا که کاهشی هستند، صعودی است. مهم‌ترین دلیل افزایش مصرف انرژی در ایران نیز پایین بودن نرخ انرژی سوخت است.

به گزارش خبرنگار«تعادل» با توجه به قیمت پایین خوراک و سوخت، شاهد استفاده غیربهینه و خارج از استاندارد صنایع در بخش انرژی و یوتیلیتی کشور هستیم. به استناد گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در ارتباط با دلایل بالا بودن شاخص شدت انرژی در کشور، اولین دلیل قیمت پایین انرژی به دلیل رانت خوراک و سوخت ارزان به صنایع و شکل‌گیری صنایع سنگین انرژی‌بر با فناوری فرسوده یا قدیمی و روش‌ها تولید منسوخ است که موجب شده است به چنین وضعیت نابه‌سامانی در حوزه شدت انرژی صنایع برسیم.

یکی از اشتباهات بزرگ در زمینه اعطای رانت حمایت از تولید، عدم مشروط کردن آن به توسعه زنجیره ارزش بوده است که این اقدام سبب شده است که بخش بزرگی از صنایع کشور به جای رقابت‌پذیری صادراتی، تنها انرژی ارزان را صادر می‌کنند و هیچ سودی در زمینه محصول تولیدی ندارند زیرا به دلیل وابستگی بالای صنایع به رانت خوراک، عملا انرژی ارزان عامل تقاضا برای محصول تولیدی صنایع ایران است و اگر رانت خوراک برداشته شود، تولید محصول موردنظر هیچ صرفه اقتصادی نخواهد داشت. اخیرا نیز موسسه مشاوره و تحقیقات انرژی سولوشن در گزارش عنوان کرد که صادرات محصولات پتروشیمی همواره بهتر از خام‌فروشی نیست! عایدی حاصل از صادرات متانول در دهه گذشته نسبت به صادرات مستقیم گاز ۲۵درصد کمتر و در اوره تنها ۸ درصد بیشتر بوده است که نشان از توسعه غلط صنعتی کشور مبتنی بر رانت خوراک ارزان بوده است که کشور را به جایی رسانده است که نه تنها از ارزان‌فروشی سوخت و خوراک گاز به صنایع پتروشیمی سودی نکرده است بلکه ارزآوری کلی نیز تغییری نداشته است. بنابراین تداوم وضعیت فعلی در اعطای رانت خوراک، نه تنها موجب بهبود وضعیت توسعه صنعتی کشور نشده است بلکه به‌شدت توسعه زنجیره ارزش محصولات پتروشیمی را با مشکل مواجه کرده است زیرا رانت خوراک موجب شده که صادرات متانول سودآور باشد و در نتیجه با وجود عدم‌النفع معادل 7 دلار در هر یک مترمکعب گاز مورداستفاده متانولی‌ها، یک بازی دو سر باخت برای حاکمیت به وجود آمده است. این موضوع تنها در رانت خوراک خلاصه نمی‌شود و در بقیه بخش‌های یارانه‌ای صنعتی نیز مشاهده می‌شود، بنابراین برای رهایی از این وضعیت، ابتدا یک برنامه زمان‌بندی شده باید ارایه شود که در آن اعطای یارانه انرژی ارزان محدود از نظر زمانی و مشروط به توسعه زنجیره ارزش و طرح‌های توسعه‌ای باشد و کلیه منابع به سمت تکمیل زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی برود.

در همین رابطه با محبی نجم آبادی، عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس، به گفت‌وگو پرداختیم. محبی نجم آبادی عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس با اشاره به رانت بالای خوراک گاز کشوردر گفت‌وگو با خبرنگار «تعادل» اظهار کرد: متاسفانه حمایت‌های صورت گرفته از صنایع در زمینه اعطای انرژی ارزان، نه تنها موجب توسعه نشده است بلکه نسبت به قبل نیز عقب گرد صورت گرفته است. متاسفانه پرداخت انرژی و حتی خوراک گازی ارزان قیمت به توسعه زنجیره ارزش منتهی نشد و همچنین از محل کاهش منفت کلی اقتصاد و از دست دادن فرصت‌های صادرات گاز طبیعی، مانع رسیدن کشور به درآمد‌های ارزی نیز شده است. وی ادامه داد: عدم توسعه زنجیره ارزش در صنایعی نظیر فولاد یا پتروشیمی به دلایل متعددی از جمله عدم وجود سرمایه در گردش یا نبود تامین مالی برای طرح‌های توسعه‌ای نیز بوده است اما بخشی دیگر نیز به دلیل رانت خوراک بوده است. متاسفانه در این شرایط نیز به دلیل عدم توسعه زیرساخت در حوزه گاز کشور در دولت گذشته، مشکلات صنایع کشور دوچندان شده است و ناتراژی نیز به این موضوع دامن زده است. 

این عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس با اشاره به اهمیت واقعی‌سازی قیمت انرژی بیان کرد: علاوه بر اینکه رانت خوراک اعطایی در جهت توسعه و افزایش خلق ارزش اقتصادی مورد استفاده قرار نگرفته است، باید سریعا در زمینه اصلاح وضعیت موجود اقدام کنیم. یکی از مهم‌ترین راهکارها در این زمینه واقعی‌سازی قیمت‌های انرژی باید در دستور کار قرار بگیرد، اما باید دقت داشته باشیم که این اصلاحات به ویژه برای تولیدی‌های کوچک مخاطره‌آمیز نباشد. به صورت کلی یارانه باید مشروط و به شکل زمان‌دار و محدود به صنایع اعطا شود تا به شکل هدفمند در جهت برنامه‌ریزی شده حرکت کنند.