ایران چهارمین تولیدکننده بزرگ متانول در جهان

هفته گذشته (۲۴ خرداد ۱۴۰۲) چهاردهمین نشست میز صنعت سازمان بورس و اوراق بهادار به همت مدیریت نظارت بر ناشران و اداره میزهای صنعت و رتبه‌بندی ناشران این سازمان با موضوع بررسی صنعت متانول و پتروشیمی برگزار شد.

در ابتدای این جلسه گزارشی از صنعت متانول در ایران و جهان و چالش‌ها و مسائل مرتبط با آن بررسی شد که در این گزارش به اختصار به آن پرداخته شده است. متانول مایعی است بی‌رنگ و قابل اشتعال با بویی تقریباً زننده و الکلی که با هر نسبتی با آب مخلوط می‌شود و پرکاربردترین محصول پتروشیمی است که از ترکیب متان و اکسیژن به دست می‌آید. بر اساس زنجیره ارزش این صنعت، گاز طبیعی به پالایشگاه‌ گازی منتقل شده و میعانات گازی، گوگرد و متان استخراج می‌شود، سپس این محصولات در واحدهای سنتز و nf به اتان، پروپان، بوتان، پنتان و گاز سنتز تبدیل می‌شوند و در نهایت از گاز سنتز متانول و آمونیاک حاصل می‌شود. بیش از ۳۰ درصد متانول تولیدی در دنیا در واحدهای MTP/MTO استفاده می‌شود.

در صنعت پتروشیمی از زنجیره متان، محصولاتی نظیر اتان، اتیلن، پروپین، پروپیلن، بوتان، بنزن، پلی زایلن تولید می‌شود. متانول از گاز سنتز به وجود می‌آید که ۶۴ درصد آن را گاز طبیعی، ۳۰ درصد زغال سنگ و ۵ درصد باقی مانده آن از انرژی‌های تجدیدپذیر تولید می‌شود. نهایتا پس از آنکه متانول تولید می‌شود، ۳۰ درصد از آن به الفین، ۲۳ درصد به فرمالدهید، ۱۳ درصد در فرآورده‌های سوخت استفاده شده و مابقی آن صرف سایر مشتقات پتروشیمی می‌شود. بزرگ‌ترین تولیدکنندگان متانول به ترتیب متانکس (کانادا)، ‌ترینیداد (ترینیداد و توباگو)، الرازی (عربستان)، زاگرس (ایران) و پتروناس (مالزی) است. شرکت زاگرس در ایران چهارمین تولیدکننده متانول در سطح جهان به حساب می‌آید. شرکت متانکس (کانادا) در بازه سال‌ ۲۰۲۲ حدود ۴.۳ میلیارد دلار درآمد داشته و حاشیه سود خالص آن بیش از ۸ درصد بوده است. از نظر ارزش صادرات، کشورهای ایران، عربستان، ‌ترینیداد و توباگو و از نظر مقداری کشورهای ایران، امریکا و هلند پیشتاز هستند.

طبق آمار منتشره توسط موسسه MMSA در سال ۲۰۲۲، ظرفیت اسمی تولید متانول در جهان حدود ۱۶۶ میلیون تن است که تنها ۱۱۱ میلیون تن تولید عملی صورت گرفته است؛ بنابراین در صورت افزایش تقاضا با راه‌اندازی ظرفیت اسمی موجود می‌توان افزایش قیمت متانول را کنترل کرد. ایران نیز حدود ۱۴ میلیون تن ظرفیت اسمی داشته که ظرفیت عملی آن ۱۱ میلیون تن است. همچنین تجارت جهانی متانول در سال ۲۰۲۲ در حدود ۳۳ میلیون تن بوده است. شرکت پتروشیمی زاگرس ۹ درصد از تجارت جهانی را به خود اختصاص داده است. بر اساس اطلاعات سایت جهانی گلوبال دیتا، روسیه، ایران و ایالات متحده از نظر افزایش ظرفیت متانول در سطح جهان تا سال ۲۰۳۰ پیشتاز خواهند بود. گلوبال دیتا، یک شرکت پیشرو در زمینه داده‌ها، تجزیه و تحلیل می‌گوید که این سه کشور با هم تقریباً ۵۹ درصد از کل ظرفیت افزایش متانول جهانی را به خود اختصاص خواهند داد. در سال ۲۰۱۵ نرخ متانول به علت کاهش قیمت نفت از ۳۹۹ دلار به ۲۲۳ دلار سال ۲۰۱۶ رسید و پس از آن با کاهش موجودی انبارها، تعمیرات اساسی واحدهای متانول‌سازی، محدودیت گاز طبیعی در جنوب غربی چین و جنگ تجاری چین و امریکا، در سال ۲۰۱۸ نرخ متانول به ۴۵۰ دلار رسید.

فراگیری کرونا و کاهش تقاضا در مشتقاتی همچون ام‌تی‌ای و همچنین کاهش یا حتی به صفر رسیدن قیمت نفت جهانی، نرخ متانول را در سال ۲۰۲۰ به ۲۲۱ دلار رساند اما بعدها در سال ۲۰۲۱ نر این محصول دوباره افزایش پیدا کرد و به حدود ۵۴۴ دلار رسید. در ادامه با راه‌اندازی ۱۰ کارخانه متانول با ظرفیت مجموع ۵.۳ میلیون تن و عواملی همچون افزایش موجودی انبار متانول در بنادر چین و الزامات حفاظت از محیط زیست در طی بیستمین کنگره حزب خلق چین این نرخ به ۳۳۱ دلار رسید.