احیای برجام؟ فعلا خبری نیست!

«هیچ توافق قریب‌الوقوعی در کار نیست. ما به بررسی مسیرهای دیپلماتیک ادامه خواهیم داد. در عین حال، بازدارندگی خود را تقویت می‌کنیم و برای این کار درحال همکاری نزدیک با شرکای‌ خود در منطقه هستیم.»

این بخشی از آخرین اظهارنظر آنتونی بلینکن وزیر امورخارجه امریکا در رابطه با مذاکرات هسته‌ای با ایران است. صحبتی که چند روز پس از آن مطرح شد که برخی گمانه زنی‌ها از نزدیکی دو طرف به یک توافق تازه سخن می‌گفتند. در واقع در شرایطی که چند ماه از توقف رسمی مذاکرات هسته‌ای میان ایران و کشورهای طرف برجام می‌گذرد و جز دیدار چند روز قبل سر تیم مذاکرات ایران با نماینده اتحادیه اروپا در مذاکرات برجام، خبر دیگری وجود ندارد، برخی خبرها از پیگیری توافقی تازه از مسیری دیگر برای ایران و امریکا می‌گفتند.

در این چارچوب بنا بود که ایران و امریکا بر سر انتقال زندانیان دو طرف توافقی جدید داشته باشند، ایران حد 60 درصد غنی‌سازی اورانیوم را به رسمیت بشناسد و در مقابل دولت امریکا اجازه آزادسازی برخی از منابع بلوکه شده ایران در کشورهای مختلف را صادر کند. با آزادسازی حدود 2.7 میلیارد دلار از منابع ایران در عراق، رسیدن به این توافق نزدیک‌تر از هر زمان دیگری به نظر می‌رسید اما در نهایت خبری تازه در این زمینه منتشر نشد تا با اظهارنظر وزیر خارجه امریکا، مشخص شود که لااقل در کوتاه‌مدت دسترسی به توافقی تازه ممکن نخواهد بود.

نامشخص بودن تکلیف مذاکرات در حالی ادامه دارد که امریکا آماده آغاز دور جدید انتخابات ریاست‌جمهوری می‌شود و بایدن، رییس‌جمهور دموکرات امریکا در سال 2024 کاری سخت برای حفظ جایگاه خود خواهد داشت و با توجه به شرایط جسمانی و سلامت بایدن که به نگرانی و دغدغه جدی در محافل سیاسی امریکا تبدیل شده، مسیر بازگشت او به کاخ سفید دشوار به نظر می‌رسد. در صورتی که یک رییس‌جمهور جمهوری‌خواه مانند ترامپ یا دسانتیس (فرماندار فعلی ایالت فلوریدا) به ریاست‌جمهوری برسند مشخص نیست که اساسا چه رویکردی در قبال مذاکره با ایران خواهند داشت.

در چنین شرایطی روز پنج شنبه خبرهایی از کنار گذاشتن رابرت مالی از سمت نماینده ویژه امریکا در امور مربوط به ایران مخابره شد. خبری که در نهایت مشخص شد هنوز به قطعیت نهایی نرسیده اما لااقل فعلا رابرت مالی در این سمت به فعالیت خود ادامه نمی‌دهد. سی‌ان‌ان اعلام کرد که منابع متعدد به این رسانه گفته‌اند رابرت مالی، فرستاده ویژه امریکا در امور ایران، بدون دستمزد به مرخصی سپرده شده است، این امر پس از تعلیق مجوز امنیتی وی در اوایل سال جاری انجام شده است. یک مقام امریکایی به سی‌ان‌ان گفت که مجوز مالی در بحبوحه تحقیقات امنیتی دیپلماتیک وزارت امور خارجه در مورد سوءاستفاده احتمالی از اطلاعات طبقه‌بندی شده به حالت تعلیق درآمده است.

یک منبع آگاه دیگر نیز گفت که او بعد از ظهر پنجشنبه به مرخصی بدون حقوق گذاشته شد. مالی در این ارتباط به سی‌ان‌ان گفت: به من اطلاع داده شده است که مجوز امنیتی من در دست بررسی است. اطلاعات بیشتری در اختیار من قرار نگرفته است، اما انتظار دارم تحقیقات به نحو مطلوب انجام و موضوع به زودی حل شود. در همین حال، من در مرخصی هستم. یک مقام امریکایی که خواست نامش فاش نشود، نیز گفت: برای مدتی پس از تحقیقات وزارت امور خارجه، مالی در کار باقی ماند اما اجازه دسترسی به اطلاعات طبقه‌بندی شده را نداشت. بر اساس این گزارش امریکا متیو میلر، سخنگوی وزارت خارجه امریکا بعدازظهر پنجشنبه به سی‌ان‌ان تایید کرد که مالی در مرخصی است، اگرچه اوایل همان روز گفت که مالی همچنان فرستاده ویژه برای ایران است.

در حال حاضر راب مالی در مرخصی است و آبرام پیلی به‌طور موقت نماینده ویژه برای ایران و رهبری کار وزارت خارجه در این زمینه را بر عهده دارد. پیش از این، مالی نقشی کلیدی در تلاش‌های امریکا برای احیای توافق هسته‌ای ایران ایفا کرده بود؛ یکی از چالش‌برانگیزترین چالش‌های سیاست خارجی دولت بایدن پس از تصمیم دونالد ترامپ، رییس‌جمهور سابق برای کناره‌گیری از توافقی که مالی نقش مهمی در مذاکره بر اساس آن داشت. او همچنین در تلاش برای آزادی امریکایی‌های بازداشت شده در ایران نیز نقش مهمی ایفا کرده بود. دو منبع دیگر به سی‌ان‌ان گفتند: در اوایل سال جاری، وزارت امور خارجه تحقیقات خود را در مورد مدیریت مالی از اطلاعات محرمانه تشدید کرد، که منجر به تعلیق مجوز وی در دو ماه گذشته شد. مشخص نیست چه چیزی کشف شده است که به‌طور خاص منجر به تعلیق مالی شده است. این منابع هیچ نشانه‌ای از وجود تحقیقات مرتبط با این موضوع نداشتند.

اقدام برای تعلیق مجوز امنیتی مالی به‌طور گسترده در داخل وزارت خارجه یا در سراسر دولت بایدن اعلام نشد، زیرا وزارتخانه او را در سمت خود نگه داشت و هیچ اعلامیه رسمی در مورد جایگزینی او انجام نداد. دو مقام وزارت امور خارجه و شخص سومی که در جریان این موضوع قرار گرفت به سی‌ان‌ان گفتند که به برخی از مقامات وزارت امور خارجه گفته شد که مالی در حال انتقال مسائل شخصی است، به همین دلیل او در جایگاه دوم در موضوع ایران قرار گرفته است. بر اساس این گزارش در ماه‌های اخیر به نظر می‌رسد مالی نقش برجسته‌ای را در تلاش برای آزادی امریکایی‌هایی که در ایران بازداشت شده‌اند، حفظ کرده است. دو منبع به سی‌ان‌ان گفتند که او به‌طور منظم با خانواده‌های بازداشت‌شدگان در تماس بوده و در هفته گذشته با آنها صحبت کرده است. بر اساس ادعای سی‌ان‌ان، مالی همچنین در اوایل سال جاری با سفیر ایران در سازمان ملل متحد تعامل داشت، اما مشخص نیست که آیا این تعاملات قبل از تعلیق مجوز وی بوده است یا پس از آن.

همچنین در این گزارش ادعا شده که مالی از تلاش حیاتی برای ایجاد محدودیت بر برنامه هسته‌ای ایران کنار گذاشته شده است و دولت بایدن، برت مک گورک، یکی از مقامات ارشد شورای امنیت ملی را در این نقش قرار داده است. رابرت مالی حدود یک هفته پس از روی کار آمدن جو بایدن در سال ۲۰۲۱ به عنوان نماینده ویژه ایران منصوب شد و از ابتدای دولت بایدن در تلاش برای احیای توافق هسته‌ای ایران بود. اما تلاش‌های شدید - که شامل رفت و آمد مالی به خاورمیانه و عمدتاً کار کردن از طریق متحدان ایالات متحده برای برقراری ارتباط با ایران بود - هیچ پیشرفتی ایجاد نکرد.

در پایان سال ۲۰۲۲، مقامات وزارت امور خارجه می‌گفتند که تلاش‌ها برای احیای این توافق در کانون توجه وزارتخانه نبوده است، مالی در دوران دولت‌های کلینتون و اوباما روی موضوع ایران کار می‌کرد. در دوران اوباما او بخشی از تیم مذاکره‌کننده دیپلماتیک بود که به تدوین توافق هسته‌ای ایران کمک کرد. مالی همچنین با آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه امریکا برای چندین دهه دوست بوده است که به دوران نوجوانی همکلاسی آنها در پاریس برمی‌گردد.

به این ترتیب بدون اینکه توضیح دقیقی از سوی دولت بایدن ارایه شود، رابرت مالی فعلا جایگاه قبلی خود را در اختیار ندارد و این احتمال وجود دارد که دیگر هرگز در سمت سابق به کار خود ادامه ندهد و باید دید که در نهایت این تغییر و تحول آیا تاثیری بر روی دیدگاه نهایی امریکا در فرآیند احیای برجام می‌گذارد یا خیر. ودانت پاتل، معاون سخنگوی وزارت امور خارجه امریکا در یک نشست خبری که مشروح آن در وبگاه وزارت امور خارجه این کشور منتشر شده است، در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه چه اطلاعات جدیدی درباره مذاکرات غیرمستقیم امریکا و ایران درباره احیای توافق هسته‌ای وجود دارد؟ گفت: ما به‌طور کلی با متحدان و شرکای‌مان، از جمله در منطقه درباره حوزه‌های متعددی که در آنها نگرانی‌هایی درباره ایران داریم، در ارتباطیم. متذکر می‌شوم که شایعات درباره وجود یک توافق هسته‌ای یا توافق موقت نادرست و گمراه‌کننده‌اند.

این اظهارات پاتل در پی این مطرح می‌شود که اخیرا گزارش‌هایی درباره مذاکرات غیرمستقیم ایران و امریکا با میانجیگری عمان درباره یک توافق موقت منتشر شد. مقامات ایران نیز با تاکید بر اینکه حتی در زمان وقفه مذاکرات احیای توافق هسته‌ای در وین، تبادل پیام‌ها به‌طور غیرمستقیم از طریق کانال‌های دیپلماتیک ادامه داشته است، وجود هر گونه توافق موقت در این زمینه را منتفی دانسته‌اند. پاتل بدون در نظر گرفتن نقش ثبات‌زدای امریکا در خاورمیانه، از جمله از طریق فروش میلیاردها دلار تسلیحات هسته‌ای به کشورهای منطقه و دامن زدن به رقابت تسلیحاتی در آن و حضور نظامی مداخله‌جویانه در منطقه، گفت: ما همچنان روی محدود کردن رفتار ثبات‌زدای ایران از طریق فشار دیپلماتیک، همکاری نزدیک با متحدان و شرکای‌مان و اقدامات در راستای کاهش تنش‌ها در منطقه متمرکزیم. معاون سخنگوی وزارت امور خارجه امریکا همچنین گفت که واشنگتن روی موضوع بازگرداندن شهروندان امریکایی که در ایران زندانی شده‌اند، «به‌طور خستگی‌ناپذیر» کار می‌کند. پاتل در ادامه این نشست در پاسخ به سوال دیگری درباره مذاکرت غیرمستقیم برای احیای توافق هسته‌ای گفت: ما دیپلماسی را ترجیح می‌دهیم اما برای تمامی گزینه‌ها و پیشامدهای احتمالی نیز آماده می‌شویم. با متحدان و شرکای خود نیز در این زمینه هماهنگی کامل داریم.

 در کنار امریکا، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در بخشی از گفت‌وگویش با فرانس ۲۴ در موضوع نظارت بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران گفت: ما موافقت کردیم که ایران با آژانس همکاری کند، برخی از فعالیت‌ها را محدود کرده و به ما امکان می‌دهد ظرفیت‌های نظارتی بیشتری اضافه کنیم. به نوشته فرانس ۲۴ مذاکرات برای احیای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) که در سال ۲۰۱۵ امضا شد، در سپتامبر ۲۰۲۲ شکست خورد و به نظر می‌رسد دولت جو بایدن، رییس‌جمهور ایالات متحده، طرفدار توافق غیررسمی و نانوشته با تهران است. گروسی در این ارتباط گفت: از هر بحثی که منجر به تنش زدایی شود، استقبال می‌شود. وی در پایان گفت: اگر هر نوع توافق جایگزینی وجود داشته باشد، امیدوارم از ما دعوت شود تا بررسی کنیم که هر تعهدی که انجام می‌شود واقعی است و فقط یک تکه کاغذ نیست. گروسی همچنین نسبت به افزایش فعالیت‌های غنی‌سازی در ایران ابراز نگرانی کرد.

در ایران نیز مواضع مانند گذشته است و آن طور که سخنگوی وزارت خارجه چند روز قبل اعلام کرد، ایران با حفظ اصول اساسی خود به دیپلماسی ادامه می‌دهد. با توجه به شرایط فعلی نه تنها برجام که حتی سرنوشت توافق موقتی که برخی رسانه‌های خارجی از آن سخن گفته بودند نیز نامشخص باقی مانده و باید دید که در نهایت چه بر سر توافق هسته‌ای و تحریم‌ها علیه ایران خواهد آمد.