آن‌طور که از اظهارات کارشناسان و بررسی متغیرهای اقتصادی پیداست، سال 1402، سال بورس است؛ سرمایهگذاری در بورس یکی از راه‌های کسب سود در برابر تورم است. اما معامله در این بازار معمولا نیازمند آشنایی با اصطلاحات تخصصی است. در این گزارش تلاش شده پرکاربردترین و ضروری‌ترین اصطلاحات بورسی شرح داده شوند.
بورس را می‌توان یک بازار بسیار مهم و پرسود برای سرمایهگذاری دانست؛ این بازار اما از سال 99 درگیر جهت‌گیری سیاستمداران و دستکاری‌های زیادی بوده است. این موضوع باعث شده مردم نسبت به بازار سرمایه بی‌اعتماد باشند.با این حال اما بورس همچنان بازاری پربازده است و اگر شما سرمایه‌گذار حرفه‌ای بورس یا به اصطلاح بورس‌باز باشید می‌توانید در روندهای منفی و مثبت بورس سود کسب کنید. اما برای مبتدی‌ها نخست ضروری است برخی اصطلاحات پرکاربرد در این بازار توضیح داده شود.
شاخص کل بورس
آنچه به عنوان شاخص کل بورس معروف شده، عددی است که به بیان وضعیت کلی نمادهای بورسی می‌پردازد. تغییرات این شاخص نشان‌دهنده آن است که میانگین بازدهی سهام شرکت‌ها چقدر تغییر کرده است. شاخص کل بورس در واقع معیاری برای مقایسه لحظه حال با گذشته است. هر چه بازدهی قیمت یک نماد بورسی در دو سوی مثبت یا منفی آن بیشتر باشد، آن نماد تاثیر بالاتری روی شاخص کل بورس دارد.نکته اساسی معاملات اما این است که سهامداران نباید انتظار داشته باشند تا مثبت شدن شاخص کل، نماد خریداری شده توسط آنها هم مثبت شود یا مثبت بماند. شاخص کل نماگری از وضعیت سهام بزرگ بازار است. باید اشاره داشت که فرابورس هم دارای معیاری تحت عنوان شاخص کل است که همین کارکرد را در مورد سهام بازارهای فرابورس ارایه می‌دهد.
شاخص هم وزن
در شاخص هم‌وزن شرکت‌های کوچک و بزرگ پذیرفته شده در بورس با وزنی برابر در محاسبه شاخص سهیم هستند. به این معنی که برخلاف شاخص کل، در شاخص هم وزن ارزش بازار بیشتر در یک نماد، روی اثرگذار بودن آن نماد در محاسبه شاخص دخیل نیست. به بیان دیگر در شاخص کل با معیار هم‌وزن، همان‌گونه که از نام آن پیداست، تمامی شرکت‌ها به اندازه برابر و با یک وزن در محاسبه شاخص تاثیرگذار خواهند بود. بر همین اساس شاخص هم‌وزن تصویر واقعی‌تری از کلیت بازار را به نمایش می‌گذارد. برخی از فعالان بازار معتقدند، شاخص کل با معیار هم‌وزن معیاری مناسب‌تر (در مقایسه با شاخص کل) برای شناسایی روند بازار و بازدهی آن است.
پرتفوی (Portfolio)
پرتفوی یا پرتفو، به‌طور کلی به مجموعه یا سبدی از دارایی‌های مالی گفته می‌شود؛ به این ترتیب پرتفو به معنای ترکیبی مناسب از سهام یا سایر دارایی‌هاست که یک سرمایه‌گذار آنها را خریداری کرده است.هدف از تشکیل پرتفوی سهام یا سبد سهام، کاهش ریسک سرمایهگذاری است؛ این بدان معناست که سود یک سهم ضرر و زیان یک سهم دیگر را جبران می‌کند. پرتفوی در بازار سهام ایران معمولا به صورت مستقیم توسط سهامداران (اعم از حرفه‌ای و غیرحرفه‌ای) نگهداری می‌شود اما سرمایه‌گذاران غیرحرفه‌ای می‌توانند به واسطه سبدگران حرفه‌ای پرتفوی خود را مدیریت کنند.
سود هر سهم (EPS)
سود (زیان) هر سهم یا EPS، همان سودی است که شرکت‌های بورسی پس از کسر مالیات شناسایی می‌کنند. این سود در واقع شاخص سودآوری هر تک سهم است. به بیان ساده‌تر پس از شناسایی سود (زیان) و کسر مالیات، مقدار آن به تعداد سهام شرکت تقسیم می‌شود و مشخص می‌کند که شرکت به ازای هر سهم چقدر سود (زیان) یا همان EPS ساخته است.
سود تقسیمی هر سهم (DPS)
سود سهام تقسیمی یا سود نقدی سهام یا همان DPS نیز سودی است که شرکت‌های سهامی به سهامداران به ازای هر سهم و معمولا به صورت نقدی پرداخت می‌کنند. DPS معمولا از EPS به دست می‌آید به این معنا که عموما شرکت‌ها EPS را به چند بخش تقسیم می‌کنند و یکی از این بخش‌ها سود انباشته و DPS است. به این ترتیب می‌توان گفت که EPS سود (زیان) ساخته شده برای هر سهم و DPS سود نقدی تقسیم شده برای هر سهم است که از محل EPS محاسبه شده است.
نسبت P/E
نسبت قیمت به سود همان P/E است و کلمه price به معنی قیمت و کلمه EPS نیز به معنای سود هر سهم بوده و نشان از ارزش شرکت‌های بورسی دارد. این نسبت برای ارزش‌گذاری شرکت‌ها و تحلیل ارزندگی آنها استفاده می‌شود.
عرضه اولیه
عرضه اولیه اصطلاحا به فرآیندی گفته می‌شود که طی آن، سهام شرکتی برای اولین‌بار در بورس یا فرابورس، معرفی و امکان معامله آن فراهم می‌شود. عرضه اولیه اکنون با شرایط متفاوتی انجام می‌شود و برخی از عرضه‌های اولیه برای صندوق‌های سرمایهگذاری و برخی دیگر از عرضه‌ها نیز برای کدهای حقیقی است.در فرآیند عرضه اولیه در بازار سهام، از مدت‌ها قبل یک شرکت و شرایط آن در سایت کدال معرفی شده و در روز مشخص شده در ساعت مشخص، معامله‌گران می‌توانند برای خرید مقدار سهام در نظر گرفته شده برای هر فرد حقیقی (یا حقوقی) اقدام کنند. فرآیند عرضه اولیه نیز به اینگونه است که تمام خریداران در بازه زمانی مشخص شده می‌توانند سفارش خرید خود را ثبت کرده و بعد از ۲۴ ساعت مقدار سهام خریداری شده را در حساب کاربری خود مشاهده کنند.
سهام شناور
منظور از سهام شناور، یک قسمت از سهام شرکتی خاص است که مالکان آن قصد ندارند آن را به صورت مداوم در اختیار داشته باشند و از همین رو پیش‌بینی می‌کنند که در آینده فروخته شود. این بخش، سهامی است که در بازار سهام و به عموم سرمایه‌گذاران عرضه شده و در حال چرخش است. در همین راستا ارزش سهام شناور در بازار باید به صورت مداوم سنجیده شود. برای اینکه شما بتوانید از این سهام سود ببرید، لازم است حتما از سهامداران و میزان سهم آنها اطلاع داشته باشید.
ارزش خالص دارایی (NAV)
ارزش خالص دارایی (Net Asset Value) در واقع ارزش روز همه دارایی‌ها شامل سهام، مطالبات سود سهام، ملک، اوراق با درآمد ثابت و… پس از کسر ارزش روز بدهی‌هاست. اصطلاح NAV معمولا درباره ارزش خالص دارایی شرکت‌های سرمایهگذاری، صندوق‌های سرمایهگذاری مشترک، صندوق‌های شاخصی، ETFها و سبدهای اختصاصی به‌کار می‌رود و در مورد نمادهای بازار سهام هم کاربرد دارد.
بازار گاوی و خرسی
بازار خرسی و بازار گاوی دو اصطلاح جالب توجه معامله‌گران بورسی است. هنگامی که بازار رو به رشد باشد و قیمت سهام روندی صعودی داشته باشد، اصطلاحا بازار، «گاوی» است. این در حالی است که اگر قیمت سهام روندی نزولی داشته و رکود در اوضاع اقتصادی حاکم شده باشد، بازار را می‌توان «خرسی» دانست.
قیمت تعدیل شده
پس از افزایش سرمایه یا تقسیم سود نقدی توسط یک شرکت، قیمت آن سهم با اعمال این تغییرات در آن، قیمت تعدیل شده آن سهم نامیده می‌شود که به‌ویژه برای تحلیل و شناخت کامل شرکت و نقطه ورود و خروج آن بسیار بااهمیت محسوب می‌شود.
معاملات بلوکی
در معاملات بلوکی حجم سهام آن سفارش بیش از سقف مجاز در سفارشات عادی و کمتر از تعداد سهام معاملات عمده است و با هماهنگی ناظر این معاملات انجام می‌شود.خریداران در این نوع معاملات، معمولا حقوقی‌های بازار هستند؛ چرا که میزان سهام عرضه شده در این نوع معاملات بسیار بالاست و در عین حال ممکن است برخی افراد را به حوزه هیات‌مدیره شرکت هدایت کند. بر همیت اساس شرکت‌ها سهام بلوکی خود را عموما با وسواس زیادی عرضه می‌کنند.
صندوق مختلط
یکی از بهترین و سودآورترین راه‌های سرمایهگذاری در بورس استفاده از صندوق‌های سرمایهگذاری است؛ این صندوق‌ها به سرمایه‌گذارانی که دانش و زمان کافی ندارند کمک می‌کند تا سرمایهگذاری مطلوب و سودآوری در بازار سرمایه داشته باشند.ده‌ها صندوق سرمایهگذاری در بازار سهام وجود دارد که هر سرمایه‌گذار می‌تواند مطابق با نیاز خود در این صندوق‌ها سرمایهگذاری کند. یکی از این صندوق‌ها صندوق مختلط یا (balanced fund) است که ترکیبی از سهام و حق تقدم با اوراق درآمد ثابت همانند سپرده‌های بانکی و اوراق مشارکت و سایر اوراق بدهی است.می‌توان گفت که هر صندوق متناسب با سیاست‌های خود حداقل 40 تا 60 درصد در بازار سهام سرمایهگذاری می‌کند و مابقی آن را در سپرده‌های بانکی، اوراق درآمد ثابت و سایر اوراق سرمایهگذاری می‌کند.
صندوق مختلط نسبت به صندوق درآمد ثابت ریسک بیشتری دارد و تلفیقی از دارایی‌های مختلف برای کسب سود بیشتر است؛ البته سود صندوق‌های مختلط هم در زمان بازدهی مثبت، نسبت به درآمد ثابت‌ها بیشتر است.این صندوق در حد میانه است؛ یعنی افراد ریسک گریز و ریسک پذیر که انتظار سود متوسط نسبت به تورم و وضعیت بازار سهام را دارند به راحتی می‌توانند در این نوع صندوق سرمایهگذاری کنند.
در حال حاضر بازدهی یک ساله اغلب صندوق‌های سرمایهگذاری مختلط بین 50 تا 89 درصد است؛ این در حالی است که بازدهی شاخص کل بورس در سالی که گذشت 43 درصد بود و این بدان معناست که بازدهی صندوق‌ها بیش از بازدهی شاخص کل بورس بوده است.صندوق مختلط همانند سایر صندوق‌های سرمایهگذاری دارای نقدشوندگی بالا، بازدهی بیشتر و ریسک کمتر و زیان کمتر در دوران نزول (گاه زیان صفر) است و از مدیریت تخصصی به عنوان بالاترین و بهترین ویژگی صندوق‌ها بهره می‌برد.
سوددهی صندوق نیز بیش از سپرده بانکی و صندوق‌های درآمد ثابت است اما نسبت به این دو ریسک بیشتری دارد.البته به جز مزایا این صندوق معایبی هم دارد که شامل محدودیت خرید، عدم اطلاع از قیمت در لحظه و ریسک بالا در بخش سهامی صندوق است. البته منظور از ریسک بالا در بخش سهامی این است که صندوق‌ها موظفند 40 تا 60 درصد سرمایه خود را در بخش سهام سرمایهگذاری کنند و اگر این نسبت و شیوه سرمایهگذاری درست نباشد دارندگان صندوق با زیان مواجه می‌شوند.در نهایت باید گفت سرمایهگذاری در صندوق‌های مختلط به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند که در مقایسه با بازارهای موازی و شاخص کل بازدهی و سود بیشتری داشته باشند.
