گمشده بزرگ اقتصاد ایران

با وجود آمارهایی که دولت در ماه‌های گذشته ارایه داده و شعارهایی که در طول سال‌های گذشته بارها از سوی مقامات مختلف و تصمیم‌گیران قوای سه گانه مطرح شده، همچنان اقتصاد ایران با یک چالش بسیار مهم مواجه است و آن وضعیت معیشت مردم است.

هرچند در بسیاری از آمارها، نرخ سالانه تورم، به عنوان معیار نهایی وضعیت اقتصاد در نظر گرفته می‌شود اما آنچه که در بطن نرخ تورم بیشترین اهمیت را دارد، وضعیت معیشت مردم است. در سال‌های گذشته تورم در اقتصاد ایران همواره دو رقمی باقی مانده و جز یک دوره چند ماهه از اجرای برجام در دولت روحانی، نرخ تورم در تمام دهه 90 و دو ساله ابتدایی دولت جدید، دو رقمی بوده و حتی در مرز 50 درصد نیز قرار داشته است. این در حالی است که جزییات نرخ تورم نشان می‌دهد که فشار مالی بر اقشار کم‌درآمد بسیار بیشتر بوده است. با توجه به اینکه بخش قابل توجهی از هزینه‌های جاری در میان کم درآمدها به خوراکی‌ها اختصاص دارد، نرخ تورم در این گروه بعضا به بالای 70 درصد نیز رسیده و به این ترتیب این گروه بیشترین فشار را در این حوزه تجربه کرده‌اند. در این چارچوب آنچه که باید بیشترین فوریت را در تصمیم‌گیری‌ها داشته باشد، بهبود وضعیت معیشت مردم است و دولت سیزدهم نیز در طول ماه‌های گذشته بارها تاکید کرده که برای بهبود وضعیت معیشت مردم، برنامه‌هایی جدی دارد.

این موضوع البته هنوز در عمل با اما و اگرهای فراوانی مواجه است. هرچند در سال گذشته میزان یارانه نقدی افزایش پیدا کرد اما این موضوع پس از آن نهایی شد که ارز 4200 تومانی حذف شد و به این ترتیب یک شوک قیمتی و تورمی جدید وارد شد. با وجود آنکه نیمه راه ابتدایی دولت سیزدهم طی شده و دولت باید خود را برای دو ساله باقی مانده آماده کند، هنوز به نظر می‌رسد که بسیاری از شعارها مانند روزهای ابتدایی دولت به جای خود باقی است و هنوز از سوی مقامات تکرار می‌شود. جدیدترین سخن مطرح شده در این زمینه را نیز ابراهیم رییسی روز گذشته در جریان بازدید از صدا و سیما مطرح کرد. او اظهار کرد: ما هم سیاست همسایگی را دنبال می‌کنیم و هم سیاست تعامل با کشورهای مسلمان و هم سیاست ارتباط با کشورهای همسو را دنبال می‌کنیم و همراهی صداوسیما و رسانه‌ها در تبیین ابعاد این سفرها می‌تواند بسیار کمک کند.

وی ادامه داد: هزینه کردن در این مسیر سرمایه‌گذاری است تا پیام انقلاب اسلامی ایران در منطقه و جهان شنیده شود. بخش برون‌مرزی صداوسیما از برکات انقلاب است که با وجود همه شرایطی که امپراتوری رسانه‌ای دشمن می‌سازد، شما می‌توانید صدا و فریادی برای مسلمانان و آزادگان داشته باشید بنابراین من معتقدم هزینه‌کرد در این زمینه سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود. وی با بیان اینکه «معیشت مردم اولویت همه ماست»، اظهار کرد: گام‌های خوبی هم برای مهار تورم و هم برای رشد تولید برداشته شده که برخی می‌خواهند این اقدامات شنیده نشود. شما مطالبه مردم، فرهیختگان و صاحب نظران را انتقال دهید و این شکالی ندارد. شاید کسی به من رای نداده باشد و من را قبول نداشته باشد ولی شرط حرف زدن این نیست که من را قبول نداشته باشد بلکه باید حرفش را بزند و رسانه ملی هم باید حرف‌های مختلف را منتقل کند اما از طرفی اقدامات انجام شده، تبیین شود. وی افزود: کار ما در دولت و شما در رسانه ملی، باز کردن گره‌های ذهنی است تا تبدیل نشود به یک مساله دیگری و مشکلی درست نکند.

ممکن است رادیو خارجی و رسانه دشمن با عملکرد نامناسب گره ایجاد کند ولی مهم برای ما و شما این است که این گره‌ها را باز کنیم و اجازه ندهیم گره ایجاد شود به خصوص در نسل جوان . وی ادامه داد: محور خانواده هم عبارت است از محبت و دلدادگی و همکاری و هم‌یاری با یکدیگر. ماموریت دولت و صداوسیما مشترک است و ما باید برای تقویت نهاد خانواده تلاش کنیم. رییس‌جمهور تاکید کرد: ما باید برای تشکیل خانواده و تقویت فضای فرزندآوری، ترویج سبک زندگی اسلامی ایرانی، زیست عفیفانه، زندگی خانواده‌ها همراه با رفاه و آرامش تلاش کنیم تا خانواده محل تربیت نیروی کارآمدی برای فردای کشور باشد. وی افزود: در دولت ماموریت ما این است که خانواده‌ها دغدغه نداشته باشند. به این ترتیب دولت همچنان از این می‌گوید که معیشت را به عنوان یک اولویت جدی دنبال می‌کند اما هنوز مشخص نیست که برنامه دقیقی که می‌تواند در کوتاه‌مدت مشکلات را حل کند، چگونه اجرایی خواهد شد. یکی از اصلی‌ترین چالش‌هایی که در طول ماه‌های گذشته بحث درباره آن ادامه داشته بحث حقوق بازنشستگان و کارمندان است و به نظر می‌رسد که مجلس و دولت هنوز در رابطه با آن به جمع‌بندی نرسیده‌اند و همین موضوع باعث شده که تذکرات نمایندگان در این زمینه ادامه داشته باشد.

محمدعلی محسنی بندپی نماینده مردم نوشهر، چالوس و کلاردشت و عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی جلسه روز دوشنبه ۱۶ مرداد ۱۴۰۲ صحن مجلس در تذکری به اعضای کمیسیون تلفیق برنامه هفتم توسعه خواستار خاتمه دادن همیشگی به موضوع نگران‌کننده همسان‌سازی و دایمی‌سازی همسان‌سازی حقوق بازنشستگان شد و گفت: واقعاً شایسته نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران نیست که بازنشستگان که سال‌ها با افتخار به این مملکت خدمت کرده‌اند، دغدغه معیشت و حقوق داشته باشند. وی همچنین در تذکر دیگری به سازمان برنامه و بودجه بر لزوم ارایه لایحه تجدیدنظر در نظام پرداخت حقوق و مزایای کارکنان به مجلس تاکید و اظهار کرد: امروز فشار اقتصادی بر تمام مردم و کارمندان به ویژه کارمندان وزارت کشور سنگینی می‌کند؛ مدتی است که هزینه‌ها به دلار و در حال افزایش و درآمدها به ریال و ثابت است. شایسته است که سازمان برنامه و بودجه با قید فوریت به این موضوع بپردازد.

نماینده مردم ایلام در مجلس شورای اسلامی خواستار پیگیری طرح ساماندهی کارکنان شد. علی اکبر بسطامی در جلسه علنی روز دوشنبه در تذکری به هیات رییسه مجلس شورای اسلامی گفت: طرح ساماندهی کارکنان ماه‌هاست که معطل مانده و با آبروی کمیسیون و کارکنان بازی می‌شود؛ این طرح هر چه سریعتر در صحن مطرح شود. این عضو کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی همچنین در تذکر دیگری به رییس‌جمهوری خواستار پرداخت هرچه سریعتر فوق‌العاده ویژه مناطق جنگی برای بازنشستگان لشگری و کشوری و تامین اجتماعی شد.

یک نماینده مجلس شورای اسلامی در تذکری به هیات رییسه مجلس خواستار رسیدگی به وضعیت بازنشستگان و مطرح شدن طرح همسان‌سازی حقوق بازنشستگان در مجلس شد. سیدمحمد پاک مهر در جلسه علنی دوشنبه مجلس در تذکری گفت: از هیات رییسه مجلس درخواست دارم به مطالبه بازنشستگان عزیز پاسخ مثبت بدهند؛ چه زمانی قرار است طرح همسان‌سازی حقوق بازنشستگان در مجلس مطرح شود؟ نماینده مردم بجنورد، جاجرم و سملقان تاکید کرد: بازنشستگان از کار بازنشسته شده‌اند، اجازه ندهیم در این شرایط سخت اقتصادی، از زندگی هم بازنشسته شوند؛ انصاف نیست نسبت به وضعیت این افراد که سال‌ها به نظام خدمت کرده‌اند، بی‌تفاوت باشیم. این نماینده مجلس شورای اسلامی افزود: از هیات رییسه مجلس تقاضا داریم رسیدگی به طرح ساماندهی کارکنان دولت را در دستور کار قرار دهد چراکه بسیاری از نیروها چشم انتظار هستند؛ این افراد کسانی هستند که با کمترین دریافتی بیشترین خروجی را برای کشور دارند. عضو کمیسیون تلفیق لایحه برنامه هفتم توسعه گفت: این کمیسیون با پیشنهاد دولت مبنی بر محاسبه حقوق بازنشستگی کارکنان دولت براساس ۵ سال آخر مخالفت کرد. حمیدرضا حاجی بابایی با اشاره به بررسی موضوعات مربوط به بازنشستگان در لایحه برنامه هفتم توسعه گفت: در حال حاضر ما قانون احکام دایمی را در اختیار داریم. در قانون احکام دایمی تاکید شده که مبنای محاسبه حقوق بازنشستگی کارکنان دولت براساس میانگین دو سال آخر باشد.

عضو کمیسیون تلفیق لایحه برنامه هفتم توسعه افزود: از این رو دولت در بند (ژ) ماده ۲۹ لایحه برنامه هفتم توسعه پیشنهاد داده بود که مبنای محاسبه حقوق بازنشستگی کارکنان دولت ۵ سال آخر باشد که این مساله به صورت بسیار وحشتناکی حقوق کارکنان دولت را در بازنشستگی کاهش می‌داد از این رو ما پیشنهاد حذف این ماده واحده را در جریان رسیدگی لایحه برنامه هفتم توسعه مطرح کردیم و کمیسیون با این موضوع موافقت کرد، بنابراین از این به بعد قانون قبلی در رابطه با حقوق بازنشستگان کارکنان دولت مبنا قرار خواهد گرفت و میانگین حقوق ۲ سال آخر کارکنان مبنای بازنشستگی آنها خواهد بود.

در چنین شرایطی به نظر می‌رسد که همچنان اصلی‌ترین برنامه اجرایی دولت، افزایش یارانه غیرنقدی برای حفظ قدرت خرید مردم است و تمام مانور مقامات دولت نیز فعلا بر همین موضوع است. در طرح کالابرگ الکترونیکی امکان خرید اعتباری ۱۱ قلم کالای اساسی شامل گوشت منجمد گوساله، برنج ایرانی، حبوبات، شیر کم‌چرب، پنیر، ماست‌ کم‌چرب، مرغ، تخم‌مرغ، روغن مایع، ماکارونی و قند و شکر با استفاده از مبلغ یارانه خانوار یک ماه زودتر از واریز نقدی برای خانوارهای دهک‌های اول تا سوم فراهم شده است.

میزان اختلاف تورمی ۱۱ قلم کالای اساسی پیش‌بینی شده از سال ۱۴۰۱ بدون لحاظ کردن اعتبار مازاد برای مردم شارژ می‌شود و در صورت تورم احتمالی روی اقلام سبد، دولت مابه‌التفاوت افزایش قیمت کالاها را نسبت به سال ۱۴۰۱ پوشش می‌دهد به نحوی که پرداختی خانوارها تا پایان سال ثابت خواهد بود. پیشتر مبلغ یارانه به ازای هر نفر ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومان بود که به حساب سرپرست خانوار واریز می‌شد اما این مبلغ در دولت سیزدهم ۱۰ تا ۱۱ برابر شده است و به ۴۰۰ هزار تومان برای دهک‌های یک تا سه و ۳۰۰ هزار تومان برای دهک‌های چهار تا نه به ازای هر نفر افزایش یافته است. جامعه افراد تحت پوشش سازمان بهزیستی و کمیته امداد امام خمینی (ره) ۸.۵ میلیون نفر هستند که با درنظر گرفتن سایر خانوارهای دهک‌ اول تا سوم جمعیتی بیش از ۲۹ میلیون نفر را شامل می‌شوند و با احتساب سایر دهک‌ها به ۷۸ میلیون نفر می‌رسد. در مرحله جدید طرح کالابرگ الکترونیکی خانوارهای دهک‌های اول تا سوم 

کم درآمدی در صورتی که ۵۰ درصد اعتبار یارانه ۴۰۰ هزار تومانی خود را صرف خرید کالابرگ کنند، ۱۲۰ هزار تومان شارژ اضافی دریافت می‌کنند و مبلغ یارانه آنها به ۵۲۰ هزار تومان افزایش می‌یابد. به این ترتیب در شرایطی همچنان رییس‌جمهور بهبود وضع معیشت را یکی از اولویت‌های دولت خود می‌داند که در عمل مشخص نیست چه طرح کلانی در دستور کار خواهد بود که بتواند در کوتاه‌مدت شرایط را بهبود ببخشد و به این ترتیب در دو ساله پایانی دولت، باید دید که چه راهکاری برای این موضوع تبیین و طراحی خواهد شد.