معمای افزایش درآمدهای مالیاتی دولت

هرچند در خبرهای غیررسمی منتشر شده در روزهای اخیر، گمانه‌زنی‌ها درباره کاهش فشار تحریم‌های اقتصادی علیه ایران افزایش یافته و پس از آنکه مذاکرات برای آزادسازی بخشی از منابع بلوکه شده ایران در کشورهای مختلف به نتیجه رسید، بلومبرگ نیز در گزارشی ادعا کرد که در گام بعدی، امریکا موافقت کرده که با کاهش سرعت غنی‌سازی اورانیوم در ایران، بخشی از تحریم‌های نفتی را متوقف کند، همچنان یکی از دغدغه‌های اصلی مدیریت اقتصادی در ایران کاهش اتکا به درآمدهای نفتی است.

تجربه سال‌های گذشته به خوبی نشان داده که هر بار که تحریم‌های نفتی افزایش پیدا کرده، دولت‌ها به اجبار به سمت استفاده از منابع درآمدی پایدار مانند مالیات ستانی حرکت کرده‌اند و در مقابل هر بار که دسترسی به پول حاصل از فروش نفت افزایش یافته، آنها ترجیح داده‌اند که به جای دشواری‌های مالیاتی، از پول سهل الوصول نفت استفاده کنند.

به این ترتیب هرچند فعلا خبری از احیای برجام نیست و کاهش محدودیت‌های نفتی نیز در حد گمانه زنی باقی مانده اما همچنان موضوع مهم این است که دولت تا چه حد خود را برای افزایش درآمدهای مالیاتی آماده کرده است؟ در ماه‌های گذشته بارها بحث درباره افزایش حوزه‌های مالیاتی مطرح شده و از خانه‌ها و خودروهای لوکس گرفته تا سلبریتی‌ها در فهرست پرداخت مالیات قرار گرفته‌اند اما آن طور که رییس سازمان امور مالیاتی گفته، میزان درآمد از سلبریتی‌ها عملا در اعداد بزرگ اهمیتی ندارد و به نظر می‌رسد رویکرد دولت یا تبلیغاتی و هشدارآمیز است یا صرفا بر اساس عدالت مالیاتی نام این افراد نیز در کنار دیگر اصناف مطرح شده است. جدای از آن همچنان کار دولت برای شناسایی خانه‌ها و خودروهای لوکس نیز ادامه دارد، هرچند آنطور که معاون وزیر اقتصاد گفته میزان درامد پیش‌بینی شده از این حوزه مالیاتی نیز در سال جاری افزایش یافته است.

محمد هادی سبحانیان در یک برنامه تلویزیونی به مناسبت هفته دولت اظهار کرد: برای ۵۰۰ سلبریتی و اینفلوئنسر پرونده تشکیل داده‌ایم که مالیات آنها ۳۰ میلیارد تومان است. وی افزود: برداشت غلطی به وجود آمده که فقط از کارتخوان‌ها مالیات دریافت می‌شود؛ در حالی که اینگونه نیست. ما با استفاده از هوش مصنوعی واریزی به حساب افراد را بررسی می‌کنیم و حساب‌های شخصی مشکوک به تجاری را مورد رصد قرار می‌دهیم. رییس سازمان امور مالیاتی تاکید کرد: مودیان، فعالان اقتصادی و اصناف، خودشان و مردم را برای کارت به کارت کردن به زحمت نیندازند زیرا حساب‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد. وی با بیان اینکه سازمان امور مالیاتی بر اساس اطلاعات اقتصادی مودیان مالیات ستانی عادلانه انجام می‌دهد، گفت: ویژگی مالیات ستانی سنتی بر اساس چانه‌زنی است که طبق قانون، این نوع اخذ مالیات برچیده می‌شود. سبحانیان ادامه داد: اطلاعات افراد را بر اساس عملکرد آنها طی یک سال مورد بررسی قرار می‌دهیم؛ گاهی اطلاعات بر اساس رفتار پرخطر خود مودیان است.

به عنوان مثال فردی حساب تجاری را معرفی کرده اما هنگام خرید و فروش ملک یا خودرو از این حساب استفاده می‌کند که این امر منجر به کارکرد حساب و مالیات می‌شود. وی با اشاره به اینکه بانک‌هایی که در پرداخت تسهیلات کم کاری کرده‌اند مشمول مالیات می‌شوند، گفت: بانک مرکزی سهمیه پرداخت تسهیلات برای بانک‌ها تعیین کرده بود که برخی بانک‌ها به آن عمل نکرده‌اند و ما برای همه بانک‌ها برگه تشخیص مالیات صادر کرده‌ایم. رییس سازمان امور مالیاتی کشور بیان کرد: ۶۰ هزار میلیارد تومان از حساب بانک‌ها در این باره مطالبه شده است که این بانک‌ها عتراض کرده‌اند که افراد برای دریافت تسهیلات مراجعه نکرده‌اند و اکنون این موضوع در مرحله دادرسی است.

ما به دنبال اخذ مالیات از بانک‌ها در قبال اشخاصی هستیم که به بانک‌ها مراجعه کردند ولی تسهیلات دریافت نکرده‌اند. وی با بیان اینکه در حوزه خانه‌های خالی و خودروهای لوکس طبق قانون عمل می‌کنیم، گفت: در سال ۱۴۰۱ خودروهای بالای یک میلیارد تومان لوکس محسوب می‌شدند. ما ۲۵۲ هزار خودرو را شناسایی کردیم که مبلغ مالیات آنها ۲.۳ هزار میلیارد تومان بود.

امسال خودروهای بالای سه میلیارد تومان لوکس هستند؛ از این رو تعداد خودروهای لوکس به ۱۷۰ هزار دستگاه با مالیات 3000 میلیارد تومان رسید. سبحانیان ادامه داد: در سال ۱۴۰۱ خانه‌های بالای ۱۵ میلیارد تومان لوکس حساب می‌شدند که ۴۳ هزار مورد با مبلغ مالیاتی ۲.۲ هزار میلیارد تومان شناسایی شد و امسال خانه‌های بالای ۲۰میلیارد تومان لوکس به حساب می‌آیند که در این رابطه ۱۱۰ هزار خانه لوکس در تهران داریم. وی بیان کرد: سازمان امور مالیاتی مسوول شناسایی خانه‌های خالی نیست بلکه وزارت راه و شهرسازی متولی این امر است. ما در این سازمان در راستای شناسایی فرار‌های مالیاتی از روش‌های مبتنی بر دانش استفاده می‌کنیم. رییس سازمان امور مالیاتی با بیان اینکه عزم سازمان امور مالیاتی برای مالیات ستانی عادلانه جدی است، گفت: مالیات بیش از ۵۰ درصد اصناف صفر است.

برنامه ما به سمت مالیات ستانی شفاف و مبتنی بر داده محوری است که نیازمند گفت‌وگو و تفاهم است و اکنون نیز روابط خوبی با اصناف داریم. وی گفت: مالیات پرداختی یک سال اصناف معادل مالیات پرداختی کارمندان است؛ ضمن اینکه بعضی از کارکنان که حقوق آنها زیر ۱۰ میلیون باشد مالیات نمی‌دهند. سبحانیان یکی از مهم‌ترین دستاوردهای سازمان امور مالیاتی را در دولت سیزدهم سامانه مودیان و قانون پایانه‌های فروشگاهی عنوان کرد و گفت: استقرار این سامانه باید دو دهه پیش در کشور انجام می‌شد و هیچ زمانی به این اندازه اراده برای پیشبرد این سامانه وجود نداشت که با همراهی وزیر اقتصاد و امور دارایی و مجلس پیشرفت‌های خوبی در این زمینه حاصل شده است. به گفته وی، در ابتدای امسال برای حدود ۱۹۵۰ شرکت در سامانه مودیان صورتحساب الکترونیک صادر می‌شد که ظرف پنج ماه این تعداد به بیش از ۳۳ هزار شرکت رسید.

رییس سازمان امور مالیاتی با بیان اینکه قانون تسهیل مودیان در سامانه قانون پایانه فروشگاهی در مجلس به تصویب رسیده است، گفت: برای فروشندگانی که در حلقه‌های پایانی قرار دارند، تسهیل‌گری صورت گرفته است. نباید مردم را به سختی بیاندازیم اما فروشندگانی که در حلقه‌های میانی قرار دارند باید به تکالیف قانونی عمل کنند. وی بیان کرد: سامانه مودیان با سرعت خوبی پیش می‌رود و اگر مشکلی وجود دارد به خاطر موانع فنی است که باید پیچیدگی‌های رفتارهای اقتصادی مودیان را در سامانه لحاظ کنیم که با حل این موارد، مانعی در پیشرفت این سامانه وجود نخواهد داشت.

این آمارها در حالی مطرح شده که در ماه‌های گذشته نیز سبحانیان درباره پیگیری سیاست‌های کلان مالیاتی وعده‌هایی داده بود و به حوزه‌هایی اشاره کرده بود که باید زیر چتر مالیاتی کشور قرار بگیرند. رییس سازمان امور مالیاتی کشور همچنین با بیان اینکه در همه جای دنیا یکی از مهم‌ترین پایه‌های مالیاتی، مالیات بر مصرف است، گفت: در کشور ما نیز این مهم متداول است و مبنای آن هم این است که هر کسی که قدرت مصرف بیشتری دارد، باید بیشتر در تامین منابع دولت، مشارکت کند.

سبحانیان، مالیات بر درآمد را از دیگر پایه‌های مالیاتی عنوان کرد که افراد بخشی از درآمدهای خود را باید به صورت مالیات پرداخت کنند و ادامه داد؛ البته دنیا به سمت تمرکز و سهم بیشتر درآمدهای مالیات براساس مالیات بر مصرف حرکت می‌کند. او به مالیات ستانی از پزشکان و تاثیر در مهاجرت آنها هم اشاره کرد و گفت: برای سازمان امور مالیاتی کشور هیچ رسته و شغلی متفاوت از رسته و شغل دیگری نیست اما اینکه به لحاظ مسائل اجتماعی و رسانه‌ای مواردی از مراجعه به مطب پزشکان و هدایت بیماران به پرداخت کارت به کارت یا پول نقد می‌کنند برای مردم حائز اهمیت شده، مقوله‌ای مجزاست و در عین حال مالیاتی ستانی از اصناف توسط سازمان مالیاتی کشور متفاوت نیست. معاون وزیر اقتصادی تصریح کرد: اتفاقا پزشکان جزو صنوفی هستند که بیشترین مالیات را نسبت به سایر رسته‌ها پرداخت می‌کنند و البته میزان مالیات پرداختی پزشکان در سال عدد بالایی نیست و به‌طور متوسط هر پزشک حدود ۳۰ میلیون تومان در سال مالیات پرداخت می‌کند. البته آنچه که دولت در سال جاری پیگیری می‌کند بر اساس همان برنامه‌ای است که مجلس در بودجه 1402 آن را نهایی کرده است.

سخنگوی کمیسیون تلفیق مجلس در بهمن سال قبل گفته بود: در لایحه دولت پیشنهاد شده که مالیات واحدهای مسکونی و باغ ویلاهای مجاز که ارزش آنها با احتساب عرصه و عیان بیش از ۲۰ میلیارد تومان است، مازاد بر این مبلغ مشمول مالیات دو در هزار شوند. کمیسیون تلفیق این را اضافه کرد که این مالیات شامل زمین‌های فاقد اعیانی و دارای کاربری مسکونی در شهرهای بالای ۱۰۰ هزار نفر هم می‌شود. دولت در لایحه بودجه تنها مالیات مالیات واحدهای مسکونی و باغ ویلاها را آورده بود که کمیسیون تلفیق زمین‌های فاقد اعیانی و دارای کاربری مسکونی در شهرهای بالای ۱۰۰ هزار نفر را به آن اضافه کرد.

زارع با ارایه مثالی توضیح داد: اگر واحد مسکونی، باغ ویلا و زمین‌های فاقد اعیانی در شهرهای بالای صد هزار نفربه ارزش روز ۲۰ میلیارد تومان باشد، از پرداخت مالیات معاف است اما اگر مثلا ۲۵ میلیارد تومان باشد، باید به ازای ۵ میلیارد تومان مازاد ۲ در هزار مالیات بپردازند؛ این مالیات بر عهده شخصی است که در ابتدای هر سال مالک باشد.

سخنگوی کمیسیون تلفیق لایحه بودجه ۱۴۰۲ درباره مالیات خودروهای لوکس گفت: در لایحه دولت آمده که انواع خودرو سواری و وانت دو کابین دارای شماره انتظامی شخصی در اختیار مالکین اعم از اشخاص حقیقی و حقوقی که قیمت روز خودروی آنها بیش از یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان است، نسبت به مازاد این مبلغ مشمول مالیات سالانه خودرو به نرخ یک درصد می‌شوند؛ کمیسیون تلفیق این رقم را به ۳ میلیارد تومان ارزش خودرو افزایش داد. طبق مصوبه کمیسیون اگر ارزش روز خودرویی ۳ میلیارد تومان باشد معاف از مالیات است و بالاتر از آن مشمول مالیات یک درصد می‌شود.

به این ترتیب در شرایطی که نمی‌توان در آن تردیدی داشت که گسترش دامنه مالیاتی به حوزه‌های مختلف اقتصاد و تلاش دولت برای بستن راه فرار مالیاتی در این بخش‌ها به عنوان یک اولویت مهم دنبال می‌شود اما در عین حال باید به این مساله نیز فکر کرد که مالیات نیاز به افزایش درآمد دارد و در ساختار فعلی اقتصاد کشور، مشخص نیست که میزان درآمد مردم چه قدر رشد کرده و چه قدر می‌توان مالیات آنها را افزایش داد و در این بین حوزه‌هایی مانند درآمد مالیاتی از سلبریتی‌ها، احتمالا راهگشای محدودیت‌های درآمدی دولت نخواهد بود.