تقویت انحصار 5کشور بر صادرات غذای جهان
کاهش 3درصدی سوء تغذیه در جهان تا سال2025
گروه اقتصاد اجتماعی|مهدی کریمیان|
چشمانداز کشاورزی از 2016 تا 2025، گزارشی است که بهطور مشترک توسط سازمان همکاری اقتصادی و توسعه و سازمان جهانی خوار و بار (فائو) منتشر شده است.
به گزارش «تعادل»، به نقل از سازمان خواروبار جهانی، قیمتهای مواد غذایی اصلی، گوشت دام و گوشت ماهی در سال2015 با کاهش همراه شد. کاهش قیمتها این پیام را به همراه داشت که دوره افزایش قیمتها به پایان رسیده است. اما در این گزارش در مورد نوسانات بالای قیمتها و تاثیرات آن بر اقتصاد کشاورزی هشدار دادهاند.
در گزارش مشترک این دو نهاد که هفته پیش منتشر شده است، تورم قیمتهای محصولات کشاورزی در دهه پیش رو نسبتا بدون افزایش پیشبینی شده است. قیمت گوشت در سال2014 به بالاترین حد خود رسید، قیمت لبنیات با روند نزولی از بعد از سال2012 روبهرو است و قیمت میوه و سبزیجات نیز در سال2012 به رکورد بیسابقهیی رسید. اما تمام این محصولات در حال حاضر کاهش قیمت را تجربه میکنند. عوامل اصلی کاهش قیمتها رشد عرضه، کاهش تقاضا به جهت ضعیف شدن اقتصاد جهانی، کاهش قیمت نفت و انبارسازی محصولات غذایی اصلی هستند. بر طبق گزارش منتشر شده انتظار میرود تجارت محصولات کشاورزی در ده سال آینده 1.8درصد افزایش پیدا کند. این درحالی است که در دهه گذشته میزان افزایش این تجارت 4.3درصد بوده است.
انتظار میرود رشد تقاضا در دهه پیش رو به تدریج کاهش پیدا کند. سرعت افزایش جمعیت به عنوان مهمترین عامل رشد تقاضا کمتر شده است، و به موازات آن رشد درآمد در اقتصادهای نوظهور نیز کمتر شده است. در عین حال، مصرفکنندگان، به ویژه در اقتصادهای پرجمعیت نوظهور مانند هند، گرایش کمتری به خرج درآمد خود برای خرید مواد غذایی پیدا کردهاند.
در طول یک دهه آینده، افزایش مصرف در کشورهای در حال توسعه باعث کاهش سوء تغذیه از 11درصد به 8درصد میشود. این موضوع باعث شده تا تعداد افرادی که از سوءتغذیه رنج میبرند از 788میلیون نفر به 650میلیون نفر برسد. با این حال سوءتغذیه در کشورهای جنوب آفریقا بسیار زیاد باقی خواهد ماند و در ده سال آینده از هر سه نفری که سوء تغذیه دارد یک نفر در این منطقه زندگی میکند. این میزان اکنون یک به چهار است. دادههای آماری نشان میدهند که در کشورهای جنوبی افریقا درصد گرسنگی از 23 درصد به 19 درصد میرسد، اما به دلیل نرخ افزایش جمعیت این منطقه هنوز بیشترین تعداد گرسنگان در جهان را خواهد داشت. به همین دلیل بدون برداشتن گامهای اساسی و فراتر از رویه فعلی، گرسنگی تا سال2030 بر طبق برنامههای توسعه پایدار سازمان ملل از بین نخواهد رفت.
در گزارش اشاره شده است که در ده سال آینده بسیاری از کشورها به سبب رژیم غذایی نامتناسب همزمان از سوءتغذیه و کمبود مواد مغذی و همینطور چاقی و اضافه وزن رنج میبرند. مصرف شکر، روغن و چربی با میزان بیشتری نسبت به میزان مصرف پروتئین رشد خواهد کرد که این مشکل به خاطر افزایش استفاده از غذاهای فراوری شده است. در کشورهای در حال توسعه، مصرف شکر 15درصد و مصرف محصولات لبنی 20درصد افزایش مییابد و در شرق و جنوب آسیا، در دهه آینده تولیدات کشاورزی تا 20درصد افزایش پیدا میکند.
برای افزایش عرضه و هماهنگی آن با میزان تقاضا، افزایش بهرهوری در دستور کار قرار گرفته است. انتظار میرود که بهبود عملکرد در زمینهای کشاورزی و دامداریها تولیدات را تا 80درصد افزایش دهد. متاسفانه محدودیتهایی در زمینه بهبود بازده کشاورزی، مخصوصا در کشورهای امریکای لاتین و جنوب قاره آفریقا وجود دارد. طبق برنامههای این دو سازمان تا سال2025 بیشتر زمینهای کشاورزی در افریقا به غلات و زمینهای زراعی امریکای لاتین به سویا اختصاص داده خواهد شد. بهبود بازده در کشورهای اصلی تولیدکننده محصولات کشاورزی با روند بهتری انجام میگیرد. اما فاصله زیادی بین کشورهای در حال توسعه و کشورهای پیشرفته است و از بین بردن این فاصله میتواند کلید حل مشکل کمبود مواد غذایی باشد.
صادرات در انحصار چند کشور
با وجود کمتر شدن سرعت رشد بازار در جهان، پیشبینی میشود که تجارت محصولات کشاورزی در 10سال آینده به اندازه نصف ده سال گذشته رشد کند. این حقیقت که کشورهای کمی از منابع سرشار محصولات بهره میبرند باعث مهمتر شدن تجارت صادرات و واردات خواهد شد.
سالهاست که عمده صادرات محصولات کشاورزی بین چند کشور خاص تقسیم شده است. این رویه در دهه پیش رو تغییری نخواهد کرد اما برخی جابهجاییهای کوچک در سهم بازار تجارت محصولات کشاورزی به وجود میآید. بیشترین تمرکز صادرات درمورد محصول سویاست که پنج کشور عمده صادرکننده 95درصد از بازار را در ختیار دارند. تایلند همچنان به عنوان عمدهترین صادرکننده ریشه خوراکی، با بیش از 40درصد سهم بازار یکی از کشورهای عمده تولید و صادرات محصولات کشاورزی است. نیوزیلند در صادرات کره و کانادا در صادرات دانههای روغنی، استرالیا در صادرات گوشت دام و برزیل در صادرات شکر و سویا در صدر رتبهبندی صادرکنندگان محصولات کشاورزی در جهان باقی میمانند. همچنین امریکا همچنان به عنوان نخستین صادرکننده ذرت مطرح است اما مقدار کمی از سهم صادرات را به برزیل واگذار میکند. 65درصد از صادرات برنج نیز در اختیار سه کشور هند، تایلند و ویتنام خواهد بود.
برای بیشتر محصولات کشاورزی، صادرات جهانی تنها دراختیار چند کشور معدود است. برای اکثر محصولاتی که در گزارش به آن اشاره شده است، 5صادرکننده اول حدود 70درصد حجم صادرات را در اختیار دارند و در برخی محصولات تنها دو یا سه کشور صادرات را به عهده دارند. از طرف دیگر واردات مواد غذایی، طیف وسیعتری از کشورها را در بر میگیرد. چین همچنان به عنوان یکی از مهمترین و حیاتیترین بازارهای مواد غذایی، بهخصوص دانه سویا باقی خواهد ماند.
جنوب آفریقا در مرکز توجه
جنوب آفریقا مجموعهیی از چندین کشور در پایین صحرای بزرگ افریقا است که 950میلیون نفر، معادل 13درصد جمعیت جهان را در خود جای داده است. باوجود تغییراتی که در سالهای اخیر در اقتصاد منطقه صورت گرفته است، کشاورزی هنوز بهعنوان مهمترین منبع درآمد مردم این منطقه امری بسیار حیاتی و مهم است. این گزارش بطور خاص به کشورهای جنوب آفریقا پرداخته است.
این گزارش پیشبینی میکند که واردات مواد غذایی به کشورهای این منطقه افزایش مییابد، چراکه تقاضا برای مواد غذایی در دهه آینده بیش از 3درصد بیشتر میشود. در حالی که رشد کشت محصولات کشاورزی با وجود بهبود در بهرهوری تنها 2.6درصد افزایش مییابد.
با افزایش جمعیت طبقه متوسط، توسعه شهرنشینی وهمینطور افزایش سود آوری در زمینهای کشاورزی، بخش کشاورزی این منطقه رو به رشد است. همینطور با افزایش سریع جمعیت، کشاورزی به روال سابق مهمترین منبع درآمد ساکنان خواهد بود.
سیاستگذاران میبایست برای رشد محصولات کشاورزی چارهیی بیندیشند. از بهکارگیری تکنولوژیهای به روز و جدید گرفته تا بهبود دسترسی تولیدکنندگان خرد به زنجیره توزیع مواد غذایی.
افزایش بهرهوری کلید حل مشکل گرسنگی
دو نهاد بر بازارهای با عملکرد مناسب تاکید دارند به نحوی که مازاد نیاز در یک منطقه به سهولت و در کمترین زمان به مناطق نیازمند برسند تا به این ترتیب با پدیده گرسنگی
مقابله شود. انجل گوریا، دبیرکل سازمان سازمان همکاری اقتصادی و توسعه میگوید: اگر چه در حال حاضر در دورهیی هستیم که قیمت مواد غذایی نسبت به قبل کاهش پیدا کرده است، اما باید گوش به زنگ باشیم چرا که تغییرات در این بازار پرنوسان بسیار سریع اتفاق میافتند. اولویت دولتها در بخش کشاورزی باید این باشد که برنامههایی تدوین کنند تا تولید محصولات کشاورزی بهصورت منسجم و پایدار افزایش پیدا کند. اتخاذ سیاستهای صحیح برای پایان دادن به گرسنگی در دهههای پیش رو بسیار حیاتی است. بعد از برنامههای افزایش بهرهوری که زیرنظر سازمان جهانی خوار و بار انجام شده و میشود، وسعت سطح زیر کشت در جهان تنها با افزایش 1.5درصدی رو به رو خواهد شد.
خوزه گراتزیانو دا سیلوا دبیرکل سازمان خواروبار جهانی نیز میگوید: برای پاسخ دادن به تقاضای روز افزون مواد غذایی در جهان باید تولید محصولات کشاورزی بسیار افزایش یابد. ما بسیار خوشبین هستیم که بتوانیم بدون نیاز به گسترش زمینهای کشاورزی و گلههای دام و تنها با تکیه بر افزایش بهرهوری بتوانیم عرضه مواد غذایی را با تقاضا هماهنگ کنیم.