اتاق برای بهبود ارتباط با تشکل‌ها، نظرخواهی کند
گروه تشکل‌ها فراز جبلی
مسوولان اتاق بازرگانی بارها خود را تشکل‌تشکل‌ها نامیده‌اند در حالی که بسیاری از فعالان تشکلی اصولا چنین نامی را قبول ندارند و معتقد هستند که اتاق بازرگانی یک تشکل مانند سایر تشکل‌هاست. این نام از آنجایی آغاز شد که اتاق بازرگانی بر اساس قانون مجلس شورای اسلامی اجازه داشت برخی تشکلهای تولیدی و صادراتی را درون خود به ثبت برساند. با وجود این تشکلهای زیادی وجود داشتند که خارج از اتاق بازرگانی به ثبت رسیده بودند و اصولا معتقد بودند که اتاق بازرگانی نیز یک تشکل مانند سایر تشکل‌هاست و نباید به آن نگاهی فراتشکلی داشت. با وجود این با تصویب قانون بهبود مستمر محیط کسب و کار و بحث ماده 5 مبنی بر ساماندهی تشکلی، موضوع متولی بودن اتاق بازرگانی در بحث تشکل‌ها جنبه قانونی پیدا کرد، هرچند که هیچ‌گاه تفسیر درستی از این ماده توسط مجلس شورای اسلامی ارائه نشد. با این استدلال اتاق بر بحث تشکل تشکل‌ها بودن به صورت قانونی تاکید کرد. با این وجود هنوز شاهد این مساله هستیم که تشکل‌ها حاضر به پذیرش اتاق بازرگانی به عنوان تشکل تشکل‌ها نیستند. اما این مشکل به خاطر چیست؟
سابقه تشکل‌ها در اتاق بازرگانی
اتاق بازرگانی یکی از نخستین تشکل‌هایی بود که در ایران ایجاد شد و در ابتدا جنبه‌یی کاملا صنفی داشت و بازرگانان برای پیگیری خواسته‌های خود و همچنین بحث داوری و قضاوت میان بازرگانان چنین تشکلی را ایجاد کردند. به مرور با ایجاد تشکلهای صنفی شاهد این مساله بودیم که اعضای این تشکل‌ها در حقیقت همان اعضای اتاق هستند به همین دلیل قانون 2 گروه تشکل را زیرمجموعه اتاق بازرگانی قرار داد. گروه اول اتحادیه‌های صادراتی و وارداتی بودند که با توجه به جنبه تجارت در اتاق بازرگانی حضور داشتند و برای همکاری بیشتر در اتاق حضور داشتند.
گروه دوم سندیکاهای تولیدی بودند که بعد از ادغام اتاق بازرگانی با اتاق صنایع و معادن به این اتاق جدید پیوستند. در حقیقت برخلاف وضعیت فعلی، قانون هنوز هم همین دو گروه تشکل را در اتاق بازرگانی به رسمیت می‌شناسد. با این وجود امروز شاهد ثبت عنوان‌های زیادی در اتاق بازرگانی هستیم که از جمله آن می‌توان به انجمن‌ها، شوراها، کانون‌ها و نهادهای دیگری از این دست اشاره کرد.
البته هیچ‌گاه تمام تشکلهای اقتصادی در اتاق بازرگانی به ثبت نرسیدند. از نظر تعداد تشکل و تعداد اعضا اتاق اصناف همیشه بیشترین تعداد تشکل و عضو تشکلی را داشته است که البته علت اصلی آن به خاطر ماهیت و همچنین الزام قانونی عضویت فراگیر اصناف در تشکلهای صنفی و به تبع آن اتاق اصناف است. همچنین نهادهای دیگری از جمله وزارت کشور، وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت بهداشت، وزارت کار و نهادهای دیگری تشکل‌هایی با ماهیت اقتصادی به ثبت رسانده‌اند. با این وجود اتاق بازرگانی همچنان تلاش دارد خود را به عنوان تشکل تشکل‌ها نشان دهد.
تشکل‌سازی برای تشکل تشکل‌ها
علت اهمیت جذب تشکل‌ها برای اتاق بازرگانی مساله آینده این تشکل است. در حال حاضر حدود 50 هزار عضو در اتاق بازرگانی حضور دارند که علت اصلی آن الزام داشتن کارت بازرگانی برای تجارت خارجی است و بارها زمزمه برداشته شدن کارت بازرگانی مطرح شده است.
حال اگر یک روز الزام داشتن کارت بازرگانی برداشته شود عملا اتاق بازرگانی تبدیل به تشکلی با ریزش شدید اعضا می‌شود. در چنین شرایطی اگر اتاق بازرگانی می‌خواهد خود را به عنوان نماینده اصلی بخش خصوصی معرفی کند، نیاز دارد تشکل‌ها را پشت سر خود داشته باشد. در حقیقت اتاق بازرگانی مدت‌هاست که دنبال تبدیل خود به تشکل تشکل‌هاست. به خاطر نفوذ زیاد اتاق بازرگانی در دوران نهاوندیان در یکی از قوانین اتاق بازرگانی مسوولیت ساماندهی سایر تشکل‌ها را بر عهده گرفت.
بر این اساس اتاق تلاش کرد برای حفظ آینده خود نهضت تشکل‌سازی را آغاز کند و برای این منظور ساختاری برای اتاق در دوران جدید ایجاد کند که شرایط را نسبت به گذشته کاملا متفاوت کند.
ماجرای ایجاد ساختار اتحادیه- فدراسیون- کنفدراسیون از کمیسیون تشکلهای اتاق بازرگانی تهران در دوره هفتم شکل گرفت. در آن زمان دبیرکل اتاق بازرگانی تهران همزمان ریاست کمیسیون تشکلهای اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی را عهده‌دار بود و با توجه به قدرت زیاد آن موقع محمدمهدی راسخ بر تشکل‌ها به دنبال ایجاد طرحی جامع برای ساماندهی تشکل‌ها
بود.
بر همین اساس تحقیقات گسترده‌یی براساس یک بودجه تحقیقاتی روی ساختار تشکل‌ها در سایر کشورها انجام گرفت که در نهایت منجر به ارائه یک طرح برای ساختار تشکلی ایران به نام تشکل تشکلهای ایجاد ساختار اتحادیه، فدراسیون و کنفدراسیون بود.
اما راسخ بعد از مدتی از دبیرکلی کنار رفت و نتوانست این طرح را خود اجرایی کند اما این ایده توسط معاونت تشکلهای اتاق بازرگانی ایران پیگیری شد. براساس این تحقیقات ساختار تشکلهای ایران بسیار گسترده و در جهت افقی است درحالی که برای مدیریت این تشکل‌ها تنها چند نهاد مادر تعریف شده که به دلیل گستردگی این تشکل‌ها امکان مدیریت بر آنها وجود ندارد. به همین دلیل نیاز است که این تشکل‌ها در تشکل‌هایی بالادست مانند کانون‌ها یا فدراسیون‌ها عضو شوند که نه از اعضای حقیقی بلکه فقط از انجمن‌ها، اتحادیه‌ها، سندیکاها و در یک کلام از تشکل‌ها تشکیل شده باشد و در این فدراسیون‌ها نیز بتوانند در قالب چند کنفدراسیون ساماندهی شوند و در نهایت یک نهاد بر آنها نظارت کند. در نهایت اما این طرح با ایجاد تشکل‌هایی نه چندان قوی و تنها حفظ ظاهر عملی شد.
حقوق تضییع شده تشکل‌ها
مشکل اصلی تشکل‌ها با اتاق بازرگانی این احساس است که حقوق تشکل‌ها در اتاق تضییع شده است. شاید معروف‌ترین این مسائل بحث بند ادب باشد. در دوره چهارم مجلس مرحوم بهاءالدین ادب از انجمن شرکت‌های ساختمانی به عنوان عضو هیات رییسه اتاق بازرگانی انتخاب و پس از آن به عنوان نماینده مجلس شورای اسلامی شهر سنندج انتخاب شد. در این دوره علینقی خاموشی نیز رییس اتاق بازرگانی ایران و در عین حال نماینده مجلس شورای اسلامی بود. حضور دو نماینده مجلس شورای اسلامی در هیات رییسه اتاق بازرگانی مشکلات زیادی را در این هیات رییسه ایجاد کرد. ادب عقایدی اصلاح‌طلبانه درباره اتاق‌های بازرگانی داشت و صحبت‌های وی بعد از مدتی منجر به ایجاد جریانی در اتاق شد که بعدها به نام تحول مشهور شد. در نهایت اختلاف میان ادب و خاموشی باعث شد که رییس کهنه‌کار اتاق بازرگانی راه‌حل دیگری را برای این موضوع در نظر بگیرد. این اختلافات منجر به ایجاد اصلاحیه‌یی بر آیین‌نامه هیات نمایندگان اتاق بازرگانی شد. به موجب این اصلاحیه اعضای هیات نمایندگان که از سوی تشکل‌ها در اتاق بازرگانی حضور داشتند نمی‌توانستند کاندیدای هیات رییسه اتاق شوند. این بند که به بند ادب معروف
شد پس از گذشت سال‌ها همچنان مانعی برای فعالیت اتاق بازرگانی به‌شمار می‌آید.
این در حالی است که طی چند سال اخیر ماموریت‌های جدیدی برای اتاق بازرگانی ایران به عنوان نماد بخش خصوصی تدوین و تبیین شده که ساماندهی و ضرورت پویایی تشکلهای اقتصادی از جمله مهم‌ترین آنها به‌شمار
می‌آید.
در واقع اتاق بازرگانی ایران مجموعه‌یی از تشکل‌هاست و در حمایت از تشکل‌ها همواره پیشقدم بوده است. تشکل‌ها به‌علت احاطه‌یی که به رشته فعالیت‌های متعدد در جامعه دارند، می‌توانند نقش ارشادی و هدایتی سرمایه‌گذاران را در انباشت سرمایه مولد و ایجاد فرصت‌های اشتغال و در نهایت کمک به رشد و پیشرفت اقتصادی بر عهده گیرند و از اتلاف منابع محدود ولی قابل استفاده کشور جلوگیری کنند. در واقع در زمانی که اتاق بازرگانی شعار تشکل تشکل‌ها را مطرح می‌کند، نمایندگان تشکل‌ها حق حضور در انتخابات هیات رییسه را به خاطر یک دعوای قدیمی میان دو چهره بخش خصوصی ندارند.
در حال حاضر نیز معاونت تشکل‌ها به عنوان مهم‌ترین متولی و حامی تشکل‌ها در حال ادغام شدن با معاونت استان‌هاست تا عملا تشکل‌ها احساس رانده شدن بیشتری از اتاق بازرگانی را تجربه کنند.
تغییرات با نظر تشکل‌ها باشد
اگر اتاق بازرگانی می‌خواهد دوباره اعتماد و همراهی تشکل‌ها را به دست آورد چاره‌یی ندارد جز آنکه به تشکل‌ها نشان دهد که نظر آنها مهم است. تفسیر مسوولان اتاق بازرگانی از بحث ساماندهی به این شکل که اتاق بر تشکل‌ها نظارت می‌کند عملا باعث شده است که شکاف بین اتاق و تشکل‌ها بیش از پیش شود. در چنین شرایطی نمی‌توان انتظار داشت که تشکل‌ها احساس همراهی و تعامل با اتاق بازرگانی داشته باشند.
بحث ادغام معاونت‌ها یکی از بهترین فرصت‌ها برای حل چنین مشکل و احساسی است که میان تشکل‌ها شکل گرفته است. در حال حاضر هیات رییسه راسا تصمیم به ادغام معاونت تشکل‌ها و استان‌ها گرفته است. حال اگر چنین موضوعی به رای تشکل‌ها گذاشته شود طبیعتا می‌تواند این احساس را در تشکل‌ها ایجاد کند که نظر آنها برای هیات رییسه مهم است و اتاق در دوره هشتم نظر تشکل‌ها را اجرایی می‌کند.
