دست چینی‌ها به بازار فرش دستباف ایران نمی‌رسد
گروه تعاون پریسا هاشمی
هفته اول آخرین ماه تابستان، نمایشگاه بین‌المللی تهران میزبان هنر منحصربه‌فرد ایرانی بود. فرش دستباف و در این میان سالن 38A میزبان تعاونی‌هایی است که هنر بافت فرش ایرانی را به رخ جهانیان می‌کشند. فرش علاوه بر هنر صنعتی ارزآور برای ایران است.
جالب این است که هنوز چین نتوانسته با ایران در عرصه صنعت فرش رقابت کند. خانم چینی که تاجر فرش است این را به ما می‌گوید. فرش ماشینی درچین با طرح‌های ایرانی شروع به کار کرده است اما این تاجر چینی می‌گوید که فرش ماشینی در چین مورد استقبال نیست. چین به دنبال صنایعی است که افراد بیشتری را مشغول به کار کند و فرش ماشینی این خصلت را ندارد. شانه‌یی که به پود کوبیده می‌شود و گره‌هایی بر تارهای فرش را جز دستان هنرمند ایرانی یارای زدن نیست. چینی‌ها خیلی سعی کردند که این هنر را یاد بگیرند و بازار فرش را هم مانند بازارهای دیگر از دست ایرانیان دربیاورند اما نتوانستند. این را تاجر چینی می‌گوید.
سیدحمید کلانتری (معاونت تعاون وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی)، محمدعلی سهمانی (مدیرعامل بانک توسعه تعاون)، البرز محمدی (مدیرکل دفتر تعاونی‌های تولیدی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی) و هادی کمره‌ای (مدیر روابط عمومی بانک توسعه تعاون) از این سالن دیدن کرده و میهمان تعاونی‌های فرش دستباف و عبدالله بهرامی (رییس اتحادیه سراسری تعاونی‌های فرش دستباف) بودند. کلانتری و سهمانی به غرفه‌ها سر زده و با مشکلات تعاونی‌ها از نزدیک آشنا شدند. در پایان این دیدار قرار شد جهت برطرف کردن برخی مشکلات و ارائه تسهیلات با شرایط بهتر به تعاونی‌ها محمدعلی سهمانی و رییس اتحادیه سراسری فرش دستباف و تعاونی‌ها نشستی داشته و تفاهمنامه‌یی را در این راستا امضا کنند. برخی حرف‌هایی که در این میان رد و بدل شد و مشکلات تعاونی‌های فرش دستباف را از نظرتان می‌گذرانیم.
تبعیض مسوولان نمایشگاه بین‌المللی
اکثر نمایشگاه‌هایی که در نمایشگاه بین‌المللی تهران برگزار می‌شود تا ساعت 22 ادامه دارد اما یکی از مشکلات برگزاری این نمایشگاه زمان کم آن است. ساعت 18 در‌های نمایشگاه به روی بازدید‌کنندگان بسته می‌شود. تعاونگران فرش دستباف در این مورد می‌گویند:«اگر قرار باشد فروشی داشته باشیم از ساعت 18 به بعد است و نمایشگاه دقیقا از آن ساعت تعطیل می‌شود. در صورتی که ما هم پول اجاره غرفه را دادیم و هم پول حمل‌و‌نقل فرش‌ها به نمایشگاه را.» اما این بازار کوچکی است برای فرش دستباف ایران. تحریم‌ها باعث شد که این هنر ایرانی بازار بین‌المللی خود را تا حدود 70درصد از دست بدهد.
الگوبرداری از طرح فرش دستباف
فرش دستباف علاوه بر نامهربانی‌هایی که در سطح بین‌المللی تحمل می‌کند، مشکلاتی با فرش ماشینی کشور هم دارد. طرح‌هایی بی‌نظیر این فرش‌ها به راحتی مورد استفاده کارخانه‌های فرش ماشینی قرار می‌گیرد بدون آنکه اجازه‌یی از قالیبافان کسب کند. حالا قالیبافان شکوه می‌کنند که هر طرحی را دستان هنرمندشان بر دار قالی می‌نشاند، مورد سوءاستفاده فرش ماشینی قرار گرفته و این رویه بازار آنها را بیشتر کساد می‌کند.
بیمه قالیبافان
خانم انصاری یکی از تعاونگرانی است که تعاونی برای آموزش قالیبافی با اعطای مدرک فنی و حرفه‌یی تاسیس کرده است. او به کلانتری می‌گوید: بافنده‌های تهران تعاونی ما 180نفر بود که به دلیل مشکلات به 45نفر رسیده است. کلانتری علت این کاهش را عدم بازار فروش می‌داند اما خانم انصاری می‌گوید: نبود بازار یکی از مشکلات ماست. یکی دیگر از مشکلات ما مواد اولیه است که افزایش قیمتی چشمگیری داشته است. یکی دیگر از تعاونی‌هایی که ما با آن کار می‌کنیم، در اردبیل است. تعاونی اردبیل در گذشته حدود 5هزار بافنده داشت اما این تعداد به 700نفر رسیده است.
وی به معاون تعاون وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی می‌گوید: یکی دیگر از مشکلات ما بیمه قالیبافان است. اکثر بیمه‌های بافنده‌ها لغو شده است چون دولت بودجه تامین اجتماعی را پرداخت نکرده است. حمید کلانتری پیشنهاد می‌کند آنها بافنده‌های خود را بیمه روستایی کنند. اما خانم انصاری می‌گوید که بافنده‌های این تعاونی در تهران هستند.
بافت فرش 247 متری
تعاونی‌ها در فرش دستباف ایران حرف‌های زیادی برای گفتن دارند. طرح، رنگ و خامه‌یی که تعاونی‌ها استفاده می‌کنند، منحصربه‌فرد است. کشور امارات یکی از بازارهای فرش دستباف ایران است. یکی از فرش‌هایی که یکی از تعاونی‌های تبریز به سفارش این کشور بافته است، 247متر روی یک دار قالی بوده که 36نفر در سه شیفت روی این فرش کار کردند تا دوسال‌ونیم این فرش بافته شود. هر شیفت 12نفر بافنده که بیمه هم شده بودند این فرش را بافته‌اند.
تبعیض بین قالیبافان؟!
یکی از تعاونگران می‌گوید: یکی از مشکلات موجود، نگاه تبعیض‌آمیز میان تعاونی‌های وابسته به جهاد کشاورزی و تعاونی‌های وابسته به بخش تعاون است. تعاونی‌های وابسته به جهاد تسهیلات دریافت می‌کنند درحالی که هیچ کمکی و حمایتی از تعاونی‌های مثل ما صورت نمی‌گیرد.
بدقولی صندوق کارآفرینی
دو سال پیش تفاهمنامه 4 جانبه بین معاونت تعاون وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، صندوق کارآفرینی، سازمان فنی و حرفه‌یی و اتحادیه سراسری تعاونی فرش دستباف منعقد شد و برحسب آن صندوق باید به 6 استان به صورت پایلوت تسهیلات ارائه می‌کرد. طبق این تفاهمنامه باید بیش از یک میلیارد تومان برای هر استان اعتبار اختصاص پیدا می‌کرد و صندوق کارآفرینی به عنوان پشتیبان تعاونی‌های فرش دستباف به هر یک 100 میلیون تومان اعتبار اختصاص می‌داد با شرط اشتغال جدید. این تسهیلات به استان‌های مد نظر وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی اختصاص پیدا نکرد.
تمرکز بر بازارسازی
پس از بازدید از غرفه‌ها سیدحمید کلانتری، محمدعلی سهمانی، البرز محمدی و هادی کمره‌ای با حضور در غرفه مدیریت سالن که جایگاه اتحادیه سراسری تعاونی فرش دستباف، دیدارشان را جمع‌بندی کردند. سیدحمید کلانتری گفت: تعاونی‌های فرش در زمینه بازار فرش و بازارسازی مطالعات زیادی صورت نداده‌اند؛ به عنوان مثال اگر قیمت یک فرش 20میلیون باشد، باید بخشی از آن صرف شناسایی بازار شود. در واقع تولیدکننده باید بپذیرد که 5درصد قیمت تمام‌شده را برای بازاریابی اختصاص دهد در غیر این صورت ما شاهد راکد ماندن سرمایه خواهیم بود. باید در زمینه مشکلات بازار فرش گزارشی تهیه شده و به دولت ارائه شود. باید مشخص شود که آیا این مشکلات مربوط به اتحادیه‌هاست یا علل دیگری دارد که در این صورت شاید لازم باشد تا برای بررسی مشکلات، نشستی با وزارت راه و صنایع برگزار شود.
وی در ادامه با اشاره به اینکه علاوه بر این، به همان میزان که روی بافنده، نقشه و طرح کار می‌کنیم، باید روی نقشه بازار نیز کار کنیم، می‌گوید: باید بازاریاب‌هایی وجود داشته باشند تا بازارها را کشف و تحت پوشش قرار دهند. به عنوان مثال، چین درحال حاضر با استفاده از همین روش افراد متخصصی را روانه نمایشگاه‌ها می‌کند تا با شناسایی محصولات عرضه شده از آنها ایده می‌گیرند. بنابراین ما باید در زمینه بازارسازی بیشتر تمرکز کنیم زیرا که در این زمینه ضعیف هستیم و این درحالی است که فرش ایرانی نماد اصالت و کیفیت است اما متاسفانه یکی از دلایل خراب شدن بازار فرش، خود صادرکنندگان داخلی هستند که به خاطر رقابت و چشم و هم‌چشمی کنترلی رو به کیفیت نداشته و به همین خاطر فرش‌های بی‌کیفیت یا باکیفیت پایین به بازارهای جهانی راه یافته است و همین مساله کیفیت عالی فرش ایرانی را زیر سوال برده است.
بنابراین، دولت باید نظارت و مدیریت‌هایی در این خصوص داشته باشد و اتحادیه نیز در این زمینه باید به دولت کمک کند. به عنوان مثال یکی از اقدامات حمایتی دولت می‌تواند این باشد که صدا و سیما بدون دریافت هزینه اقدام به پخش تبلیغات برای تولیدکنندگانی کند که امکان پرداخت هزینه‌های سنگین تبلیغات تلویزیونی را ندارند. بنابراین یکی از مشکلات اساسی در زمینه صنعت فرش، توسعه تحقیقات بازار است.
معاون تعاون وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در ادامه تاکید کرد: ما باید رویکرد خود را عوض کنیم و تبلیغات باید در اولویت‌های ما قرار بگیرد یعنی به این صورت که هر شب تلویزیون یک دقیقه تا 1.5دقیقه در این زمینه تبلیغ کند ولی تعاونی‌ها تمایلی به هزینه‌کرد در این زمینه ندارند. درحالی که برخی تعاونی‌ها حاضرند حتی در بازار راکد نیز منابعی را به تبلیغات اختصاص دهند و بنابراین درهمین بازار هم از شرایطی بهتری برخوردارند نسبت به تعاونی‌هایی که در این نمایشگاه‌ها حاضر نمی‌شوند. دنیای امروز بسیار متکی به تبلیغات است و هر محصولی برای عرضه در بازار رقابتی نیازمند تبلیغات است. حتی کالاهایی با قیمت بسیار کم مانند شامپو یا خمیردندان به صورت گسترده تبلیغ می‌شوند.
پرداخت کف نرخ تولید
محمدعلی سهمانی نیز با اشاره به اینکه در این زمینه بحث‌های مطرح شده پیرامون بازاریابی، شناخت بازار و همچنین مبحث تولید به معنای دریافت سفارش به خصوص در دوره رکود باید بااهمیت باشد، گفت: درخصوص سرمایه درگردش همان‌طور که دوستان اشاره کردند، استان اصفهان عملکرد خوب و قابل‌قبولی داشته است هرچند گویا درتبریز گله‌مندی‌هایی وجود دارد که قرار شده با هماهنگی‌هایی این مشکل نیز برطرف شود زیرا تمرکز بیشتر یا دراصفهان و تبریز است یا در آذربایجان شرقی و غربی.
مدیرعامل بانک توسعه تعاون در ادامه با اشاره به اینکه ما درحال حاضر از جهت نقدینگی مشکلی نداریم، افزود: علاوه بر این ما کف نرخ تولید را به تعاونی‌ها پرداخت می‌کنیم که 21درصد است. همچنین نباید فراموش کرد که صنعت فرش از قابلیت اشتغالزایی بالایی برخوردار است.
