سقوط 50پله‌ای ایران در طول 10سال
گروه کلان آرمان گیوه‌چیان
موسسه تحقیقاتی فریزر در جدیدترین گزارش خود 157کشور جهان را از نظر میزان آزادی اقتصادی بررسی کرده و ایران را در میان 40کشور دارای وضعیت قرمز از نظر آزادی اقتصادی قرار داده است. براساس این گزارش که بر پایه آمار مربوط به سال 2013 میلادی (1392 شمسی) تهیه شده است ایران از نظر آزادی اقتصادی نمره 5.43 را به دست آورده و در رتبه 147جهان جای گرفته است. این در حالی است که در نخستین بررسی موسسه فریزر ایران در سال 1980 نمره 3.61 (رتبه 97) را کسب کرده بود. بالاترین نمره ایران در این رتبه‌بندی مربوط به سال 2005 است که با 6.37 در رتبه 96 بین کشورهای بررسی‌شده قرار گرفته است.
حدود 3دهه می‌گذرد از روزی که فریدمن با هدف توسعه مفهوم آزادی اقتصادی به واکر و موسسه فریزر ملحق شد. در طول دوره 1986 تا 1994، 6کنفرانس در رابطه با این موضوع برگزار شد و شاخص آزادی اقتصاد جهان به عنوان دستاورد این کنفرانس‌ها معرفی شد. بعد از دو دهه از فعالیت این موسسه علاقه نهادهای دانشگاهی به بررسی تاثیرات سیاسی و اقتصادی این موضوع بالا گرفت. اکنون شاخص آزادی اقتصادی به شاخصی معتبر تبدیل شده است و اثرگذاری نهادهای مختلف اقتصادی بر یکدیگر را بررسی و مقایسه می‌کند. انتخاب شخصی، مبادله داوطلبانه در بازار، آزادی ورود و رقابت در بازارها، محافظت از افراد و مالکیت آنها در برابر تجاوز دیگران ازجمله معیارهای اقتصاد آزادند. آزادی اقتصادی وقتی حضور دارد که هر فرد اجازه انتخاب آزادانه داشته باشد، حتی تشویق به فعالیت‌های داوطلبانه نیز تا مادامی که به مالیکت دیگران آسیب نرسد، صورت می‌گیرد. افراد حق استفاده از وقت، استعداد و منابع خود را دارند ولی اجازه گرفتن از دیگران را ندارند. استفاده از خشونت، سرقت، تقلب و تهاجم فیزیکی در یک جامعه آزاد از لحاظ اقتصادی جایز نیست. اما افراد، آزادانه می‌توانند تجارت، همکاری با دیگران و
رقابت را به عنوان یک اصل مهم دنبال کنند. در یک جامعه اقتصادی آزاد، نقش اصلی دولت، محافظت از اموال افراد در برابر غارت دیگران است. شاخص آزادی اقتصادی تامین این شرط را در موسسات و قوانین مختلف بررسی می‌کند. به بیان دیگر شاخص آزادی اقتصادی رابطه بین قوانین و موسسات را نگاه می‌کند که دولت چگونه حقوق مالکیت را حفظ می‌کند و با کمی اغماض، در تولید کالاهای عمومی، دفاع ملی و دسترسی به پول ملی به عنوان کارکرد بعدی چگونه عمل می‌کند. یک کشور برای دریافت امتیاز بالا از این موسسه باید حقوق مالکیت خصوصی را تامین و اجرای بی‌طرفانه قراردادها و ثبات محیط پولی را دنبال کند. همچنین باید مالیات‌ها را پایین نگه دارد، از ایجاد موانع در تجارت داخلی و خارجی خودداری و اعتماد به تخصیص منابع در بازارها را جایگزین هزینه‌های دولت کند. در نهایت این شاخص به عنوان خلاصه‌یی قیاسی از وضعیت آزادی اقتصاد یک کشور با استانداردهای اقتصاد خرد است. شاخص آزادی اقتصادی بر پایه 5محور حجم و اندازه دولت، ساختارهای قانونی و حقوق مالکیت، نقدینگی، آزادی تجارت بین‌المللی و قوانین اعتبارات، بازار کار و تجارت تعریف شده است. نمره صفر تا 10 برای هر کشور در این
شاخص در نظر گرفته شده است که هر چه بیشتر باشد دلالت بر آزادی اقتصادی بیشتر آن کشور دارد.
تنها 10کشور اقتصاد بسته‌تر از ایران دارند
در گزارش امسال نمره آزادی اقتصادی ایران 5.43 اعلام شده است که نشان‌دهنده بیشتر شدن آزادی اقتصادی در ایران است اما با این وجود رتبه ایران نسبت به سال قبل که 152 کشور مورد ارزیابی قرار گرفته بودند تغییری نداشته است. تنها 10کشور جهان اقتصاد بسته‌تری نسبت به ایران دارند و ایران یازدهمین اقتصاد بسته دنیا شناخته شده است. با این وجود وضعیت آزادی اقتصادی در ایران طی سال 2013 نسبت به سال قبل از آن بهتر شده است. ایران در سال 2012 نمره 5.1 را از نظر آزادی اقتصادی به دست آورده بود. در نخستین بررسی موسسه فریزر ایران در سال 1980 نمره 3.61 (رتبه 97) را کسب کرده بود و بالاترین نمره نیز مربوط به سال 2005 است که با 6.37 در رتبه 96 بین کشورهای بررسی‌شده قرار گرفت.
موسسه فریزر هنگ‌کنگ را آزادترین اقتصاد جهان معرفی کرده است. این کشور نمره 8.97 در شاخص آزادی اقتصادی را به دست آورده است. هنگ‌کنگ سال پیش نیز در رتبه نخست جهان قرار گرفته بود. سنگاپور با نمره 8.52 در رتبه دوم و نیوزیلند با نمره 8.19 در رتبه سوم قرار گرفته‌اند. سوییس، امارات، موریتوس، اردن، ایرلند، کانادا و انگلیس به ترتیب در رتبه‌های چهارم تا دهم از این نظر قرار گرفته‌اند. ونزوئلا نیز با کسب نمره 3.23 به عنوان بسته‌ترین اقتصاد جهان معرفی شده و در رتبه آخر قرار گرفته است. برخی کشورها که آزادی اقتصادی بیشتری نسبت به ایران دارند عبارتند از: قطر رتبه 13، امریکا رتبه 16، بحرین رتبه 24، ژاپن رتبه 26، کویت رتبه 31، عمان رتبه 59، فرانسه رتبه 70، لبنان رتبه 76، عربستان رتبه 81، ترکیه رتبه 82، روسیه رتبه 99، چین رتبه 111، هند رتبه 112 و میانمار رتبه 146.
