زلزله سیاسی در جهان عرب
گروه جهان|
جهان عرب دستخوش شکافی عمیق شده است. بحرین، عربستان‌سعودی، مصر، امارات متحده عربی و لیبی از قطع روابط دیپلماتیک خود با قطر خبر داده‌اند. اکنون قطر با محاصره از سوی سه کشور همسایه خود (بحرین، امارات و عربستان سعودی) تنها از طریق آب‌های بین‌المللی و آب‌های منطقه‌یی ایران و آسمان ایران می‌تواند با جهان خارج ارتباط برقرار کند. مالدیو نیز از قطع روابط خود با قطر خبر داده است.
به گزارش یورونیوز، دولت بحرین دلیل قطع روابط با قطر را حمایت از تروریسم و دخالت در امور داخلی خود عنوان کرده است. عربستان سعودی نیز اعلام کرده روابط دیپلماتیک خود و نیز تمام مسیرهای دریایی، زمینی و هوایی با قطر را مسدود می‌کند. به اعتقاد برخی ناظران غربی، قطع مناسبات 5 کشور عربی و مالدیو با قطر، وجهه بین‌المللی این کشور را که قرار است در سال ۲۰۲۴ میزبان مسابقات جام جهانی فوتبال باشد، خدشه‌دار خواهد کرد.
خبرگزاری دولتی عربستان در توجیه تصمیم ریاض نوشته، قطر از برخی گروه‌ها و فرقه‌های تروریستی در منطقه مانند اخوان‌المسلمین، داعش و القاعده پشتیبانی می‌کند و باعث می‌شود که این گروه‌ها بتوانند پیام‌های خود را رسانه‌یی کنند. در این گزارش همچنین قطر به پشتیبانی از شبه‌نظامیان که در ناآرامی‌های منطقه شیعه‌نشین شرق قطیف و در میان شیعیان بحرین نقش دارند، متهم شده است.
بنا به اعلام دولت عربستان قطع روابط با قطر برای حفاظت از تروریسم و افراط‌گرایی لازم بوده و از تمام کشورهای «برادر» و «همراه» خواسته تصمیمی مشابه در برابر دوحه اتخاذ کنند. دولت مصر نیز با متهم کردن قطر به حمایت از سازمان‌های تروریستی از جمله اخوان‌المسلمین روابط خود را با دوحه قطع کرده است. وزارت خارجه مصر علاوه بر این همچون عربستان از ممنوعیت استفاده قطر از بنادر و فرودگاه‌های خود خبر داده است.
امارات متحده عربی نیز با اعلام خبر قطع روابط دیپلماتیک با قطر دلیل این تصمیم را تلاش دوحه برای ایجاد بی‌ثباتی امنیتی در منطقه اعلام کرده است. گفته شده، ابوظبی به دیپلمات‌های قطری ۴۸ ساعت برای ترک خاک این کشور فرصت داده است. دولت امارات دلیل قطع روابط با قطر را حمایت دوحه از سازمان تروریستی، افراط‌گرا و فرقه‌یی اعلام کرده است.
وزارت خارجه پاکستان اما در واکنش به تصمیم چند کشور عربی در قطع روابط با قطر اعلام کرده که برنامه‌یی برای قطع رابطه با دوحه ندارد. مولود چاووش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه نیز در ارتباط با بحران سیاسی بین قطر و چند کشور عربی گفته است: «تحت هر شرایطی باید گفتمان بین طرفین برای دستیابی به راهکارهای مسالمت‌آمیز ادامه یابد. از روند فعلی ابراز تاسف می‌کنیم و از تمام تلاش‌ها در راستای عادی‌سازی وضعیت فعلی حمایت خواهیم کرد.»
قطع پرواز و اخراج از ائتلاف نظامی
بحرین، امارات و عربستان دو هفته به شهروندان قطری برای ترک خاک کشورهایشان فرصت داده‌اند. همچنین به دنبال قطع رابطه امارات با قطر، هواپیمایی «اتحاد» متعلق به امارات از تعلیق کلیه پروازها از مبدا و به مقصد قطر از صبح سه‌شنبه خبر داده است. شرکت هواپیمایی «فلای دوبی» امارات متحده عربی نیز در بیانیه‌یی اعلام کرده پروازهای بین دوبی و دوحه این هواپیمایی از سه‌شنبه به حالت تعلیق در می‌آید. عربستان نیز با بستن مسیرهای هوایی به روی دوحه دوشنبه مانع فرود هواپیماهای قطری در این کشور شده است. به گزارش رویترز، شرکت هواپیمایی قطر یکی از بزرگ‌ترین و پردرآمدترین شرکت‌های هواپیمایی جهان است و بسته شدن مسیرهای پروازی آن می‌تواند ضربه سختی به اقتصاد قطر و اعتبار این شرکت هواپیمایی بزند.
همچنین ائتلاف نظامی تحت رهبری عربستان در یمن از اخراج قطر از این ائتلاف خبر داده است. دولت مورد حمایت عربستان در یمن هم ضمن اعلام حمایت از اخراج قطر از ائتلاف نظامی، رابطه خود با دوحه را قطع کرده است. وزارت خارجه قطر در مقابل ضمن ابراز تاسف از تصمیم کشورهای عربی در قطع رابطه با این کشور این تصمیم را ناموجه و ناعادلانه خوانده است. دوحه تاکید کرده به اساسنامه شورای همکاری کشورهای عرب حاشیه خلیج‌فارس پایبند است، به حق حاکمیت کشورهای دیگر احترام می‌گذارد و در امور داخلی آنها دخالت نکرده است. وزارت خارجه قطر همچنین از به راه افتادن تبلیغات دروغین و ساختگی علیه این کشور سخن گفته است. قطر پیش از این‌بارها اتهام حمایت از تروریسم را رد کرده بود.
سقوط ارزش سهام در بورس قطر
به دنبال این رویدادها رویترز گزارش داد که به دنبال قطع رابطه 5 کشور عربی و مالدیو با قطر، ارزش سهام در بورس این کشور دوشنبه در همان دقایق اولیه آغاز معاملات به شکل قابل توجهی سقوط کرد. شاخص اصلی سهام بورس قطر در آغاز معاملات خود بیش از 8درصد سقوط کرده است. ارزش سهام بانک ملی قطر با افت ۴.۶ درصدی روبه‌رو شد. بالا گرفتن تنش‌ها میان کشورهای عربی قیمت نفت در بازارهای جهانی را نیز افزایش داده است (گزارش مشروح درباره تحولات بازار نفت را در صفحه انرژی بخوانید.)
رکس تیلرسون وزیر خارجه امریکا در واکنش به تصمیم 5 کشور عربی و مالدیو در قطع روابط با قطر خواستار حفظ وحدت کشورهای حاشیه خلیج‌فارس شده است. وزیر خارجه ایالات متحده گفته، انتظار ندارد قطع روابط دیپلماتیک کشورهای عربی با قطر تاثیر قابل ملاحظه‌یی روی روند مبارزه یکپارچه علیه داعش داشته باشد.
تنش از کجا شروع شد؟
قطع رابطه برخی کشورهای عربی با قطر در حالی صورت گرفت که عربستان، امارات، مصر و بحرین 25 ماه مه چند وب‌سایت خبری قطر را به دنبال انتشار سخنان منتسب به شیخ تمیم بن حمد بن خلیفه ال ثانی، امیر قطر فیلتر کرده بودند. قطر ضمن تکذیب سخنان منتسب به امیر این کشور از نفوذ سایبری در وب‌سایت‌های خبری این کشور سخن گفته بود، توجیهی که مورد قبول کشورهای عربی قرار نگرفت.
بنا براین گزارش، در سخنانی که به نقل از امیر قطر در این وب‌سایت‌ها منتشر شده بود از تنش در رابطه کشورهای عربی با ایران انتقاد شده بود و در مقابل از حزب‌الله لبنان تجلیل شده بود. با این حال نقطه آغازین تنش در روابط قطر با برخی کشورهای عربی در ۲۰۱۳ و به دنبال سرنگونی محمد مرسی، رییس‌جمهور اسلامگرای مصر توسط ارتش این کشور بازمی‌گردد. روابط قطر با مصر پس از به قدرت رسیدن عبدالفتاح السیسی، رییس‌جمهوری مصر رو به تیرگی گذاشت. مصر و برخی دیگر از کشورهای عربی، قطر را به حمایت از اخوان المسلمین متهم می‌کردند. این در حالی است که عربستان و امارات متحده عربی از دولت جدید مصر حمایت می‌کردند.
کمتر از یک سال بعد عربستان، بحرین و امارات متحده عربی در ماه مارس سال ۲۰۱۴ سفرای خود را در اعتراض به آنچه «دخالت قطر در امور داخلی خود» از دوحه فرا خواندند. تنش آن سال بین قطر و سه کشور عربی هشت ماه طول کشید. با این حال در آن برهه زمانی تماس‌های دریایی، هوایی و زمینی با قطر قطع نشد و شهروندان قطری از عربستان، بحرین و امارات اخراج نشدند.
سرانجام پانعربیسم و ناسیونالیسم عربی
خبرگزاری جمهور با اشاره به قطع روابط دیپلماتیک چندین کشور عربی به رهبری ریاض با دوحه نوشته است: قطر تنها یک طرف این معادله است. وضعیت جهان عرب به اندازه‌یی پیچیده است که هرگونه اقدامی در راستای حذف یکی از اضلاع محور پان‌عرب به رهبری عربستان، به خودی خود دیگر اضلاع این محور را نیز متاثر خواهد کرد. نخستین پیامد این اقدام، شکست پانعربیسم مبتنی بر ناسیونالیسم عربی با پشتوانه افراط‌گرایی سنی و مبانی ایدئولوژیک سفلی‌گری تکفیری به رهبری عربستان است. قطر یکی از اعضای شورای 6ضلعی همکاری خلیج‌فارس است؛ اما اکنون دیگر عملا از این شورا اخراج شده است. با این حال، کویت و عمان به عنوان دو عضو دیگر این شورا هنوز به فراخوان عربستان در مورد قطع همکاری با قطر پاسخ مثبت نداده‌اند و این امر، شکاف و شکست در محور پانعربیسم به رهبری سعودی را تشدید
خواهد کرد.
نکته دیگر ظهور صف‌آرایی‌های تازه در سراسر جهان عرب است. قطر و عربستان هر دو از حامیان مالی و تسلیحاتی قدرتمند و ثابت گروه‌های تروریستی ضد دولت سوریه هستند. دامنه رویارویی سیاسی این دو کشور، به سرعت به رویارویی نظامی تروریست‌های مورد حمایت هر دو کشور در سوریه هم کشیده خواهد شد و این امر، هدف مشترک دو طرف برای براندازی دولت دمشق را تضعیف خواهد کرد. در فلسطین، حماس که به قطر نزدیک است و فتح که مورد حمایت عربستان است، بیش از هر زمان دیگری در مقابل هم قرار خواهند گرفت. نزدیک شدن قطر به ایران و حزب‌الله می‌تواند از دیگر اهرم‌های دوحه برای تنبیه رژیم ریاض و هم‌پیمانانش باشد که در آن صورت، عربستان و طرح‌های ضد شیعی- ایرانی‌اش در منطقه آسیب‌های جبران‌ناپذیری خواهد دید.
