نقش یک «بی‌مخ» درکودتا
کودتای 28مرداد به نهضتی که ملت ایران بعد از شهریور 1320 با تلاش بسیار آغاز کرده بودند، پایان داد. مهم این نبود که فردی برکنار شود و جای او را دیگری بگیرد؛ مهم این بود با توطئه‌یی گسترده که لااقل دولت هم به صورت مختلف به آن کمک کرد نیروی ملت از هم پاشید و غارتگران بار دیگر محیط خفقان و استبداد را پدید آوردند.
عوامل مختلفی در این زمینه دخیل بودند؛ با تلاش دشمنان و مخالفان ملت با بی‌توجهی دولت ملی، جبهه مستحکم داخلی از هم پاشید، سیاست‌های بی‌ضابطه و مبهم داخلی، توافق امریکا و انگلیس را تسهیل کرد تا دولت دیگری سرنوشت نفت را معین کند؛ کاری که در 30 تیر می‌خواستند به وسیله قوام انجام دهند و نتوانستند و در اسفند مقدمات آن را چیدند با تشتت جبهه داخلی و با برخی اقدامات دولت از جمله انحلال مجلس شورای ملی به خوبی امکان اجرا پیدا کرد.
کودتای مردادماه با بسترهای گوناگونی که در حوزه‌های مختلف برایش فراهم شد، سهل‌تر از آنکه طراحان فکر می‌کردند، اتفاق افتاد و در فرصت اندکی حاصل نهضت مردم را به باد داد. زمینه‌های داخلی و خارجی باعث وقوع این کودتا شد که از زمینه‌های داخلی آن می‌توان به استعفای دکتر مصدق، محاکمه نشدن عوامل سرکوبی قیام 30تیر، انحلال مجلس شورای ملی، استفاده نکردن از امکانات موجود برای مقابله با کودتا و اختلافات سران نهضت ملی، دربار و مخالفان دولت، فعالیت‌های مطبوعات (مخالف وموافق دولت) و بحران اقتصادی اشاره کرد. اقدامات انگلیس و امریکا نیز از عوامل خارجی تاثیرگذار در این کودتا بودند. انگلیس با نهضت ملی شدن اعتبار و هیمنه‌اش در حال از دست دادن بود. لذا از همان ابتدای نهضت اقدامات سری بریتانیا برای براندازی دولت ملی شروع شد. همچنین بر خلاف آنچه در ابتدا به ذهن می‌رسد، کودتای 28مرداد حرکت انگلیسی محسوب می‌شود که امریکا نقش اساسی در وقوع این اتفاق داشت.
کودتای 28 مرداد پس از نام دکتر مصدق، خاطره عمومی مردم نام شعبان جعفری را به یاد می‌آورد. شعبان جعفری معروف به شعبون بی‌مخ یکی از نام‌های جنجالی تاریخ معاصر ایران و از بازیگران اصلی کودتای ۲۸مرداد بود. وی زورخانه‌دار و باستانی‌کار ایرانی بود که بیشتر به خاطر حضورش در حرکات سیاسی به خصوص در کودتای ۲۸مرداد سال ۱۳۳۲ شهرت داشت. او در کودتای ۲۸ مرداد، نقش دست اولی در پیروزی خیابانی طرفداران شاه و ارتش در مقابل نیروهای چپ و ملی طرفدار مصدق بازی کرد. در این میان برخی اسناد نشان می‌دهد که وی در کودتای ۲۸ مرداد از دولت‌های انگلیس و امریکا برای سرنگونی دولت محمد مصدق و حمایت از محمدرضا شاه پهلوی پول گرفته است.
