دور باطل بهره‌وری منفی نیروی کار

گروه اقتصاد کلان

براساس نتایج یک تحقیق، سرمایه انسانی و شاخص فناوری اطلاعات و ارتباطات تاثیر فراوانی بر بهره‌وری نیروی کار دارد. این تحقیق که از سوی اساتید اقتصادی دانشگاه مازندران انجام شده به بررسی تاثیر سرمایه انسانی بر بهره‌وری نیروی کار استان‌های کشور در بازه زمانی سال‌های 1380تا 90 پرداخته که نتایج آن حکایت از همبستگی مثبت و قوی آنها داشته است. نتایج این مطالعه می‌گوید که دولت باید با اتخاذ سیاست‌های مناسب توان جذب نیروی انسانی ماهر و متخصص در بخش‌های مختلف اقتصادی کشور ازجمله صنعت کشور را فراهم کنند در غیر این صورت با توجه به رشد سرمایه انسانی و عدم رشد تولید، شکاف بین نیروی کار متخصص و آموزش دیده و اشتغال از بعد جذب فرصت‌های شغلی به صورت بیکاری نیروی کار تحصیلکرده نمایان خواهد شد که خود عاملی منفی در بهره‌وری نیروی کار تلقی می‌شود.

 کیفیت نیروی کار

به گزارش«تعادل» یکی از مباحث بسیار مهم در مطالعات اقتصادی اخیر بحث سرمایه انسانی است. سرمایه انسانی یا به عبارتی دیگر کیفیت نیروی کار یا دانش نهادینه شده در انسان باعث افزایش تولید و رشد اقتصادی کشورها می‌شود. سرمایه انسانی اگرچه از زمان اقتصاددانان کلاسیک مورد بحث بوده اما آنچه در دهه‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته است، مددسازی و ارائه الگوهای ملی از رشد و توسعه اقتصادی است که در آنها سرمایه انسانی لحاظ شده باشد. با نگاهی به کشورهایی نظیر ژاپن و آلمان که منابع اقتصادی خود را طی جنگ جهانی دوم از دست داده بودند، درمی‌یابیم که باید عواملی غیر از عوامل فیزیکی وجود داشته باشد تا بتواند این کشورها را به شکل امروزی قدرتمند کرده باشد.

آنچه این کشورها را به اینجا رساند، رشد اقتصادی بود اما نه رشدی که از عوامل فیزیکی حاصل شده باشد بلکه منابع انسانی و نیروی تفکر و خلاقیت بوده که رشد سریع و به تبع آن توسعه را حاصل کرده است.

از طرف دیگر بررسی منابع رشد اقتصادی کشورها نشان می‌دهد که در دهه اخیر کشورهای صنعتی حدود 50 درصد رشد تولید خود را از طریق ارتقای بهره‌وری به دست آورده‌اند. در کشورهای درحال توسعه موفق نظیر مالزی، بهره‌وری سهم قابل توجهی در تامین رشد اقتصادی داشته است به طوری که در این کشور سهم بهره‌وری کل عوامل تولید در تامین رشد تولید در برنامه اول(1990-1971) حدود 13درصد، در برنامه دوم(2000-1991) حدود 25.5درصد بوده و در برنامه سوم(2010-2001) برابر با 42.5درصد افزایش یافته است.

در اقتصاد جهانی دانش به عنوان مهم‌ترین سرمایه، جایگزین سرمایه مالی و فیزیکی شده است. در دهه‌های اخیر تاثیر فاکتور سنتی تولید مانند منابع طبیعی، کار و سرمایه کم اهمیت‌تر شده و اهمیت منابع ناملموس مانند اطلاعات و دانش افزایش یافته است. این تغییرات پیامدهای مهم و جدی را براساس اندازگیری و مدیریت بهره‌وری به دنبال داشته است.

 تاثیر سرمایه انسانی بر بهره‌وری

از آنجا که طبق اهداف سند چشم‌انداز و برنامه توسعه اقتصادی و اجتماعی، بهره‌وری به عنوان یکی از ارکان اصلی ارتقای اقتصاد کشور به جایگاه اول میان کشورهای منطقه قلمداد شده است، بررسی تاثیر سرمایه انسانی بر بهره‌وری نیروی انسانی در کشور برای یافتن رابطه بین این دو همچنین سیاست‌گذاری‌های لازم جهت حفظ و توسعه این سرمایه‌ها بسیار حائز اهمیت است.

به همین لحاظ تحقیقی از سوی پژوهشگران دانشگاه مازندران(مهدیه رضاقلی‌زاده و مجید آقایی) در مجله اقتصادی منتشر شده که نقش سرمایه انسانی در بهره‌وری نیروی کار استان‌های مختلف کشور را سنجیده است.

این تحقیق که با روش پانل دیتا سال‌های بین 1380تا 1390را مورد بررسی قرار داده به این نتیجه‌گیری رسیده که تاثیر شاخص سرمایه انسانی بر بهره‌وری نیروی کار در استان‌های مختلف کشور طی دوره مورد بررسی مثبت و معنی‌دار بوده است.

همچنین براساس نتایج این پژوهش شاخص فناوری ارتباطات و اطلاعات بر بهره‌وری نیروی کار تاثیری مثبت و معنی‌دار داشته است.

یکی دیگر از فرضیه‌های این تحقیق مربوط به ارتباط بین دو متغیر موجودی سرمایه و بهره‌وری نیروی کار بوده که شواهد تجربی در پایان نشان داده این دو متغیر نیز دارای ارتباط مثبت و معنی‌داری هستند. ارتباط مثبت یا همبستگی مثبت به این معنی است که هر چقدر ویژگی‌ها یا فراوانی یک متغیر افزایش یا کاهش یابد به همان جهت متغیر دوم نیز افزایش یا کاهش می‌یابد. بنابراین فرضیه دوم تحقیق نشان‌دهنده این است که با افزایش سرمایه در استان‌های کشور، بهره‌وری نیروی کار نیز افزایش می‌یابد.

در سال‌های گذشته نیز مطالعاتی درخصوص تاثیر مخارج تحقیقات توسعه و سرمایه انسانی بر رشد اقتصادی و بهره‌وری انجام شده است. به طور مثال در سال 91 پژوهشی برای بررسی تاثیر هزینه‌های تحقیق و توسعه بر بهره‌وری در صنایع ایران پرداختند. آنها تاثیر هزینه‌های تحقیق و توسعه بر بهره‌وری در سطح کدهای دو رقمی صنایع مختلف ایران طی سال‌های 1374تا 1387را مورد بررسی قرار دادند.

 نتایج حاصل از این مطالعه حکایت از این داشت که طی دوره مورد بررسی تاثیر سرمایه انسانی متخصص نسبت سرمایه به تولید، سودآوری، سهم مواد مصرفی خارجی، نرخ ارز با دو وقفه و هزینه‌های تحقیق و توسعه با سه وقفه بر بهره‌وری کل عوامل تولید در صنایع مختلف تاثیر مثبت داشته است. علاوه بر این یک تحقیق دیگر نیز در سال 90 انجام شده که در آن متغیر وابسته(بهره‌وری) اندکی جزئی‌تر شده است بدین معنی که تاثیر هزینه‌های تحقیق و توسعه داخلی و خارجی بر بهره‌وری کل عوامل تولید در بخش کشاورزی ایران را مورد سنجش قرار داده است. نتایج این بررسی نیز حاکی از ارتباط مثبت و معنی‌دار میان متغیرها بود. با این حال با توجه به اینکه مطالعات داخلی در زمینه تاثیر سرمایه انسانی و آموزش بر رشد اقتصادی و بهره‌وری انجام شده ولی بررسی تاثیر سرمایه انسانی بر بهره‌وری در استان‌های کشور انجام نشده بود که این خلأ در تحقیق حاضر برطرف شده است.

براساس آمار منتشره از سازمان ملل میزان توجه کشورها مخصوصا کشورهای درحال توسعه به مقوله سرمایه انسانی در سطح بسیار پایینی است و با توجه به تاثیر مثبت سرمایه انسانی بر بهره‌وری نیروی کار در استان‌های کشور، سیاست‌گذاران اقتصادی باید توجه و اهتمام بیشتری به این موضوع داشته باشند و با اتخاذ سیاست‌های مناسب توان جذب نیروی انسانی ماهر و متخصص در بخش‌های مختلف اقتصادی کشور ازجمله صنعت کشور را فراهم کنند در غیر این صورت با توجه به رشد سرمایه انسانی و عدم رشد تولید، شکاف بین نیروی کار متخصص و آموزش دیده و اشتغال از بعد جذب فرصت‌های شغلی به صورت بیکاری نیروی کار تحصیلکرده نمایان خواهد شد که خود عاملی منفی در بهره‌وری نیروی کار تلقی می‌شود.