پوست‌اندازی شعبه‌های بانکی با رشد فناوری پرداخت
رشد 62 درصدی سهم تراکنش‌ها از گردش نقدینگی
گروه بانک و بیمه احسان شمشیری
به تازگی کمیته بازل یک سند مشورتی را در مورد پیامدهای فناوری برای بخش مالی منتشر کرده است که در آن پیامدهای پیشرفت فناوری برای بانک‌ها و ناظران بانکی را در قالب نظرخواهی ارزیابی می‌کند و در نهایت به این پرسش پاسخ می‌دهد که چگونه نوآوری‌های مبتنی بر فناوری در خدمات مالی یا فین‌تک ممکن است بر صنعت بانکی و فعالیت‌های ناظران تاثیر بگذارد و میزان این تاثیر تا چه حد خواهد بود؟
به گزارش «تعادل» بررسی سناریوهای بالقوه در نظر گرفته شده برای مواجه شدن با خطرات و شرایط خاص، هدف اصلی این پیمایش است تا بتوان با اطلاع از شرایط و پیچیدگی‌های آینده روش‌ها و استانداردهای نوین بانکی را تدوین کرد و علاوه بر سناریوهای صنعت بانکی، سه مورد مطالعه بر اثر پیشرفت تکنولوژی داده‌های بزرگ، تکنولوژی لجستیک توزیع شده و محاسبات ابری بر کسب و کار فین‌تک‌ها، خدمات پرداخت نوآورانه، سیستم‌های وام‌دهی و نئو‌بانک‌ها تمرکز می‌کنند.
اگرچه فین‌تک‌ها آخرین موج نوآوری برای تاثیرگذاری بر صنعت بانکی است، اما پذیرش سریع فناوری‌های توانمند و ظهور مدل‌های تجاری جدید، تقریبا در تمام سناریوها نشان داده که می‌تواند چالش فزاینده‌یی برای بانک‌های فعلی ایجاد کند و برای تطبیق با فناوری‌های جدید، بانک‌ها باید اصلاح ساختار و روش‌ها و آموزش نیروهای خود را با رشد بهره‌وری این فناوری‌ها متناسب کنند.
استانداردهای بانکی و انتظارات نظارتی باید با نوآوری‌های جدید سازگار باشند، در حالی که استانداردهای حسابرسان مناسب را حفظ می‌کنند. در این زمینه کمیته 10 بازل نیز 10 نظرسنجی کلیدی و توصیه‌های مربوط به مسائل نظارتی را در دستور کار قرار داده و موضوعاتی مانند نیاز اصلی برای اطمینان از ایمنی و پایداری و استانداردهای مطابقت کامل بدون مهار نوآوری سودمند در بخش بانکی؛ خطرات اصلی برای بانک‌های مرتبط با پیشرفت فناوری، خطرات استراتژیک، سودآوری، خطرات عملیاتی و سایبری را مشخص کرده تا بانک‌ها و ناظران بانک‌های جهان این موضوعات را بررسی و ابعاد آن را شناسایی کنند.
پوست‌اندازی شعبه‌های بانکی با فناوری
در چنین شرایطی و با وجود راه‌اندازی دستگاه‌های خودپرداز و سامانه‌های الکترونیکی بانکی هنوز مردم ایران برای انجام بسیاری از امور مالی ناگزیرند به شعب‌های بانک مراجعه کنند.
در برخی بانک‌ها مردم برای پرداخت اقساط تسهیلات باید فقط به یک شعبه مشخص مراجعه کنند. دریافت تسهیلات هر چند خرد و جزیی نیز رفت و آمدهای ویژه خود را می‌طلبد تا هویت فرد متقاضی و ضامن و مدارک وی تایید و پس از آن، دریافت مدارک لازم برای پرداخت تسهیلات آغاز شود.
حتی مردم برای نقد کردن وجه چک باید به شعبه فیزیکی مراجعه کرده تا پول خود را حضوری دریافت کنند یا آن را به حسابی دیگر واریز کنند و جالب این است که هنوز انتقال وجه بین شعب و بانک‌ها با مشکلات خود و رفت و آمد همراه است و هر مبلغ و هر حسابی را به صورت الکترونیکی و دیجیتالی نمی‌پذیرند و جالب‌تر آنکه هر بانکی بر این موضوع پافشاری می‌کند که اول در این بانک و این شعبه حساب باز کنید و بعد کار انتقال وجه و سایر امور را انجام دهید و مشتریان به راحتی نمی‌توانند پول را از یک بانک یا شعبه دریافت کنند و به حساب خود در بانک دیگری منتقل کنند و در نتیجه انبوهی از کارت‌ها و حساب‌های بانک‌های مختلف روی دست مردم باقی مانده است.
پرداخت موبایلی و رشد پرداخت‌های دیجیتالی
روزگار نظام بانکی همچنان بر این روند می‌گذرد؛ البته وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات درصدد است با راه‌اندازی دولت الکترونیک، دولت همراه و موبایل پیمنت در فضای ایمن شبکه ملی اطلاعات، تغییری در روش‌های سنتی نظام اداری کشور ایجاد کند.
گرچه با راه‌اندازی دستگاه‌های خودپرداز بانکی کمی از حجم مراجعه حضوری به بانک‌ها کاسته شده اما هنوز ردیفی از امور وجود دارد که فقط با حضور شخص در شعبه فیزیکی حل و فصل می‌شود و حتی وکیل وی نمی‌تواند از پس آنها برآید.
تلاش بانک مرکزی و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات برای تکمیل سامانه موبایل پیمنت یا پرداخت از طریق تلفن همراه افق نوینی برابر همگان قرار می‌دهد و سرنوشت شعبه‌های فیزیکی بانک‌ها را با تغییر و تحولات بزرگی مواجه خواهد کرد.
چندی پیش محمود واعظی وزیر سابق ارتباطات و فناوری اطلاعات در یکی از شبکه‌های اجتماعی به دیدار خود با رییس کل بانک مرکزی اشاره و عنوان کرده بود که دوستان بانک مرکزی قول داده‌اند هر چه زودتر نسبت به تکمیل پرداخت از طریق تلفن همراه اقدام کنند.
دولت همراه
محمود واعظی در صفحه اینستاگرام خود نوشته بود که در روزهای اخیر جلسه بسیار خوبی با سیف رییس کل بانک مرکزی برای افزایش همکاری، ترغیب و تسریع پرداخت‌های الکترونیک روی تلفن همراه داشتم و تحقق بسیاری از خدمات دولت الکترونیک و دولت همراه منوط به اجرای این موضوع است و با توجه به اینکه امروز مردم بیشتر امور خود را با تلفن همراه انجام می‌دهند، ایجاد و راه‌اندازی دولت همراه مدنظر است و با همکاری همه بخش‌های دولت به زودی شاهد راه‌اندازی مرحله نخست آن خواهیم بود. در چنین فضایی این پرسش به ذهن متبادر می‌شود آیا با راه‌اندازی کامل پرداخت‌های الکترونیک روی تلفن همراه باید شاهد کاهش شمار شعبه‌های فیزیکی بانک‌ها در کشور باشیم؟ اکنون فناوری‌های نوین ارتباطی بسیاری از روند‌های گذشته کشور را دستخوش تغییرهای اساسی کرده و شاید شعبه‌های فیزیکی بانک‌ها و نظام بانکی در آینده سرنوشتی همانند تاکسی‌داری سنتی داشته باشد که با ورود کسب وکارهای نوین مبتنی بر زیرساخت تلفن همراه میدان رقابت را به طور نسبی واگذار کرده است.
در شرایط کنونی پیشرفت فناوری، پرسش اصلی این است با توجه به فعال شدن بسیاری از کسب وکارهای نوین یا استارت‌آپ‌ها در بخش مالی کشور، چه زمان نظام بانکی ناگزیر به پوست‌اندازی می‌شود؟ در صورت بروز این تحول فناورانه، نظام بانکی باید از حالا به فکر پیامدهای حذف برخی شعبه‌های فیزیکی مانند سرنوشت نیروی کار متخصص و دیگر الزام‌های آن باشند. نظام بانکی کشور همواره عادت داشته با خرید املاک در بهترین نقاط شهرها و حتی روستاها در برابر دیگر بخش‌های اقتصادی کشور قدرت‌نمایی کند. با توجه به تحولات آتی آیا چنین رویه‌یی ادامه می‌یابد یا آن هم به نوعی از دگردیسی می‌رسد؟
کاهش 57 درصدی گردش اسکناس
نگاهی به آمار تراکنش‌ها و سهم آن از نقدینگی و تولید ناخالص داخلی نیز موید این مطلب است که سهم گردش مالی اسکناس و حواله‌های شعب بانک‌ها رو به کاهش است. بررسی روند 4ساله از ابتدای سال ۱۳۹۲ تا بهمن سال ۱۳۹۵ نشان می‌دهد که نسبت ارزش تراکنش‌های شاپرک به نقدینگی دارای برآیند صعودی بوده و از 6.61 درصد در فروردین ماه ۱۳۹۲ به 10.70درصد در بهمن ماه ۱۳۹۵ افزایش یافته و سهم تراکنش‌ها از میزان نقدینگی طی این 4سال به میزان 62 درصد رشد کرده است.
این درحالی است که درصد اسکناس و مسکوک به نقدینگی در طول این مدت روندی در مجموع کاهشی داشته و از 6.07 درصد به 2.66درصد رسیده و 57- درصد کاهش داشته است. به عبارت دیگر گسترش نفوذ ابزارهای پذیرش، یکی از دلایل کاهش 3.41درصدی نسبت اسکناس و مسکوک به نقدینگی در مدت مورد بررسی بوده که انتظار می‌رود این روند کاهشی همچنان تداوم داشته باشد. نسبت اسکناس و مسکوک در دست اشخاص به نقدینگی نیز درصدی از نقدینگی است که به صورت اسکناس و مسکوک در دست اشخاص جامعه وجود دارد و پرداخت نقدی را ممکن کرده است.
در بهمن ماه 2.66 درصد از کل نقدینگی متعلق به اسکناس و مسکوک در دست اشخاص بوده که نسبت به مقدار مشابه در دی ماه کاهش 0.05درصدی را تجربه کرده است. افزایش در میزان نقدینگی بهمن ماه سال ۱۳۹۵ نسبت به دی ماه از یک سو و کاهش 0.74درصدی اسکناس و مسکوک در دست اشخاص بهمن ماه نسبت به دی ماه سال ۱۳۹۵ از سوی دیگر دلایل کاهش سهم اسکناس و مسکوک در دست اشخاص از نقدینگی دی ماه سال ۱۳۹۵ است. لازم به ذکر است، روند نزولی نسبت اسکناس و مسکوک در دست اشخاص به نقدینگی از آذر ماه سال ۱۳۹۵ تا پایان بهمن ماه حفظ شده است.
روند دو شاخص نسبت ارزش تراکنش‌های شاپرک به نقدینگی و نسبت اسکناس و مسکوک در دست اشخاص به نقدینگی امکان مقایسه تغییرات ارزش تراکنش‌های پرداخت الکترونیک و حجم اسکناس و مسکوک در دست اشخاص را از کل نقدینگی در طول زمان ممکن کرده است. کاهش این نسبت یکی از عوامل اصلی ضریب فزاینده و سالم ترکیب نقدینگی در بازه زمانی اخیر بوده و باعث شده برای تامین نقدینگی، پول پرقدرت کمتری به اقتصاد کشور تزریق شود و بخشی از نیاز به پول فیزیکی برای پرداخت بهای کالاها و خدمات مورد تقاضا با گسترش زیرساخت‌های لازم توسط شبکه پرداخت الکترونیک کارت جبران شود.
در بهمن ماه ۱۳۹۵ ارزش تراکنش‌های شاپرک 10.7درصد از کل نقدینگی بوده که این شاخص نسبت به دی ماه افزایش 0.19درصدی داشته است.
محاسبه سهم ارزش پرداخت الکترونیکی کارتی شاپرک از کلGDP نیز شاخص دیگری است که نمایانگر جایگاه و گستره فعالیت شبکه شاپرک با توجه به اندازه اقتصاد ملی است. این شاخص نشان می‌دهد که صنعت پرداخت الکترونیک تا چه میزان در اقتصاد ملی نقش داشته و چقدر در تسهیل مبادلات اقتصادی کشور موثر بوده است. برای بررسی نسبت ارزش تراکنش‌های شاپرک به نقدینگی درصدی از نقدینگی که به صورت الکترونیکی پرداخت شده است، محاسبه می‌شود.
به دلیل عدم انتشار آمار نقدینگی در اسفند ماه ۱۳۹۵ و 3ماهه نخست سال ۱۳۹۶ توسط بانک مرکزی در محاسبه این شاخص از اطلاعات موجود(تا بهمن ماه ۱۳۹۵) استفاده شده است.
در بهمن ماه، ارزش تراکنش‌های شاپرک رشد 3.02درصد داشته که در قیاس با رشد 0.21درصدی نقدینگی نسبت به دی ماه، افزایش شاخص نسبت به ارزش تراکنش‌های شاپرکی را در پی داشته است.
در زمان تولید گزارش حاضر، آمار میزان نقدینگی در اسفند ماه ۱۳۹۵و 3ماهه نخست سال ۱۳۹۶ از طرف بانک مرکزی منتشر نشده است؛ لذا نسبت ارزش تراکنش‌های شاپرک به نقدینگی به تفکیک هر سال در دوره زمانی سال ۱۳۹۲ تا بهمن ماه سال ۱۳۹۵ نشان‌دهنده روند رو به رشد و نوسان این شاخص طی این مدت بوده است.
همچنین نسبت ارزش تراکنش‌های شبکه پرداخت الکترونیک کارتی بهGDP شاخصی جهت نشان دادن گستره فعالیت شبکه شاپرک با توجه به اندازه اقتصاد ملی است. نسبت ارزش تراکنش‌های شاپرک به GDP طی دوره مورد بررسی در مجموع روندی صعودی داشته و روند افزایشی این شاخص نشان‌دهنده عملکرد مثبت شاپرک و افزایش سطح فعالیت آن با توجه به اندازه اقتصاد کشور است. در واقع در طول مدت مورد بررسی، بخش بیشتری از وجوه در تبادلات مالی به صورت الکترونیکی پرداخت شده است.
