دو چهره از اقتصاد ایران

ساختار فعلی اقتصاد ایران نمی‌تواند سوخت لازم را برای یک اقتصاد خوب فراهم کند؛ از این‌رو اگر می‌خواهیم به رشد قابل ‌قبول در شرایط اقتصادی کشور برسیم باید ساختار اقتصاد را اصلاح کنیم. این گفته دستیار ویژه حسن روحانی در جمع فعالان بخش خصوصی بود. مسعود نیلی که میهمان اتاق ایران بود، دو چهره متفاوت از اقتصاد ایران را نیز به تصویر کشید؛ یک چهره خوب که «تورم تک‌رقمی، اشتغال و رشد اقتصادی بالا» را دربر می‌گیرد. اما درست در نقطه مقابل آن ابرچالش‌هایی هستند که نمی‌توان منکر آنها شد. به گفته او آنچه ما در عرصه بیرونی و به‌ویژه در میان سیاسیون مشاهده می‌کنیم در دو گروه طبقه‌بندی می‌شود؛ یک گروه که با اشتیاق‌نمایی مثبت از عملکرد اقتصادی دولت را به نمایش می‌گذارند و از وضع موجود ابراز رضایت می‌کنند. اما در مقابل گروهی دیگر منکر این دستاوردها شده و بر مشکلات پافشاری دارند. نیلی می‌گوید: چنانچه کارشناسی نگاه کنیم، هر دو گروه درست می‌گویند، اما این دو تصویر از اقتصاد ایران تا حدی قابل‌جمع است. این اقتصاددان در عین حال، یکی از رسالت‌های پارلمان بخش خصوصی را اثر‌گذاری روی سیاست‌‌های اتخاذی دولت‌ها عنوان و تصریح می‌کند: میزان اثرگذاری اتاق ایران در جلوگیری از اعمال سیاست غلط، به پیشنهاد سیاست درست به دولت و اصلاح سیاست در حال اجرای شاخص موفقیت این‌گونه نهادها خلاصه می‌شود. از سوی دیگر رییس اتاق ایران تنها راه مقابله با مشکلات اقتصادی را بازگشت اعتماد به بخش خصوصی دانست، اما در عین حال، افزایش مداوم حجم دولت در اقتصاد باعث شده کاملا بخش خصوصی نادیده گرفته شود و زمانی که درآمدهای نفتی بالاست بخش خصوصی جایگاهی ندارد اما وقتی درآمدهای نفتی با مشکل روبه‌رو می‌شود به بخش خصوصی توجه می‌کند. غلامحسین شافعی تاکید کرد که دولت باید رفاه مبتنی بر اضمحلال منابع را کنار بگذارد.

***

دستیار ویژه رییس‌جمهور در امور اقتصادی در نشست مهر ماه هیات نمایندگان اتاق ایران پیرامون مهم‌ترین موضوعی که باید در دستور کار همه بخش‌ها در کشور قرار بگیرد، صحبت کرد. مسعود نیلی با اشاره به شرایط اقتصاد کشور گفت: درحال حاضر ساختار فعلی اقتصاد ما نمی‌تواند سوخت لازم را برای یک اقتصاد خوب فراهم کند؛ چنانچه می‌خواهیم به رشد قابل ‌قبول در شرایط اقتصادی کشور برسیم باید ساختار اقتصاد را اصلاح کنیم. وی با اشاره به دو تصویر در اقتصاد ایران اظهار کرد: اقتصاد ما دو چهره دارد؛ یک چهره خوب که شامل تورم تک‌‌رقمی و اشتغال بالا و رشد اقتصادی خوب است اما درست در نقطه مقابل ابرچالش‌هایی وجود دارند که نمی‌توان گفت هیچ‌کدام نیستند یا وجود ندارند. «بحران منابع آب کشور»، «مسائل زیست‌محیطی»، «صندوق بازنشستگی»، «بودجه دولت»، «نظام بانکی» و «بیکاری» به عنوان 6 ابرچالش اقتصاد ایران هستند که مشاور ویژه رییس‌جمهور از آنها به عنوان معضلات اصلی نظام اقتصادی کشور یاد کرد.

دبیر ستاد هماهنگی اقتصادی با اشاره به نماد درونی و بیرونی نظام آماری کشور افزود: آنچه ما در عرصه بیرونی به ‌ویژه در میان سیاسیون مشاهده می‌کنیم در دو گروه طبقه‌بندی می‌شود یک دسته کسانی هستند که با شوق زیادی آماری از عملکرد مثبت اقتصادی نشان می‌دهند و از وضع موجود ابراز رضایت می‌کنند. یک دسته هم منکر این دستاوردها شده و روی مشکلات تاکید دارند. چنانچه به این وقایع به‌طور کارشناسی شده، بنگریم و بیندیشیم شاهد خواهیم بود که هر دو این گروه‌ها تا حدودی درست می‌گویند و این دو تصویر از اقتصاد ما تا حدی قابل ‌جمع است.

چنانچه می‌خواهیم به رشد قابل‌ قبول در شرایط اقتصادی کشور برسیم باید همه ساختار اقتصاد را اصلاح کنیم؛ موضوعی که مورد تاکید نیلی نیز قرار گرفت و در این باره گفت: به واقع تغییر ساختار را در عمل و نه در حد حرف باید به کرسی بنشانیم. در واقع آنچه از تعریف ساختار گفته می‌شود، این است قوانین بلندمدت حاکم بر اقتصاد که روی انگیزه‌های کنشگران اقتصادی اثر می‌گذارد، تعریف کنیم.

دستیار ویژه رییس‌جمهور با اشاره به عامل پدیدارنده ابرچالش‌ها افزود: آنچه امروز این ابرچالش‌ها را ایجاد کرده از درون ساختار اقتصادی کشور نشأت می‌گیرد. این چالش‌ها را کسی بر ما تحمیل نکرده همه این ابرچالش‌ها به خاطر تصمیماتی بوده که خودمان گرفته‌ایم.

حال این پرسش قابل طرح است اینکه راه‌حل این ابرچالش‌ها چیست؟ اینجاست نیلی گره مشکلات فعلی اقتصادی را تاثیرات اشتباه افراد اعم از بخش‌ خصوصی و دولتی می‌داند و می‌گوید: تا زمانی که نپذیریم خودمان اشتباه کرده‌ایم، راه‌حل‌های ارائه ‌شده هم کمکی نمی‌کنند؛ چراکه ریشه‌یی نیستند بلکه راه‌حل‌های تکنیسینی هستند؛ آن چیزی که به عنوان ساختار اقتصادی مطرح می‌شود، یک پارادایم اقتصاد سیاسی مبتنی بر مصرف منابع است که هیچ کاری به ورود منابع ندارد. وی اضافه کرد: قوانین مبتنی بر رفاه همراه با هدررفت منابع کشور بر این چالش‌ها حاکم است؛ در مورد اینکه آیا دولت رفاه خوب است یا خیر، نظرات متفاوتی وجود دارد اما هدررفتن این منابع در دولت‌ها خوب نیست. این ابرچالش‌ها تا زمانی که هدررفت منابع کشور اصل باشد، حل نمی‌شوند. بدون تغییر پارادایم اقتصاد سیاسی هم نمی‌توانیم، مشکلات را حل کنیم و باید بدانیم که پارادایم اقتصاد سیاسی فعلی که مبتنی بر اضمحلال منابع طبیعی است به انتهای راه خویش رسیده است. به گفته این اقتصاددان، منابع ما کفاف شکل فعلی از اداره کشور را نمی‌دهد و باید تغییر پارادایمی در این زمینه انجام دهیم. نیلی همچنین نظام بانکی و نرخ بالای سود بانکی را بزرگ‌ترین مشکل اقتصادی یاد کرد و افزود: ساماندهی نظام اقتصادی باید در اولویت سیاست‌های اقتصادی کشور قرار بگیرد؛ نرخ سود بانکی معلول یک سری دیگر از عوامل است که آن عوامل باید درست شوند. چنانچه به تاریخچه اصلاح نظام بانکی نگاه کنیم شاهد خواهیم بود که در سال 93 اصلاح نظام بانکی را آغاز کردیم اما با کاهش قیمت نفت نتوانستیم آن پروژه را جلو ببریم و حال امیدواریم به زودی بتوانیم دوباره این پروژه را شروع کنیم.

نیلی همچنین از ارائه برنامه‌هایی برای استقلال بانک مرکزی خبر داد و گفت: استقلال بانک مرکزی یک هدف بزرگ است که برای رسیدن به آن باید زمینه‌سازی کنیم؛ چراکه برای رسیدن به این هدف باید در جهتی حرکت ‌کنیم که ابتدا رابطه دولت و بانک مرکزی را قاعده‌مند سپس برای آن برنامه‌ریزی کنیم. در نهایت نیز فعالان اقتصادی از مشاور ویژه رییس‌جمهوری سوالاتی را درباره تک نرخی کردن ارز، استقلال بانک مرکزی کاهش موانع زیرساختی در نظام اقتصادی پرس و جو کردند.

 دو معضل از منظر فعالان اقتصادی

از سوی دیگر رییس پارلمان بخش خصوصی نیز در این نشست، دو محور مهم را مورد اشاره قرار داد و گفت:«اعتمادسازی بین بخش خصوصی و دولت» و «ایجاد وفاق ملی برای تقویت تولید، ایجاد اشتغال‌زایی و اجرای صحیح سیاست‌های ابلاغی اقتصاد مقاومتی» موضوعاتی است که باید مد توجه قرار گیرد. غلامحسن شافعی ادامه داد: اعتمادسازی بین بخش خصوصی و دولتی را باید ایجاد کنیم؛ ‌چراکه تمام سوابق تاریخی تصمیمات کلان اقتصادی طی ادوار گذشته نشان می‌دهد که اعتماد بخش خصوصی واقعی به دلیل تصمیمات کلان دولت‌ها، آثار مخرب آنها و بی‌تفاوتی دولت‌ها در جبران آنها با صدمات جدی مواجه شده است. او در ادامه توضیح داد: در دوره‌یی که شاهد رونق درآمدهای نفتی بودیم در تصمیمات کلان اقتصادی بخش‌خصوصی نادیده گرفته شد اما در زمان بحران اقتصادی، چرخش به سوی بخش‌ خصوصی ایجاد شد. مصادیق عینی نشان می‌دهد که دولت به بخش خصوصی اعتماد ندارد. وقتی درآمدهای نفتی بالاست، بخش ‌خصوصی جایگاهی ندارد اما وقتی درآمدهای نفتی کاهش می‌یابد، بخش خصوصی عزیز می‌شوند و بر رفع مشکلات اقتصاد بر آنها تکیه می‌کنند؛ ‌این موضوع درحالی است که اعتقاد واقعی به بخش خصوصی ریشه همه مشکلات اقتصادی کشور است.

رییس اتاق ایران با اشاره به رفتارهای تشریفاتی در جامعه اظهار کرد: امروز بسیاری از مفاهیم ازجمله بخش ‌خصوصی، تولید، قانون، نهادهای مبارزه با فساد و رانت، بانک مرکزی و... که به‌کرات مورداستفاده قرار می‌گیرند، بیشتر جنبه تشریفاتی داشته و هیچ‌گاه جنبه واقعی کارکرد خود را به دست نیاورده‌اند. به‌واقع هنگامی که اعتقادی به توسعه اقتصادی و صنعتی وجود نداشته باشد، اعتقادی به مفاهیمی همچون بخش ‌خصوصی، توسعه، مبارزه با رانت و فساد و... نیز پدید نمی‌آید. شافعی بحران بیکاری را یکی از چالش‌های اساسی در کشور خواند و ریشه اصلی مشکلات را بدفهمی عمیق در مشکلات عنوان کرد و گفت: چنانچه برای این معضل اقتصادی راه‌حل درستی اندیشیده نشود، نتایج غیرقابل جبرانی را درپی دارد.

رییس اتاق ایران بخش‌ خصوصی را بازیگر اصلی در اقتصاد و اشتغال‌زایی دانست و گفت: در دنیا بخش ‌خصوصی بازیگر اصلی در اقتصاد و اشتغال‌زایی شناخته می‌شود، در ایران بی‌توجهی به این عناصر، آسیب‌های جدی بر اقتصاد وارد کرده تا آنجا که روند اشتغال‌زایی در سال‌های 1385 تا 1390 متوقف بود. این واقعیتی است که اشتغال پایدار، نیاز به سرمایه‌گذاری بلندمدت دارد. به گفته شافعی، باتوجه به تجارب به دست آمده این حقیقت بر هیچ کس پوشیده نیست که هیچ دولتی مسوولیت اثرات مخرب ناشی از تصمیمات کلان اتخاذ شده دولت‌های قبلی را نمی‌پذیرد و در مورد آنها سکوت می‌کند. در این وضعیت چگونه می‌توان اعتماد بخش‌ خصوصی واقعی را جلب کرد؟ رییس اتاق ایران کاهش اعتماد بخش‌ خصوصی را موضوع بسیار با اهمیتی دانست و گفت: تنها راه خروج از این وضعیت چیزی جز اعتماد واقعی به بخش خصوصی سالم، بازگشت اعتماد از دست رفته به این بخش و اتخاذ تصمیمات براساس توسعه صنعتی و صنعتی شدن صحیح در کشور نیست. شافعی با اشاره به رفتار دولتمردان به اجرای اصل 44 اظهار کرد: در موضع‌گیری‌های اخیر رییس‌جمهوری، برخی وزرا و معاون اول رییس‌جمهور موضوع ایجاد اعتماد در بخش ‌خصوصی را شاهد بودیم اما در عمل و در بدنه سنگین دولت این مهم را نمی‌بینیم. باید اشاره کرد که ایجاد اعتماد به بخش ‌خصوصی واقعی به‌ویژه بخش‌های مولد شاید تنها راه‌حل خروج از وضعیت فعلی باشد؛ چراکه دولت قادر نیست بدون کمک بخش خصوصی بر مشکلات فائق آید.

شافعی «آسیب‌های بخش صنعت» را دیگر چالش امروز اقتصاد می‌داند. رییس اتاق ایران در این ارتباط تصریح کرد که صنعت صرفا با اعطای مجوز ورود، رشد پیدا نمی‌کند؛ توسعه مراودات تجاری و سرمایه‌گذاری بین‌المللی به صرف برجام تحقق نخواهد یافت و از اعطای وام به طرح‌های ضربتی به ‌تنهایی نتیجه نخواهیم گرفت؛ کما اینکه بانکداری را آزاد کردیم و نتیجه آن مصایبی شد که گریبانگیر کشور شده است. وی با اشاره به برخی کج‌فهمی‌ها در واژه کوچک‌سازی گفت: با تقلید از واژه کوچک‌سازی و عدم درک پایه‌ریزی رابطه خوشه‌یی بنگاه‌های بزرگ در برابر بنگاه‌های کوچک و متوسط کشور را گرفتار واحدهای غیرقابل ‌رقابت و ناتوان در تحقیق و توسعه و فناوری به‌دلیل کوچک مقیاس بودن و هزینه‌های بالای تولید کرده‌ایم؛ به‌دنبال خصوصی‌سازی رفتیم ولی خصولتی شدیم؛ حامل‌های انرژی را هدفمند کردیم اما به درد بزرگ و مخرب حاشیه‌نشینی شهرهای بزرگ گرفتار شدیم. به گفته شافعی، زمانی که در صحبت‌ها هدف ارتقای صنعتی و تولیدی کشور، ایجاد اشتغال و دستیابی به اقتصاد مقاومتی است، سایر اهداف، ابزارها و دستگاه‌ها باید به‌صورت مکمل در خدمت تحقق این هدف باشند. همچنان که وقتی تمامیت ارضی کشور مورد هجوم واقع شد، همه ابزارها در خدمت دفاع قرار گرفت. امروز در تولید و اشتغال و اقتصاد مقاومتی باید این‌چنین عمل کنیم.

رییس پارلمان بخش خصوصی یادآور شد که در این بازه زمانی باید علم و منطق را در صدر امور اقتصادی قرار دهیم و تشخیص امور را به فرهیختگان واقعی و بازیگران اصلی جامعه محول کنیم و آنان را در صدر بنشانیم. امید می‌رود که با این حرکت‌ها بتوانیم به بند جدیدی از توسعه برسیم و تبلور جامعه آرمانی و ایمانی باشیم.

 موانع بانکی سد راه توسعه تجارت

از سوی دیگر نایب‌رییس اتاق بازرگانی ایران به تشریح جزئیات برنامه‌های کنگره جهانی اتاق‌های بازرگانی پرداخت و گفت: حضور موثر و پررنگ اتاق ایران در این کنگره بین‌المللی باعث شده اتاق‌های بازرگانی سایر کشور اشتیاق همکاری با ایران را پیدا کنند. پدرام سلطانی به ارائه گزارشی از دهمین کنگره جهانی اتاق‌های بازرگانی که اخیرا در استرالیا برگزار شد، عنوان کرد: ۲۰ سال است که اتاق‌های بازرگانی جهان هر دو سال یک‌بار دور هم جمع می‌شوند و درباره چالش‌های بخش خصوصی و نوآوری‌های خود با یکدیگر بحث می‌کنند و از هم یاد می‌گیرند. وی افزود: ما در دوره‌های قبل حضور جدی در این کنگره نداشتیم اما در این دوره حضور پیدا کردیم و از حامیان برتر این کنگره بودیم. سلطانی با بیان اینکه امروز بخش خصوصی نقش پیشران را در چالش‌های جهانی پیدا کرده است، گفت: تمام اقداماتی که دولت‌ها انجام داده‌اند به صلح پایدار در منطقه نینجامیده است. در آن کنگره اتاق ایران پیشنهاد ایجاد جنبش اتاق‌ها برای صلح را مطرح کرد و این پیشنهاد اتاق ایران مورد استقبال قرار گرفت. به گفته سلطانی، با مذاکراتی که با نمایندگان دیگر کشورها انجام شد، مهم‌ترین مانع بر سر توسعه تجارت موانع بانکی بود و در این زمینه بسیاری از کشورهای اروپایی برای توسعه مبادلات تجاری ابراز همکاری کردند که امیدواریم بتوانیم با برچیدن معضلات اقتصاد ایران راهی برای مثبت شدن تراز تجاری و افزایش نرخ رشد اقتصاد بیابیم.