معدن؛ پتانسیلی مغفول واقع شده
فاطمه دانشور|
عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران|
ایران امروز به عنوان باثبات‌ترین و باپتانسیل‌ترین کشور خاورمیانه، بدون شک مهم‌ترین بازیگر و بازی ساز اقتصادی این منطقه و یکی از اقتصادهای تپنده جهان، در سال‌های پیش‌رو خواهد بود. از این رو در سال‌های پیش‌رو ایران برای اقتصادی فعال و فرصت جدی برای جهان شریک اقتصادی جذابی خواهد بود. با وجود این به نظر می‌رسد، عدم تبیین صحیح پتانسیل‌های ایران برای بسیاری از سرمایه‌گذاران خارجی باعث شده است که کمتر در جذب سرمایه‌های خارجی موفق باشیم. نگاهی گذرا به این پتانسیل‌ها خالی از لطف نیست.
در حوزه حمل و نقل، وجود کریدور شمال – جنوب و دسترسی به آب‌های آزاد و قرارداشتن در قلب یک بازار 300 میلیون نفری ویژگی‌های ممتازی به ایران داده است و ایران مسیری امن، کوتاه و ارزان برای پیوند آسیا به اروپاست. موقعیت جغرافیایی و سابقه تاریخی چند هزارساله، اقلیم و آب و هوای چهار فصل، منابع فراوان طبیعی و زیرزمینی، جمعیت جوان و تحصیل‌کرده کشور ایران از جمله امتیازهای مثبت این سرزمین است.
در حوزه سرمایه انرژی، رتبه نخست در ذخایر گاز طبیعی و چهارمین در ذخایر نفتی در جهان هستیم و تا 100سال آینده نیز وجود این ذخایر را پیش‌بینی کرده‌ایم. ایران کشوری با منابع معدنی غنی و ذخایر معدنی کشف نشده‌یی محسوب می‌شود و تاکنون تنها ۶۸ نوع آن شناسایی شده و ذخایر سرب، روی و مس شاخص‌ترین آنهاست. ذخایر معدنی کشورمان بالاست که با اکتشافات جدید می‌توان به ۸۰ نوع ماده معدنی دیگر هم دست یافت. ارزش ذخایر معدنی ایران بر اساس برآوردهای اولیه ۷۰۰میلیارد دلار است. با وجود این ظرفیت‌های بالقوه در بخش معدن این بخش یک درصد تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص می‌دهد که این سهم در فراورده‌های معدنی به ۵ درصد می‌رسد. همچنین ایران رتبه پانزدهم فولاد، نهم سیمان و مس، دهم سنگ‌آهن، بیست و چهارم آلومینیوم و دوم در سنگ‌های تزیینی جهان را به خود اختصاص داده است.
به دلیل شرایط ویژه‌یی که کشور ایران از نقطه نظر اقتصادی در سطوح مختلف منطقه‌یی و بین‌المللی دارد بررسی و ارزیابی عملکرد اقتصاد ایران معمولا در برنامه‌های آماری سازمان‌های بین‌المللی مورد توجه قرار می‌گیرد. صندوق بین‌المللی پول با انتشار آمار مربوط به تولید ناخالص داخلی 188 کشور جهان ایران را هجدهمین اقتصاد بزرگ دنیا معرفی کرده است. پیش‌بینی شده است تولید ناخالص داخلی ایران در پایان سال ۲۰۱۷ از مرز 1.6تریلیون دلار عبور کند.
از سوی دیگر لازم است به آینده ایران در سند چشم‌انداز ملی اشاره کنم، آینده مطلوب ایران با توجه به اهداف سند چشم‌انداز ملی در افق 2025 میلادی تبدیل شدن به قدرت اول منطقه است. با توجه به اینکه آینده مطلوب ایران در افق میلادی 2050 نیز حفظ جایگاه اول اقتصادی در منطقه و پیوستن به جمع اقتصادهای نوظهور است. در ادامه نقاط قوت ایران را در این سند اشاره می‌کنم:
*دارا بودن ذخایر عظیم گاز طبیعی و نفت‌خام (16 درصد ذخایر گازی و 11 درصد ذخایر نفتی جهان)
*توانایی بالا در صادرات گاز طبیعی
*برخورداری از کیلومترها مرز آبی و ارتباط با آب‌های بین‌المللی و قابلیت ایجاد اسکله‌ها و بنادر صادراتی
*موقعیت جغرافیایی برجسته در منطقه دریای خزر، خلیج‌فارس و دریای عمان
*وجود منابع انسانی برجسته شامل دانش‌آموختگان دانشگاهی و نخبگان و ظرفیت‌های عظیم دانشگاهی
*موقعیت جغرافیایی و دسترسی به آب‌های آزاد و واقع شدن در منطقه انرژی‌خیز خاورمیانه
*ورود به حوزه‌های فناوری برتر نظیر فناوری اطلاعات (IT)، بیوتکنولوژی (BT) و نانو تکنولوژی (NT) و انرژی هسته‌یی
*وجود زیرساخت‌های شبکه حمل و نقلی و ظرفیت‌های تامین انرژی از جمله برق، گاز و شبکه‌های انتقال
نگاهی به بازار سرمایه ایران نشان می‌دهد بیش از 83 میلیارد دلار میزان سرمایه بازار بورس شرکت‌های فعال در بورس تهران است. بیش از 530 شرکت در 37 شاخه صنعت در بورس تهران فعال هستند.
در این میان یکی از جذاب‌ترین نهادها برای سرمایه‌گذاری معدن است. در حال حاضر عمده ذخایر احتمالی سنگ‌آهن ایران به ترتیب در گل گهر به میزان یک میلیارد و 250 میلیون تن، سنگان به میزان یک میلیارد و 220 میلیون تن، چادرملو به میزان 342 میلیون تن و چغارت به میزان 110 میلیون تن قرار دارد. میزان ذخایر احتمالی سنگ‌آهن ایران در سایر مناطق نیز بالغ بر یک میلیارد و 600 میلیون تن برآورد می‌شود. همچنین از نظر ذخایر قطعی گل گهر با یک میلیارد تن در صدر قرار داشته و سنگان با 850میلیون تن، چادرملو با 295میلیون تن و چغارت نیز با 60 میلیون تن رده‌های بعدی را به خود اختصاص داده‌اند. سایر ذخایر قطعی سنگ‌آهن نیز بالغ بر 380 میلیون تخمین زده می‌شود.
در میان معادن ایران سنگ‌آهن از اهمیت دوچندانی برخوردار است. حوزه‌های اکتشافات معادن جدید الخصوص اکتشافات عمیق که کمتر در کشور به آن پرداخته شده است. امیدواری برای یافتن ذخایر عظیم در این نوع اکتشافات کاملا مشهود هست.
از سوی دیگر فرآوری ثانویه بیشتر برای استخراج عناصر گران قیمت و نادر از باطله‌ها (Teil) که انبوه آنها طی سالیان گذشته در معادن کشور به ویژه معادن سنگ‌آهن موجود است. همچنین در معادن ایران روی سنگ‌آهن کم عیار با ماهیت هماتیتی کمتر کار شده است و عیارسازی و بالا بردن خلوص این نوع معادن در اولویت نبوده است. با بررسی اجمالی روی معادن ایران می‌توان فهمید که ذخایر عظیم هماتیت کم عیار در کشور موجود است که مستعد عیارسازی و تاسیس کارخانه‌های کنسانتره‌سازی است. با توجه به کمبود آب، بهتر است از روش‌های عیارسازی خشک یا مصرف آب کمتر استفاده کرد. ویژگی ممتاز دیگر معادن هماتیتی، فاصله تا آب‌های آزاد زیر 400کیلومتر هست.
در حال حاضر نزدیک به 170 پروانه بهره‌برداری از معادن سنگ‌آهن در کشور وحود دارد که جز 15 معدن بزرگ، اکثر آنها در مقیاس کوچک محاسبه می‌گردند (کوچک مقیاس) که تقریبا 100 در صد آنها به بخش خصوصی تعلق دارد. این معادن که در ردیف واحد‌های SME قرار دارند اکثرا با مشکلاتی چون اکتشافات ناقص، تجهیزات استخراج قدیمی و ضعیف، ماشین‌آلات ساده فرآوری و کمبود نقدینگی مواجه هستند. در صورت تدبیر و مطالعه روی واحد‌های SME می‌توان به محدوده‌هایی رسید که با کمترین هزینه اکتشاف شاهد ذخایر بزرگ و مطلوب و با تکمیل ماشین‌آلات استخراج، ظرفیت چند برابری تولید و سرمایه‌گذاری در امر فراوری به سود‌های بالا رسید.
