رونق یزد با «شهر گردشگر»
ریحانه جاویدی
از روزهای نخست حضور علی‌اصغر مونسان در جایگاه ریاست سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، اجرای طرحی با عنوان «شهر گردشگر»، در صدر برنامه‌های او جا گرفت؛ طرحی که قرار است سبب شود، مسیر رسیدن به جذب 20 میلیون گردشگر تا سال 1404، هموار شود، در همین راستا، یزد، به عنوان نخستین شهر گردشگر ایران انتخاب شد تا آزمون و خطاهای اجرای پایلوت طرح در تنها شهر جهانی ایران انجام شود. اگرچه بطور دقیق مشخص نیست، جزئیات این طرح چیست و چقدر قابلیت اجرایی دارد، اما برخی کارشناسان معتقدند اگر از ظرفیت جهانی شدن یزد به درستی استفاده شود، بسیاری از مشکلات این شهر از جمله بیکاری دستخوش تحولاتی می‌شود.
پیش از آنکه یزد به عنوان مکان اجرای پایلوت طرح شهر گردشگر انتخاب شود، محمد محب خدایی، معاون گردشگری، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور، درباره جزئیات این طرح که یکی از برنامه‌های اصلی ریاست سازمان است، به تغییراتی در برنامه‌های فرودگاه‌ها اشاره کرده و گفته بود: «در طرح شهر گردشگر برنامه‌ریزی‌ها باید علاوه بر تمرکز بر جامعه ساکن شهرها گردشگران و زمان خالی آنها را نیز در نظر بگیرد. به عنوان مثال ساعت پروازها تنها نباید متمرکز بر جامعه ساکن باشد، بلکه می‌توان ساعات پرواز را به‌گونه‌یی تنظیم کرد که گردشگران امکان بیشتری برای برنامه‌ریزی سفرهای خود و زمان مناسب‌تری برای بازدید از جاذبه‌های گردشگری شهرهای کشور داشته باشند.
به گفته محب‌خدایی طرح شهر گردشگر شهرداران و شوراهای شهرها و روستاهای کشور را نیز به این موضوع متوجه می‌کند که برنامه کلان‌شهری خود را تنها مختص به جمعیت ساکن شهرها نکنند و برنامه‌ریزی‌های کلان‌شهری را با درنظر گرفتن جمعیت ساکن و گردشگر تنظیم و اجرا کنند.
محب خدایی در بخشی دیگری از صحبت‌های خود افزود: «در طرح شهر گردشگر برنامه‌ریزی منسجم و یکپارچه در فرودگاه‌ها، ورودی‌های کشور و شهرهای ایران برای جمعیت ساکن و جمعیت گردشگر در نظر گرفته شده و فقط برنامه‌ریزی‌ها مختص جامعه ساکن که اکنون در بسیاری از شهرهای کشور رواج دارد، نیست.» با این وجود فاطمه دانش یزدی، مدیرکل میراث فرهنگی یزد، اگرچه از انتخاب یزد به عنوان نخستین شهر گردشگر در ایران خبر داد، اما اطلاعاتی از جزئیات این طرح اعلام نکرده است او تنها می‌گوید، اجرای این طرح در گرو تقویت زیرساخت‌هاست اما بطور دقیق مشخص نیست، زیرساخت‌های موجود در یزد در شرایط فعلی چه وضعیتی داشته و در راستای طرح شهر گردشگر قرار است چه اندازه تغییر کند.
برنامه‌ریزی صرف نمی‌تواند ضامن موفقیت باشد
اظهارات محب خدایی و دانش یزدی در حالی است که رییس کمیسیون گردشگری اتاق ایران اعتقاد دارد برنامه‌ریزی منسجم و یکپارچه صرف در طرح «شهر گردشگر» نمی‌تواند سبب دستیابی به اهداف پیش‌بینی شده شود و مسوولان نباید از یاد ببرند که عوامل فرهنگ و زیرساخت‌ها در صنعت گردشگری تاثی مستقیم دارند.
احمد اصغری درباره این موضوع به تعادل می‌گوید: «امروزه همه متخصصان و تصمیم‌گیران کشوری اعتقاد دارند توجه به صنعت گردشگری می‌تواند به رونق اقتصادی کشور منجر شود. در این میان به وضوح می‌توان از ضرورت حضور بخش خصوصی در عرصه‌های مختلف از جمله صنعت گردشگری به عنوان یک ضرورت نام برد.»
رییس کمیسیون گردشگری، اقتصاد هنر و اقتصاد ورزش اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران با اشاره به اینکه همه دستگاه‌ها و نهادهای کشوری برای تحقق اهداف کلان صنعت گردشگری مانند دستیابی به جذب 20میلیون گردشگر در افق 1404 تلاش کنند، افزود: بر این اساس باید نقشه راه عرصه گردشگری کشور که همان سند راهبردی توسعه گردشگری است، هرچه سریع‌ترتدوین و نهایی شود. مسوولان حوزه گردشگری کشور باید برنامه‌ها و چشم‌انداز این صنعت را بر اساس قوانین بالادستی و برنامه ششم توسعه ارائه کنند. به عنوان مثال باید عنوان شود که طرح شهر گردشگر که این روزها مطرح می‌شود چقدر منطبق بر اهداف کلان عرصه گردشگری کشور است.»
اصغری با اشاره به اینکه طبق گفته رییس سازمان میراث‌فرهنگی «مختصاتی برای تعیین «شهر گردشگر» احصا شده که براساس آن شهر گردشگر باید شهری باشد که فضا و نیز فرهنگ مردم آن با گردشگری منطبق باشد، افزود: خوشبختانه اکثریت شهرها و استان‌های کشورمان دارای جاذبه‌های تاریخی وطبیعی هستند اما آیا وجود پتانسیل گردشگری صرف می‌تواند سبب تحقق «شهرگردشگر» شود؟ شاید در نگاه اول بتوان گفت که شهر گردشگر، شهری است که با وجود توجه به جامعه ساکن روی جامعه گردشگری نیز تمرکز کند و مکان‌هایی ماسوله یا ابیانه نیز بر این محورحرکت می‌کنند اما این سوال مطرح است که آیا زیرساخت‌ها نیز در سایر شهرهای کشور برای تحقق چنین طرح و برنامه‌یی فراهم است؟»
او با اشاره به اینکه برنامه‌ریزی منسجم و یکپارچه صرف در طرح «شهرگردشگر» نمی‌تواند سبب دستیابی به اهداف پیش بینی شده شود، اظهار کرد: مسوولان نباید از یاد ببرند که عوامل فرهنگ، زیرساخت‌ها و غیره در صنعت گردشگری تاثیر مستقیم دارند و برای محقق شدن ایده‌یی به نام «شهر گردشگر» باید سال‌ها تلاش مضاعف کرد.
قوانین دست‌وپاگیر مانع حضور
بخش خصوصی
اصغری وجود قوانین دست و پاگیر و زمان بر بودن صدور مجوزها را مانعی برای فعالیت سرمایه‌گذاران بخش خصوصی در صنعت گردشگری دانست و گفت: اگر قرار باشد در شهر گردشگر، با وجود توجه به جامعه ساکن روی جامعه گردشگری نیز تمرکز شود باید ابتدا وجود موانع در بخش‌های مختلف مانند نمونه ذکر شده را برطرف کرد تا زمینه رونق و توسعه گردشگری به وجود بیاید.»
رییس کمیسیون گردشگری اتاق ایران خاطرنشان کرد: «طبق ماده 115 لایحه برنامه ششم دولت موظف به ایجاد زیرساخت‌های مورد نیاز مناطق گردشگری از قبیل راه، خدمات رفاهی و سکونتی، استفاده از ظرفیت بخش خصوصی درسرمایه‌گذاری، واگذاری تسهیلات ارزان‌قیمت و سایر اقدامات حمایتی درقالب بودجه سنواتی شده است؛ لذا امیدواریم با توجه جدی متصدیان این حوزه برای اجرای قانون، شاهد فراهم شدن تمهیدات لازم برای تحقق برنامه‌های توسعه‌یی گردشگری در چارچوب سند راهبردی توسعه گردشگری و قوانین مرتبط با رویکرد استفاده حداکثری از بخش خصوصی باشیم.»
شمشیر دو لبه گردشگری
مشخص نبودن جزئیات طرح شهر گردشگر و انتقاداتی که احمد اصغری به آن دارد در حالی است که برخی کارشناسان گردشگری معتقدند اگر از این ظرفیت به درستی استفاده شود، تا حد قابل قبولی مشکلات معیشتی یزد حل می‌شود در حالی که برنامه‌ریزی‌های نادرست می‌تواند، ظرفیت‌ها را به تهدید تبدیل کند و به جامعه محلی آسیب وارد کند. علی اصغر شالبافیان، عضو هیات علمی دانشگاه سمنان، درباره این موضوع به تعادل می‌گوید: « جهانی شدن یزد و به دنبال آن انتخاب یزد به عنوان شهر گردشگر، می‌تواند مزایای متعددی داشته باشد. در وهله نخست این اتفاق سبب غنای فرهنگی و تاریخی یزد می‌شود تا یک شهر در ایران به نحو موثرتری به جهان معرفی شود تا ذهنیت مثبتی که درباره ایران وجود دارد، تقویت شده و نگاه‌های منفی خنثی شود.»
او افزود: «از طرف دیگر مسائل اقتصادی استان می‌توان تحت تاثیر این انتخاب قرار بگیرد. یکی از ملاک‌های انتخاب مقاصد گردشگری از سوی گردشگران، جاذبه‌های گردشگری هر مقصدی است حال اینکه نهادهای بین‌المللی مانند یونسکو بر اصالت یک مقصد گردشگری صحه بگذارند و آن را به رسمیت بشناسند، سبب می‌شود گردشگران با قطعیت بیشتری یک شهر را برای سفر انتخاب کنند. طبیعی است که این انتخاب سبب می‌شود راهنمایان گردشگری هم در برنامه‌ریزی‌های خود این شهر را در زمره مقاصد اصلی قرار دهند، چرا که بازدید از شهری که مقبولیت جهانی دارد، مطالبه گردشگران می‌شود. به این ترتیب یزد می‌تواند به یک درآمد پایدار از طریق گردشگری برسد.»
شالبافیان اظهار کرد: «نکته مهم این است که دست اندرکاران گردشگری باید توجه کنند که ثبت جهانی پایان کار نیست بلکه شروعی است برای یکپارچگی بیشتر بین تمام ذی‌نفعان، یعنی تمام افرادی که می‌توانند در صنعت گردشگری موثر باشند باید دست به دست هم دهند تا از این ظرفیت به درستی بهره برد. اما در مقابل اگر درست برنامه‌ریزی نشود و تدابیر مناسبی اتخاذ نشود، جهانی شدن می‌تواند آسیب زا باشد و ظرفیت‌ها به تهدید شود. یکی از الزاماتی که برای جلوگیری از بروز تهدید باید رعایت شود، آموزش جوامع ملی است. مردمی که قرار است از این به بعد شاهد ورود گردشگران بیشتری باشند باید نسبت به فرصت‌ها آموزش ببینند، تهدید‌ها را بشناسند و در مقابل پذیرش تغییرات جدید خود را آماده کنند.»
