مردم‌نهادهایی که باید به دولت مالیات بدهند
ریحانه جاویدی
در حالی که سازمان‌های مردم نهاد، با فعالیت‌های خود بخشی از مشکلات دولت در مواجهه با آسیب‌های اجتماعی و کمبودهای رفاهی و تحصیلی را کم می‌کنند، اما دریافت مالیات مشکلی است که بسیاری از این موسسات با آن دست به گریبان هستند؛ مشکلی که به گفته مدیرکل مشارکت‌های اجتماعی جوانان وزارت ورزش و جوانان، ناشی از رعایت نکردن قانون از سوی مسوولان سازمان امور مالیاتی کشور است و می‌تواند با ایجاد ترس، سد راه فعالیت‌های سازمان‌های مردم‌نهاد شود.
در تعریفی که از سازمان‌های مردم نهاد، ارائه می‌شود از آنها به عنوان بازوی کمکی دولت برای کاهش آسیب‌های اجتماعی یاد می‌کنند؛ موسساتی که با اقدامات خودجوش و مردمی خود بار اضافی بر دوش دولت را کاهش می‌دهند و بعضا با بودجه‌های شخصی و کمک‌های مردمی، سعی می‌کنند در راستای کاهش فقر و نابرابری بکوشند، اما زمانی که صحبت به کمک‌های متقابل دولت در قبال این سازمان‌ها می‌رسد، آه از نهاد این خیریه‌ها بلند می‌شود. چرا که در عمل جز سنگ اندازی چیزی نصیبشان نشده است. با اینکه طبق قانون سازمان‌های مردم نهاد، معاف از مالیات هستند اما در عمل این قانون به درستی رعایت نمی‌شود و میان سازمان‌های مردم نهاد در امر پرداخت مالیت، تبعیض‌هایی وجود دارد. بسیاری از نهادهای خیریه به ویژه آن گروه که اقدام به راه‌اندازی کارگاه‌های تولیدی برای کمک به اشتغال طبقه نیازمند کرده‌اند، مجبور هستند هم پای سایر مراکز تولیدی مالیات پرداخت کنند. نتیجه چنین روندی به استناد اظهارات کارشناسان و خیران، چیزی جز دلسردی و کاهش فعالیت خیریه‌ها را به همراه نداشته و همواره شکایت‌های برخی موسسات خیریه از ممیزان مالیاتی به قوت خود باقی است.
احسان رجبی، مدیرمالی موسسه خیریه بنیاد کودک، معتقد است اگرچه طبق قانون موسسات خیریه و مردم نهاد معاف از مالیات هستند اما این قانون برای همه موسسات خیریه یکسان نیست. او به تعادل می‌گوید: « برخی سازمان‌های مردم نهاد که در امر کارآفرینی و اشتغال فعالیت می‌کنند، از روند پرداخت مالیات گله مند هستند چرا که طبق قانون با این موسسات همانند واحدهای تولیدی عادی برخورد می‌شود و معافیت‌های مالیاتی شامل حال این گروه نمی‌شود. از نظر سازمان امور مالیاتی کشور آن دسته خیریه‌ها که اقدام به بازارچه خیریه کرده یا کارگاه تولیدی راه‌اندازی می‌کنند، چون صاحب درآمدی غیر از کمک‌های مردمی و خیریه می‌شوند باید از محل آن درآمد مالیات بپردازند. از نظر سازمان امور مالیاتی حتی اگر یک کارگاه برای کمک به اشتغال معتادان بهبودیافته یا زنان سرپرست خانوار یا هر گروه آسیب پذیر دیگری راه‌اندازی شود چون محصولی تولید شده و به فروش می‌رسد، باید از محل درآمد آن مالیات دهند. حال آنکه مسوولان ارشد سازمان امور مالیاتی باید به دنبال جا انداختن فرهنگ کار خیر باشند. »
معافیت مالیاتی شامل تمام امور خیریه نمی‌شود
اگرچه طبق قانون موسسات خیریه از پرداخت مالیت معاف هستند، اما عیسی شهسوار خجسته رییس کل اسبق سازمان امور مالیاتی کشور، معتقد است این قانون شامل حل تمامی درآمدهای سازمان‌های مردم نهاد نمی‌شود. او می‌گوید: «در سال‌های گذشته سمن‌ها و موسسات خیریه به اعتبار اساسنامه‌یی که داشتند از مالیات معاف می‌شدند اما در اصلاحیه قانون مالیات که در سال 81 انجام گرفت این رویکرد تغییر کرد. در ارتباط با معافیت مالیاتی سمن‌ها و موسسات خیریه دو مساله وجود دارد، در وهله اول نظام باید به فعالیت‌های خیریه و اجتماعی احترام بگذارد و انگیزه‌های لازم را برای مشارکت اشخاص حقیقی و حقوقی در این فعالیت‌ها فراهم آورد، از طرفی حفظ حقوق جامعه و احترام گذاشتن به آنهایی که وظیفه خود را در قبال مسوولیت‌های اجتماعی از باب پرداخت مالیات انجام می‌دهند یک مساله مهم است، که این دو مورد باید در کنار هم دیده شوند. به همین دلیل در اصلاحیه قانون مالیات‌های مستقیم در بهمن 80، به جای اینکه اشخاص حقوقی مورد توجه قرار گیرند و به جهت ادعای کار خیر از مالیات معاف شوند، آن دسته از فعالیت‌های اجتماعی که از نظر نظام اهمیت داشتند از مالیات معاف شده و ماده 139 با همین رویکرد تنظیم شده است. از طرفی در تبصره 2 ماده 2 قانون مالیات‌های مستقیم تصریح شده که حتی دستگاه‌های بودجه بگیر اگر فعالیت اقتصادی داشته باشند مکلف هستند مالیات بدهند.»
او افزود: «در اصلاحیه قانون مالیات‌ها که در سال 94 انجام شد چند بند اضافه شده است، یکی از این اصلاحات تبصره پنجم بود با این محتوا که» درآمدها و عایدی حاصل از موقوفات و کمک‌ها و هدایای دریافتی نقدی و غیرنقدی اشخاص از پرداخت مالیات معاف هستند. این حکم شامل درآمد شرکت‌های زیر مجموعه اشخاص نخواهد بود. «بنابراین این بدین معنا نیست که هر نوع درآمدی از مالیات معاف است.»
مجرد درباره برگزاری بازارچه‌های خیریه بیان کرد: «در مورد بازارچه‌های خیریه باید بدانیم که نوع بازارچه خیریه فرق می‌کند، اگر با هدف دریافت کمک‌های نقدی و غیرنقدی باشد از پرداخت مالیات معاف است اما اگر این بازارچه خیریه با هدف خرید و فروش و کسب درآمد از این طریق برپا شده باشد در صورتی می‌تواند مشمول مالیات شود که اولا درآمد حاصل از آن صرف اموری شود که در اساسنامه ذکر شده و برای رسیدن به آن اهداف باشد و دوم اینکه حتما باید 15 روز قبل از سازمان امور مالیاتی درخواست ناظر مالیاتی کنید تا بر برپایی این بازارچه نظارت داشته باشد.»
ایجاد ترس به جای حمایت
اظهارات عیسی شهسوارخجسته رییس کل اسبق سازمان امور مالیاتی کشور، در حالی است که رضا حجتی، مدیرکل مشارکت‌های اجتماعی جوانان، وزارت ورزش و جوانان، معتقد است قانون معافیت مالیاتی سازمان‌های مردم نهاد از طرف مسوولان سازمان امور مالیاتی کشور رعایت نمی‌شود. او به تعادل می‌گوید: « به اعتقاد ما سازمان‌های خیریه غیرانتفاعی باید معاف از مالیات باشند به ویژه آن دسته از موسسات که به وسیله جوانان راه‌اندازی شده‌اند اما مسوولان سازمان امور مالیاتی کشور چنین تفکری ندارند. پیشنهاد‌هایی که از طرف ما به سازمان امور مالیاتی تاکنون ارائه شده شامل دو مورد بود. نخست اینکه سازمان‌های مردم نهاد تازه تاسیس حداقل تا پنج سال از پرداخت مالیات معاف باشند و دوم اینکه نرخ مالیات برای سازمان‌های مردم نهاد، پایین محاسبه شود اما سازمان امور مالیاتی زیربار چنین شرایطی نمی‌رود و از طرف دیگر سمن‌ها هم خودشان پیگیر مطالباتشان نیستند.»
او افزود: « در باور برخی مدیران میانی ظرفیت‌سازی برای کمک به مردم از طریق مردم وجود ندارد و همین امر سبب شده تا سازمان‌های مردم نهاد در بسیاری موارد به ویژه در شروع کار زیان‌ده باشند چرا که در وضعیت کنونی درآمد قابل ملاحظه‌یی نداشته و توان ایجاد مازاد سود را ندارند. بنابراین باید فرصتی به آنها داده شود تا کمی شکل بگیرند به خصوص در برخورد با سازمان‌هایی که به وسیله جوانان ایجاد شده باید نرمش بیشتری در امر مالیات نشان داد تا این جوانان به مشارکت‌های اجتماعی ترغیب شوند نه اینکه با فرستادن ممیزهای مالیاتی باعث ایجاد حس ترس در آنها شویم. »
حجتی معتقد است اگر به جای روسای سازمان امور مالیاتی کشور بود به جای گرفتن مالیات از ظرفیت سازمان‌های مردم نهاد در امر فرهنگ‌سازی برای پرداخت مالیات استفاده می‌کرد.»
