گسترش مرزهای تجاری ایران
گروه تجارت
ایران برای تصاحب بازارها، تمرکز خود را بر توافق‌های منطقه‌یی و تجارت آزاد با همسایگان و سایر کشورهای جهان قرار داده است. از این رو، یکی از ماموریت‌های عمده دستگاه دیپلماسی تجاری کشور در سال جاری تنظیم برنامه جامع توسعه همکاری‌های تجاری در سطح دوجانبه، منطقه‌یی و چند‌جانبه است.
به گفته دولتمردان اگرچه دونالد ترامپ، اروپایی‌ها و دیگر کشورها را از توسعه روابط با ایران ترسانده، اما جایی برای نگرانی در توسعه تجارت ایران با دنیا وجود ندارد؛ چراکه متولیان تجارت خارجی کشور، در تلاش هستند تا نقشه جغرافیای تجارت ایران با منطقه و سایر کشورهای جهان را بیش از گذشته بگسترانند. از این رو، اگر نگاهی به سیمای تجارت ایران با شرکای تجاری‌اش در عرصه جهانی بیندازیم، خواهیم دید که روند تعاملات و مذاکرات تجاری با دنیا نه تنها کند نشده، بلکه سیر صعودی هم دارد. در همین راستا، متولی سازمان توسعه تجارت ضمن تاکید بر چرخش سیاست تجاری ایران به سمت انعقاد پیمان‌های منطقه‌یی و توافق‌های دوجانبه با همسایگان و سایر کشورها، به «تعادل» می‌گوید: اقدامات جدی برای فعال کردن موافقتنامه‌های تجاری منطقه‌یی موجود و انعقاد موافقتنامه‌هایی جدید آغاز شده است، به‌طوری که در مرحله اول، ارزیابی عملکرد موافقتنامه‌های تجاری موجود آغاز و نقاط قوت و ضعف آنها مورد شناسایی قرار گرفته است. به گفته مجتبی خسروتاج، برمبنای ارزیابی‌های مذکور برنامه‌ریزی لازم برای انجام اقدامات مناسب در جهت بهبود عملکرد موافقتنامه‌های تجاری موجود به عمل آمده است. از سوی دیگر، متولیان تجاری تلاش کردند تا از تجربیات حاصله در انعقاد موافقتنامه‌های جدید استفاده کنند.
از این رو، انتظار می‌رود تا پایان سال 1396 شاهد عملیاتی شدن پاره‌یی از این تلاش‌ها باشیم. متولی سازمان توسعه تجارت در همین زمینه گزارشی از وضعیت موافقتنامه‌های تجارت ترجیحی و آزاد در سطح دوجانبه و منطقه‌یی تا شهریور 1396 و برنامه‌های سازمان توسعه تجارت طی نیمه دوم سال جاری در اختیار روزنامه تعادل قرار داده که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
توافق‌های منطقه‌ای
براساس اطلاعات ارائه شده از سوی سازمان توسعه تجارت، وضعیت موجود و برنامه‌های مربوط به موافقتنامه‌های تجارت ترجیحی و آزاد در سطح منطقه‌یی شامل انعقاد موافقتنامه تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا، اجرایی شدن موافقتنامه تجارت ترجیحی گروه PTA-D8، پروتکل طرح‌های تعرفه‌های ترجیحی بین کشورهای عضو سازمان همکاری‌های اسلامی، ارائه پیشنهادات لازم برای رفع موانع اجرایی شدن موافقتنامه تجاری اکو (اکوتا) است.
1- انعقاد موافقتنامه تجارت آزاد با اوراسیا: پس از امضای تفاهم‌نامه تشکیل کمیته مشترک مطالعات امکان‌‌سنجی انعقاد توافقنامه تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا (روسیه، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان و ارمنستان) در دی‌ماه سال 1394، فیمابین وزیر صنعت، معدن و تجارت و وزیر تجارت اوراسیا اقدامات لازم طبق برنامه زمانبندی شده بین طرفین صورت گرفت. براساس دستور کار مورد توافق طرفین برای رسیدن به موافقتنامه تجارت آزاد، ابتدا یک موافقتنامه با تعداد محدودی کالا (موافقتنامه موقت تجاری ترجیحی) بین طرفین منعقد خواهد شد. در این مسیر، مذاکراتی از دی‌ماه سال 94 آغاز شد و در تابستان سال جاری توافق اولیه بین طرفین درخصوص متن موافقتنامه و لیست‌های کالایی صنعتی و کشاورزی منضم به این موافقتنامه، صورت گرفت. لیست کالاهای صنعتی مربوطه (354قلم امتیازات طرف ایرانی و 180 قلم امتیازات طرف اوراسیایی) مورد موافقت وزیر صنعت، معدن و تجارت وقت (محمد‌رضا نعمت‌زاده) قرار گرفته و نهایی شده است. اما فهرست کالاهای کشاورزی در فرآیند نهایی شدن قرار دارد و هنوز موارد باقی‌مانده فیمابین طرفین در حال بررسی است. طی 6 ماهه دوم سال جاری نهایی شدن مذاکرات بر سر متن موافقتنامه و فهرست‌های کالایی پیگیری خواهد شد.
2- موافقتنامه تجارت ترجیحی با گروه PTA-D8: این گروه با عضویت «ایران، اندونزی، بنگلادش، پاکستان، ترکیه، مالزی، مصر و نیجریه» برای توسعه تجارت بین اعضا اقدام به انعقاد و موافقتنامه و تجارت ترجیحی بین اعضا کرد. ایران نخستین کشوری بود که این موافقتنامه را امضا و تصویب کرد. فهرست ترجیحات اعطایی ایران شامل 296 قلم کالا به دبیرخانه دی- هشت ارسال شده که با پیگیری‌های هیات ایران و طبق توافق به عمل آمده در مذاکرات این گروه از اول جولای 2016 (11تیرماه سال 1395) وارد مرحله اجرا شد. با گذشت یک سال از اجرای موافقتنامه مذکور، ارزیابی عملکرد آن در دستور کار سازمان توسعه تجارت قرار دارد.
3- پروتکل طرح‌های تعرفه ترجیحی با کشورهای سازمان همکاری اسلامی: در حاشیه سی‌‌و‌یکمین اجلاس وزرای کمیته دایمی همکاری‌های اقتصادی و بازرگانی سازمان همکاری‌های اسلامی (کامسک) کشورهای عضو این پروتکل که فهرست‌های کالایی خود را ارائه داده بودند، تصمیم گرفتند پروتکل مذکور را بین خودشان عملیاتی کنند. سازمان توسعه تجارت نیز فهرست کالایی ج. ا. ایران را پس از طی مراحل تصویب داخلی به دبیرخانه کامسک ارائه کرده است و بنابراین آمادگی لازم برای اجرای این پروتکل وجود دارد. در صورت برگزاری نشست مربوط به اجرای این موافقتنامه، مقدمات اجرای آن طی 6 ماهه دوم سال جاری فراهم خواهد شد.
4- جزئیات موافقتنامه تجاری اکو (اکوتا): موافقتنامه اکوتا هنوز بین اعضای آن اجرایی نشده است. در اجلاس شورای همکاری اکوتا پیشنهادات جمهوری اسلامی ایران درخصوص رفع موانع اجرایی شدن اکوتا و آمادگی ایران برای انجام مذاکرات در جهت ایجاد توازن در امتیازات متبادله ارائه شد. در حال حاضر با توجه به عدم وجود توازن در امتیازات متبادله، فهرست‌های کالایی پیشنهادی جمهوری اسلامی ایران به دبیرخانه اکو ارائه نشده است. طی 6ماهه دوم سال جاری نیز تلاش خواهد شد تا با انجام مذاکرات لازم در سطوح مختلف اقدامات لازم درخصوص اجرایی شدن این موافقتنامه مشروط به حفظ منافع ملی و ایجاد توازن در امتیازات متبادله به‌عمل آید.
فهرست توافق‌های دوجانبه
از سوی دیگر براساس اطلاعات ارائه شده از سوی سازمان توسعه تجارت، در حال حاضر 6موافقتنامه تجارت ترجیحی دوجانبه با کشورهای «ترکیه، پاکستان، ازبکستان، بوسنی هرزگوین، تونس و کوبا» در حال اجراست. همچنین در مورد موافقتنامه‌های در حال اجرا، سازمان توسعه تجارت 8 گام مهم را در این زمینه برداشته است که به شریح زیر به آنها اشاره خواهد شد:
1- افزایش کارایی موافقتنامه تجارت ترجیحی با «ترکیه»: اگرچه مذاکرات برای افزایش اقلام مشمول تجارت ترجیحی با توجه یژه به حفظ توازن امتیازات متبادله و حمایت از تولید داخلی انجام شده اما در این زمینه هنوز توافقی بین دو طرف حاصل نشده است. همچنین در قالب این موافقتنامه وضع عوارض گمرکی ویژه(safe guard) برای مقابله با واردات MDF و الیاف سنتتیک ترکیه به ایران صورت گرفته است. از این رو طی 6 ماهه دوم سال جاری (1396) نیز بازنگری در فهرست ترجیحات متبادله با استناد به ماده 24 موافقتنامه و گسترش ترجیحات متبادله در دستور کار متولیان تجاری کشور قرار دارد. همچنین وضع عوارض گمرکی ویژه(safeguard) جدید در صورت نیاز و برای الزام طرف ترک به رفع عوارض گمرکی ویژه(safe guard) تبعیض‌آمیز و غیرمنصفانه ترکیه در مقابل صادرات ایران مدنظر قرار دارد.
براساس توافقنامه‌یی که میان دو کشور ایران و ترکیه در رابطه به تجارت ترجیحی در سال ۲۰۱۵ امضا شد، پیش‌بینی شده بود که در فواصل مختلف تعرفه‌ها بازنگری شود و نسبت به کاهش یا افزایش تعداد تعرفه‌ها اقدام شود. حدودا بیش از یک سال است که در رابطه با افزایش تعرفه‌ها و افزایش آنها از هر طرف به تعداد ۶۰ تعرفه مذاکره شده و به نظر می‌رسد که به توافق نهایی نزدیک شده است و در آینده نزدیک احتمالا در کمیسیون مشترک اقتصادی این بحث نهایی می‌شود و تعداد ۶۰ تعرفه به تجارت ترجیحی از هر طرف اضافه خواهد شد. در همین راستا محمد شریعتمداری وزیر صنعت، معدن و تجارت نیز از اضافه شدن ۶۰ کالا به فهرست کالاهای مشمول تجارت ترجیحی با ترکیه خبر داده است.
2- ارتقای سطح موافقتنامه تجارت ترجیحی با »پاکستان» به موافقتنامه تجارت آزاد: سال گذشته ایران و پاکستان یادداشت تفاهمی با عنوان برنامه 5 ساله همکاری‌های تجاری استراتژیک را به امضا رساندند. مطابق این یادداشت تفام روسای جمهور دو کشور در زمینه عقد موافقتنامه تجارت آزاد توافق کردند. در این زمینه اقدامات اولیه برای تدوین موافقتنامه تجارت آزاد انجام شده است. تاکنون دو دور مذاکره درخصوص متن موافقتنامه تجارت آزاد بین ایران و پاکستان برگزار شده است. دو طرف توافق کرده‌اند که مذاکرات را تا نهایی کردن متن موافقتنامه تجارت آزاد تا پایان سال جاری در سطح مذاکره‌کنندگان دو طرف عملی کنند.
3- بازنگری در موافقتنامه تجارت ترجیحی با «بوسنی و هرزگوین» و توسعه فهرست‌های کلایی: مذاکرات لازم جهت بازنگری در متن موافقتنامه مذکور و در مرحله بعدی بازنگری در اقلام تحت پوشش آن آغاز شده است. به همین منظور تبادل اطلاعات با طرف بوسنیایی صورت گرفته است. سازمان توسعه تجارت کلیه اطلاعات مورد نظر طرف بوسنیایی را ارسال کرده و متقابلا طرف بوسنیایی نیز بخشی از اطلاعات مورد درخواست طرف ایرانی را ارسال کرده است. به طور همزمان مطالعات مورد نظر برای تهیه فهرست‌های کالایی با استفاده از اطلاعات موجود انجام شده است. در شهریور ماه سال جاری نیز هیاتی از بوسنی برای انجام مذاکرات مربوط به تهران سفر کردند که طی این نشست مقرر شد، طرف بوسنیایی ظرف 10 روز نظرات خود را در مورد متن موافقتنامه اعلام کنند. همچنین طی دو ماه آینده(10نوامبر سال جاری) فهرست‌های کالایی پیشنهادی مبادله و دور بعدی مذاکرات در سارایوو(نیمه اول دسامبر) برگزار خواهد شد.
4- بازنگری در یادداشت تفاهم تجارت ترجیحی با «ازبکستان»: هر چند در گذشته تبادل ترجیحات تجاری با ازبکستان در قالب یادداشت تفاهم صورت گرفته اما در حال حاضر انعقاد موافقتنامه تجارت ترجیحی با ازبکستان برای توسعه بیشتر مبادلات تجاری در دستور کار سازمان توسعه تجارت قرار دارد. برای این منظور تبادل اطلاعات با طرف ازبکی در حال انجام است تا براساس اطلاعات جدید و کامل متن موافقتنامه تجارت ترجیحی همچنین فهرست کالایی مورد بازنگری و گسترش قرار گیرد. البته ذکر این نکته در اینجا ضروری است که ازبکستان تعرفه‌های خود را دو برابر کرده و تنها برای کشورهایی که در قالب موافقتنامه‌های تجاری با آنها اصل دولت کامله الوداد(شرطی است که در بسیاری از معاهدات بین‌المللی و بیشتر در پیمان‌های بازرگانی به چشم می‌خورد) را اجرا می‌کند، تعرفه‌ها در سطح قبلی باقی مانده‌اند. روشن است که مذاکرات کالایی با ازبکستان بدون رعایت اصل مذکور برای کشور نفع چندانی نخواهد داشت بنابراین تغییر متن و ماهیت موافقتنامه ضروری است.
5- بازنگری و توسعه فهرست کالایی در موافقنامه تجارت ترجیحی با «تونس»: کسب اطلاعات تجاری مربوط به این کشور نیز در‌حال انجام است تا براساس اطلاعات دقیق و کامل نسبت به گسترش کالاهای تحت شمول موافقتنامه تجارت ترجیحی با این کشور اقدام شود البته فهرست‌های اولیه شامل فهرست‌های درخواستی و پیشنهادی با توجه به اطلاعات موجود تهیه شده است.
6- ترجیحات تجاری با «کوبا» در قالب موافقتنامه بازرگانی با این کشور مبادله شده است. این موافقتنامه برای مدت 5 سال دارای اعتبار بوده و از آن پس برای دوره‌های یک ساله تمدید شده است.
7- کاهش تعرفه‌ها در قالب موافقتنامه تجارت آزاد با «سوریه» در سال 1395 نیز تکمیل شده است. البته ارزیابی آثار این موافقتنامه در شرایط موجود را نمی‌توان با ظرفیت‌های واقعی آن منطبق دانست اما در صورتی که کاهش تعرفه‌ها به صفر در قالب موافقتنامه‌های تجارت آزاد منعقده ایران مورد قبول قرار گیرد، کاهش کف تعرفه 4درصدی به صفر در موافقتنامه تجارت آزاد به سوریه نیز قابل طرح خواهد بود.
8- موافقتنامه تجارت ترجیحی با «لبنان» نیز به امضای طرفین رسیده ولی هنوز قواعد مبدا آن نهایی نشده و فهرست‌های کالایی مبادله نشده است. لازم به توضیح است طرف ایرانی ابراز علاقه کرده است که این موافقتنامه به تجارت آزاد ارتقا یابد.
علاوه بر موارد فوق مذاکرات برای انعقاد موافتنامه تجارت ترجیحی با «هند، مالزی، اندونزی و ویتنام» نیز در حال انجام است. در این مذاکرات متن پیشنهادی برای انعقاد موافقتنامه تجارت ترجیحی توسط طرف ایرانی تهیه و جهت اظهارنظر برای طرف مقابل ارسال شده است.
همچنین براساس این گزارش، برنامه‌های سازمان توسعه تجارت در زمینه موافقتنامه‌های تجارت ترجیحی و آزاد در نیمه دوم سال جاری(1396) شامل مواردی چون «نهایی کردن مذاکرات مربوط به انعقاد موافقتنامه تجارت ترجیحی با اوراسیا، انجام مذاکرات مربوط به انعقاد موافقتنامه‌های تجارت ترجیحی با تاکید بر هند، مالزی و اندونزی، اصلاح متون موافقتنامه‌های تجارت ترجیحی با تاکید بر ازبکستان، بوسنی و هرزگوین و ترکیه، بازنگری و گسترش فهرست‌های کالایی در قالب موافقتنامه‌های تجارت ترجیحی با تاکید بر موافقتنامه‌های تجارت ترجیحی با ترکیه، بوسنی و هرزگوین و پاکستان و انجام مذاکرات مربوط به قواعد مبدا موافقتنامه تجارت ترجیحی با لبنان و انجام توافق بر فهرست‌های کالایی» خواهد بود.
