چسبندگی قیمت‌ها و اثر کوتاه‌‌مدت انبساط پولی

سعید بیات  صاحب ‌نظر پولی و بانکی

انبساط پولی تا حدود یک فصل می‌تواند به رونق اقتصادی کمک کند و بعد از آن به مرور زمان آثار تورمی آن آشکار می‌شود.  یکی از بحث‌های بسیار مهم در حوزه اقتصاد کلان این است که آیا سیاست پولی انبساطی می‌تواند موجبات تحرک و رونق اقتصادی را فراهم آورد؟ و اگر جواب مثبت است، ماندگاری اثرات مثبت آن تا چند فصل طول می‌کشد؟ تاثیر مثبت سیاست پولی بر رونق اقتصادی و میزان ماندگاری آن بر رونق تابع مستقیمی از درجه چسبندگی قیمت‌هاست. منظور این است که در طول یک دوره زمانی مشخص(مثلا یک سال) هر چه درجه چسبندگی قیمت‌ها بیشتر باشد، ماندگاری اثرات مثبت سیاست پولی بیشتر خواهد بود.  تا حدود ۲۰سال قبل، روش دقیقی برای تشخیص درجه چسبندگی قیمت‌ها در هیچ کشوری وجود نداشت و اقتصاددانان و سیاست‌گذاران تنها براساس حدس و گمان در مورد درجه چسبندگی قیمت‌ها اظهارنظر می‌کردند. علت اصلی این موضوع این بود که بانک‌های مرکزی آمارهای مربوط به مظنه‌های قیمتی(Price Quotes) و شاخص قیمت

(Price Index) اقلام موجود در سبد مصرف‌کننده را در اختیار پژوهشگران قرار نمی‌دادند.

حتی در ساختن الگوهای کلان‌سنجی که نمونه کوچکی از کل اقتصاد کشور بود و ابزاری برای شبیه‌سازی سیاست‌گذاری اقتصادی به شمار می‌رفت، نیاز بود تا مدل قیمت‌گذاری محصولات نیز در الگوی کلان‌سنجی حضور داشته باشد؛ اما چون فهم درستی از مدل قیمت‌گذاری محصولات در دست نبود در این زمینه نیز مدل‌های متنوعی براساس حدس و گمان ارائه می‌شد.

هر یک از این مدل‌ها فروض خاصی را در مورد مدل قیمت‌گذاری محصولات در خود لحاظ می‌کرد و طبعا ممکن بود با واقعیت‌های اقتصاد کشور مورد نظر هم انطباق کامل نداشته باشد بنابراین متعدد اتفاق می‌افتاد که این مدل‌ها در شبیه‌سازی و پیش‌بینی اقتصاد کشور به اندازه کافی موفق نبودند. از حدود ۲۰سال قبل، بانک‌های مرکزی معتبر دنیا تصمیم گرفتند تا آمار مربوط به مظنه‌های قیمتی و شاخص قیمت اقلام را به صورت عمومی منتشر کرده و در اختیار پژوهشگران قرار دهند. با استفاده از این آمارها، روشی برای تعیین دقیق درجه چسبندگی قیمت‌ها به ادبیات اقتصاد پولی دنیا اضافه شد.

در این روش، اطلاعات مربوط به شاخص قیمت اقلام موجود در سبد مصرف‌کننده برای یک دوره زمانی مشخص مورد استفاده قرار می‌گیرد. سپس با محاسبه دفعات تغییر قیمت اقلام در دوره مورد بررسی و میانگین‌گیری از آنها، درجه چسبندگی قیمت‌ها به دست می‌آید. البته محاسبه درجه چسبندگی قیمت‌ها مبتنی بر آمارهای مظنه‌ قیمتی نسبت به محاسبه این شاخص مبتنی بر آمارهای شاخص قیمت اقلام بسیار دقیق‌تر است. با این حال بانک‌های مرکزی برخی کشورهای درحال توسعه هنوز هم بر محرمانه نگه داشتن اطلاعات مظنه قیمتی تاکید دارند و تنها اطلاعات شاخص قیمت اقلام را در اختیار برخی پژوهشگران قرار می‌دهند.

در سال‌های اخیر، بسیاری از کشورهای دنیا موفق شده‌اند تا تقریب دقیقی از درجه چسبندگی قیمت‌ها در اقتصاد کشورشان به دست آورده و سیاست‌گذار پولی کشور را با میزان اثرگذاری پول بر بخش واقعی اقتصاد آشنا کنند. حتی با استفاده از این آمارها توانسته‌اند(با تقریب خوبی) به مدل قیمت‌گذاری محصولات دست پیدا کرده و دقت الگوهای کلان‌سنجی خود را افزایش دهند؛ تا قابلیت این مدل‌ها برای شبیه‌سازی و پیش‌بینی افزایش یابد.  نظر به اهمیت فراوان این موضوع در حوزه سیاست پولی، برخی از محققان اخیرا مطالعه در زمینه درجه چسبندگی قیمت‌ها در اقتصاد ایران را آغاز کرده‌اند تا بتوانند سیاست‌گذار پولی را در زمینه شناخت میزان اثرات حقیقی سیاست پولی یاری کنند. با توجه به یافته‌های این تحقیقات می‌توان دو نکته ذیل را مورد تاکید قرار داد:

مبتنی بر اطلاعات شاخص قیمت اقلام سبد مصرف‌کننده از سال ۱۳۶۹به بعد، چسبندگی قیمت‌ها یا متوسط ماندگاری قیمت‌ها در اقتصاد ایران حدود یک فصل است. بنابراین انبساط پولی تا حدود یک فصل می‌تواند به رونق اقتصادی کمک کند و بعد از آن به مرور زمان اثرات تورمی آن آشکار می‌شود. وقتی اقتصاد ایران در شرایط رکودی قرار دارد، درجه چسبندگی قیمت‌ها نسبت به زمانی که اقتصاد در شرایط رونق قرار دارد، بیشتر است بنابراین اثرگذاری سیاست پولی بر رونق اقتصادی در ادوار رکودی قوی‌تر و ماندگارتر است.