تاوان برجام

منصور بیطرف  

سردبیر    

در سال‌های پایانی جنگ جهانی اول و در افول امپراتوری عثمانی دو شخصیت سیاسی و نظامی از سوی دولت بریتانیا و فرانسه مامور شدند تا نقشه جدید خاورمیانه را تدوین کنند. سرپرسی سایکس، مامور بریتانیا و فرانسیس جورج پیکو، مامور فرانسه بود. هر دو دیپلمات و گرگ‌های بالان دیده‌یی بودند که می‌دانستند چه می‌خواهند اما نمی‌دانستند که تبعات آن چه خواهد بود. جنگ جهانی اول در واقع 3 امپراتوری را متلاشی کرد. امپراتوری روسیه در اواخر جنگ با انقلاب بلشویکی- که از قضا در صدمین سالگرد آن هستیم-  از هم پاشیده شد و در این جنگ غنیمتی به دست نیاورد. ‌امپراتوری اتریش- مجارستان که با کشته شدن ولیعهد آن جرقه جنگ زده شد و از آن امپراتوری عظیم فقط کشور اتریش ماند و امپراتوری عثمانی- که سرنوشت آن بسیار غم‌انگیزتر از دو امپراتوری دیگر بود- که سرنوشت آن را سایکس و پیکو در دست گرفتند. این دو وظیفه‌یی که داشتند، این بود که از دل این امپراتوری عظیم در خاورمیانه کشورهایی را درست کنند. کشورهایی که اکنون وجود دارند، لبنان، ‌سوریه، ‌عراق، ‌اردن و عربستان سعودی و در نهایت شیخ‌نشین‌های خلیج فارس از دل این توافق شکل گرفتند. مناطقی که تا پیش از تشکیل امپراتوری عثمانی جزو روم بودند- جز عربستان سعودی- و هیچ‌وقت دولت- ملت نبودند اما بعد از فروپاشی، یک دولت شدند آن هم به مفهوم مدرن. اندیشه‌های عقب‌افتاده‌یی که در کویر حجاز چیزی جز اطاعت از دولت مرکزی و خلیفه مسلمین نمی‌دانستند و به گواه تاریخ هیچگاه دولت چه به مفهوم سنتی و چه مفهوم مدرن نداشتند و تجربیات تاریخی شکل‌گیری دولت- ملت را هم پشت‌سر نگذاشته بودند اکنون به یمن سایکس- پیکو ‌صاحب کشوری شدند که بر حسب اتفاق هم نفت دارند و هم در دنیای اسلام سنی، ‌اعتبار.  نفت، ‌پول و اعتبار دینی ‌3 عمودی که عربستان سعودی توانسته است با کمک آنها خیمه خود را برافرازد اکنون درصدد انتقام تاریخی از برجام است. این دولت دست به هر حیله‌یی می‌زند تا ایران را از چشم دولت‌های منطقه و جهان بیندازد. او حتی برای یکپارچگی قدرت ابایی ندارد که از خاندان خود انتقام بگیرد و حدود یک قرن تاریخ دولت خود را هم زیر سوال ببرد، ‌چه برسد به دیگر کشورها.

اما در این میان با توجه به چالشی که عربستان برای ایران به وجود آورده، ‌ایران چه باید بکند؟ واقعیت آن است اکنون ایران پس از برجام توانسته است هم اقتصاد خود را تقریبا به ثبات برساند و هم در منطقه و نیز جهان جایگاه خودش را تثبیت کند. از همان ابتدای به فرجام رسیدن برجام مشخص بود که عربستان سعودی از این توافق ناخوشایند است زیرا از اعتبار منطقه‌یی این کشور کاسته می‌شود. تحولات عراق و سوریه هم بر اعتبار منطقه‌یی ایران افزود. از این رو عربستان برای بی‌اعتبار کردن و تحمیل هزینه بر ایران به هر دستاویزی متوسل شد. در این میان هم کم نبودند و نیستند، تندروهایی که آب به آسیاب دشمن می‌ریزند. دولت ایران در موقعیت حساسی گرفتار است. سرمایه‌گذاران خارجی که تمایل به حضور در ایران دارند یا به ایران آمده‌اند همگی چشم به تحولات اخیر و موضع‌گیری ایران دارند. کوچک‌ترین اشتباه یا خطایی می‌تواند نیت طرف مقابل را عملی کند. مبادا در زمین حریف بازی کنیم که تمامی فرصت‌های به دست آمده و در دسترس از دست خواهد رفت.