آینده مبهم تلگرام در ایران
گروه ایران|
ماجرای فیلترینگ تلگرام که طی روزهای اخیر به مهم‌ترین سوژه سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کشور بدل شده، روز گذشته و بعد از جلسه غیرعلنی مجلس دهم با حضور نمایندگان دولت، سپاه پاسداران، نیروی انتظامی و نمایندگان مجلس ابعاد و زوایای تازه‌یی پیدا کرد. ابعاد تازه‌یی که نشان می‌دهد فرآیند رفع فیلترینگ تلگرام به سادگی فیلتر کردن آن نیست و دولت دوازدهم برای حفاظت از این حق مشروع شهروندی مسیر پرفراز و نشیبی را در پیش دارد. مسیری که براساس اعلام نمایندگان در مرحله اول با مذاکره با مدیران تلگرام برای هماهنگی‌های بیشتر و انتقال مطالبات طرف ایرانی آغاز می‌شود و در ادامه و در صورت عدم همراهی مدیران تلگرام به فیلتر کامل این اپلیکیشن ارتباطی و به جایگزین کردن آن با نمونه‌های داخلی خواهد انجامید.
یکی از اعضای هیات رییسه مجلس با تشریح نشست غیرعلنی دیروز مجلس با حضور وزرای اطلاعات، کشور، دبیر شورای عالی امنیت ملی، جانشین فرمانده سپاه، فرمانده نیروی انتظامی و رییس سازمان صداوسیما گفت که رفع فیلتر تلگرام منوط به تعهد مدیران آن است و مقرر شد، وزارت ارتباطات تعهدات الزام‌آور را برای رفع فیلتر اخذ کند.
بعد از پایان جلسه روز گذشته مجلس اعلام شد که شخص وزیر ارتباط به عنوان مسوول هماهنگی و مذاکرات با مدیران تلگرام انتخاب شده و آذری‌جهرمی قرار است به عنوان نماینده دولت ایران، مذاکره با تلگرام را برای پاسخگویی به مطالبات مقامات ایرانی از این اپلیکیشن دنبال کند. اما در شرایطی که مجموعه اخبار و اظهارات نشان‌دهنده این واقعیت روشن است که فرآیند رفع فیلتر تلگرام به این سادگی‌ها به سرانجام نمی‌رسد، وزیر ارتباطات همچنان با خوش‌بینی به موضوع نگاه می‌کند و ایده فیلترینگ دایمی تلگرام را ساخته و پرداخته مخالفان دولت ارزیابی می‌کند. اظهاراتی که برای آگاهی از آن باید همچنان منتظر ماند.
شمایل تلگرام در ایران
ماجرای استفاده ایرانیان از شبکه تلگرام پس از اختلالات ایجاد شده برای استفاده از وایبر و لاین به ماه‌های ابتدایی سال94 بازمی‌گردد. دوره‌یی که در آن توجه مردم ایران به سمت پیام‌رسان تلگرام جلب شد. از دیدگاه عموم مردم ایران ازجمله عللی که باعث اقبال به تلگرام شد، می‌توان به سرعت و امنیت این پیام‌رسان اشاره کرد به علاوه اینکه امکان انتقال گروه‌ها از نرم‌افزارهای قدیمی به این نرم‌افزار با استفاده از لینک‌های دعوت وجود داشت. ضمن اینکه دامنه وسیعی از صاحبان کسب وکار از این اپلیکیشن برای معرفی کسب وکار خود استفاده می‌کردند. اضافه بر این در این پیام‌رسان، محدودیت تعداد عضوگیری در گروه‌ها از ۵۰ عضو در وایبر به ۲۰۰عضو افزایش می‌یافت و امکان تبادل فایل‌ها با حجم تا یک گیگابایت ممکن بود. هر چند قبل از سال94 هم دامنه‌یی از ایرانیان از این شبکه استفاده می‌کردند اما از سال94 اقبال بیشتری متوجه این پیام‌رسان شد. طبق تحقیقی که در مهر ماه ۱۳۹۶ انجام شد از ۳۷۰۷ نفر از ایرانیان بین ۱۸تا ۶۵ سال در مورد میزان استفاده از تلگرام سوال شد که نتایج نشان داد که حدود ۹۰درصد آنان روزانه بیش از یک ساعت از وقت خود را به تلگرام اختصاص می‌دادند. در این بین حدود ۶۰ درصد افراد از تلگرام برای گفت‌وگو با دوستان و آشنایان و حدود ۱۸درصد برای سرگرمی و تفریح از آن استفاده می‌کردند.
بعد از تشکیل دولت تدبیر و امید و قرار گرفتن تفکرات میانه‌رو و اصلاح‌طلبانه در ساختار اجرایی کشور، موضوع استفاده از شبکه‌های اجتماعی به عنوان یک مطالبه جدی از سوی مردم و فعالان مدنی مطرح شد و دولت مستقر هم تلاش کرد تا جایی که امکان دارد به این مطالبات پاسخ دهد. اهمیت استفاده از این شبکه‌ها تا جایی گسترش یافت که بسیاری از تحلیلگران یکی از دلایل پیروزی گروه‌های اصلاح‌طلب و معتدل در انتخابات گذشته را استفاده از این شبکه‌ها برای انتقال گفتمان‌های مدنی ارزیابی می‌کردند. بنابراین طبیعی بود که دولت نیز از این روند حکایت کند. اما ماجرای اعتراضات اخیر در کشور، فضا را به کلی دگرگون کرد و حضور صفحات معاند و استفاده از آنها برای برنامه‌ریزی‌های اعتراضی باعث شد تا به قول آذری‌جهرمی این بار شورای عالی امنیت ملی کشور به موضوع ورود و دستور فیلترینگ تلگرام را صادر کند.
همه تلاش‌ها برای فیلترینگ
31 تیر ماه 96 بود که خبرگزاری‌های مختلف به نقل از فارس به این موضوع اشاره کردند که نصرالله جهانگرد، معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات خبر انتقال سرورهای تلگرام به ایران را تایید کرده است. در این خبر به نقل از جهانگرد گفته شده بود که:«تلگرام انتقال سرور به ایران را پذیرفته و با مصوبه شورای عالی فضای مجازی، شبکه‌های بین‌المللی که می‌خواهند در ایران کار کنند باید سرورشان را به ایران بیاورند و برای این کار به آنها مهلت می‌دهیم.»
این خبر سر و صدای زیادی به راه انداخته بود چراکه در گذشته هم چنین صحبتی شده بود؛ اما مسوولان تلگرام آن را رد کردند. با این حال بعید نبود که در چند ماه گذشته اتفاقی افتاده باشد که نظر تلگرام درباره انتقال سرورهایش به ایران را تغییر داده باشد. درحالی که گمانه‌‌زنی‌ها درباره موضوع تلگرام و ادامه فعالیت این برنامه پیام‌رسان در ایران بیشتر می‌شد، ایسنا خبر منتشر شده را رد کرد.
براساس اطلاعات منتشر شده در ایسنا نصرالله جهانگرد در حاشیه بازدید از الکامپ ۹۶ درباره شایعه انتقال سرورهای تلگرام به ایران گفت:«شورای عالی فضای مجازی اعلام کرده که ارائه‌دهندگان خدمات خارجی باید به خود کشور منتقل شوند. بر همین اساس ما مذاکره‌یی با شرکت‌های خارجی انجام می‌دهیم که به ایران بیایند.» او در ادامه گفت:«براساس مصوبه شورای عالی فضای مجازی از تلگرام درخواست کردیم که سرورهایش را به داخل منتقل کند بنابراین افرادی که مذاکره می‌کنند باید نتیجه آن را اعلام کنند.»
البته معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات به این موضوع هم اشاره کرد که این مذاکره با مسوولان تلگرام آغاز شده و امیدوار است که بتوان از آن نتیجه گرفت. اما واکنش مدیران تلگرام به این ادعاها همان موضوعاتی بود که قبلا هم به آنها اشاره شده بود اینکه این شبکه به هیچ عنوان ایده‌های محدودسازی را درخصوص کاربران خود نمی‌پذیرد و مقامات ایرانی باید فکری دیگری را در این زمینه کنند.
همه فیلترینگ‌های قبلی
این برای نخستین بار نیست که سایه فیلترینگ شبکه تلگرام را تهدید می‌کند؛ پیش از این در تاریخ شنبه ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۴ شرکت مخابرات در خدمات اینترنتی خود سرویس پیام‌رسان تلگرام را در برخی از نقاط استان تهران و برخی استان‌ها بدون اطلاع قبلی مسدود و از دسترس کاربران خود خارج کرد هر چند که این اختلال به صورت سراسری و فراگیر برای تمام کاربران اعمال نشده بود.
در آگوست ۲۰۱۵ وزارت مخابرات ایران اعلام کرد که تلگرام موافقت کرده است که براساس درخواست دولت ایران بعضی از روبات‌ها و بسته‌های برچسب آن را محدود کند.
اما در پاسخ به این اظهارات مسوولان ایرانی تلگرام اظهار کردند که همه چت‌های تلگرام حریم خصوصی هستند و هیچ درخواستی راجع به آنها انجام نمی‌دهند. فقط درخواست‌های مربوط به محتوای عمومی(روبات‌ها و بسته‌های برچسب) پردازش می‌شود. در ماه مه سال ۲۰۱۶ دولت ایران از تمام برنامه‌های پیام‌رسانی ازجمله تلگرام خواسته بود تا تمام اطلاعات کاربران ایرانی را به سرورهای ایران انتقال دهند. در تاریخ ۲۰ آوریل ۲۰۱۷ (31فروردین96) دولت ایران به طور کامل تماس‌های تلفنی جدید تلگرام را مسدود کرد. با عبور از این دوران پرفراز و نشیب روز گذشته تصمیمات مهمی در جلسه مشترک مسوولان اجرایی، انتظامی و امنیتی در مجلس در زمینه فیلترینگ تلگرام گرفته شده که به نوعی می‌توان آن را سرنوشت‌ساز قلمداد کرد. مذاکرات دامنه‌دار با مدیران تلگرام برای همکاری بیشتر با ایران نسخه‌یی است که برای رفع فیلترینگ پیش پای دولت دوازدهم قرار داده شده است. اینکه آیا آذری‌جهرمی موفق می‌شود اهداف ایران را در مواجهه با مدیران تلگرام محقق کند با نه موضوعی است که برای آگاهی از آن باید همچنان منتظر ماند تا روزها و هفته‌های آینده که اخبار تازه‌یی در این زمینه منتشر می‌شود. البته شخص وزیر ارتباطات در توییتر اعلام کرده که فرآیند فیلترینگ کوتاه‌مدت و به زودی پایان می‌پذیرد.
