چرخش آهسته به سوی توسعه درآمدهای پایدار

گروه راه و شهرسازی  آزاده کاری

محمدعلی نجفی بودجه سال 97 شهرداری تهران را یک‌شنبه هفته جاری تقدیم شورای شهر کرد. شهردار و دیگر مسوولان شهری در گفته‌های خود به این نکته اشاره کردند که باتوجه به کمبود منابع مالی در شهرداری بودجه سال 97 انقباضی بسته خواهد شد. این اظهارات البته در لایحه بودجه نیز با کاهش 2.2درصدی نمود داشت. این میزان کاهش در برخی بخش‌ها به وضوح دیده می‌شود، از جمله کاهش 10درصدی کمک‌های شهرداری تهران به سازمان‌ها و شرکت‌های زیرمجموعه؛ بدین معنا که 5درصد از کمک‌های شهرداری براساس عملکرد سازمان‌ها و شرکت‌ها در سال 1395کاهش یابد و 5درصد از طریق منابع درآمدی آنها تامین شود.

 تبصره‌های بودجه سال 1397

به گفته نجفی، بودجه سال 97 بسیار متفاوت از بودجه سال‌های پیش است و به جرات می‌توان گفت، بنیادی‌ترین تغییرات بودجه‌یی برای سال 1397 در بخش تبصره‌ها اتفاق افتاده است. کاهش و حذف تبصره‌های غیر ضروری (از 41 تبصره به 24 تبصره) به همراه پیش‌بینی ساز و کار ایجاد و تقویت خزانه متمرکز شهرداری‌ها از جمله آن است.

برای نخستین‌بار سازمان‌ها و نهادهای زیرمجموعه شهرداری موظف شده‌اند، تمام درآمد خود را به حساب خانه شهرداری واریز کنند و براساس بودجه مصوب در شهرداری هزینه‌های خود را اخذ کنند. قطعا واریز همه درآمدها به یک حساب مرکزی گام مهمی در جهت شفاف‌سازی مالی شهرداری خواهد بود. در تبصره (1) ضمن اتخاذ تدابیر برای اجرایی نمودن بخشنامه ابلاغی وزارت کشور در خصوص خزانه متمرکز شهرداری‌ها، مکانیسم واریز درآمدهای سازمان‌ها و شرکت‌های تابعه به خزانه تعریف شده است.

ضمنا در این تبصره ذی‌حسابان مکلف به رعایت مفاد موافقتنامه‌های متبادله در جذب هزینه‌های مربوطه هستند.

درخصوص بررسی بودجه سازمان‌ها و شرکت‌ها ضمن بازنگری در تعداد نیروی انسانی، ساختار و تشکیلات و به‌روز رسانی شناسنامه آنها سعی برآن شده تا هزینه‌های آنها به حداقل ممکن برسد. در همین راستا سازمان و شرکت‌ها به سه دسته تقسیم شده‌اند.

دسته اول سازمان‌ها و شرکت‌هایی هستند که به نیابت از شهرداری تهران درآمدهای شهرداری را وصول می‌کنند. ساز و کار واریز و پرداخت این درآمدها در بند «الف» تبصره (2) آمده است. دسته دوم سازمان‌ها و شرکت‌هایی که سودده هستند، مکانیسم و میزان واریز سود به‌عنوان یکی از منابع درآمدی پایدار در بند «ب» تبصره مذکور آمده است ودسته سوم سازمان‌ها و شرکت‌هایی هستند که درآمد و هزینه‌های آنها سر به سر بوده یا زیان‌ده هستند.

درآمدهای سازمان‌ها و شرکت‌ها به تفکیک عملیاتی و غیرعملیاتی تدقیق شده و نحوه گردش نقدینگی و چگونگی درج در صورت‌های مالی تعیین گردید. ضمنا فعالیت‌های سازمان‌ها و شرکت‌های شهرداری تهران در جهت اهداف و وظایف ذاتی شهرداری تهران تعیین شده است.

همچنین استفاده از انواع روش‌های تامین مالی و ابزارهای مشارکت بخش عمومی – خصوصی (PPP) نظیر BOT، فاینانس و... و پیش‌بینی میزان و نحوه استفاده در قالب بند «الف» تبصره (20) و تبصره (17) پیشنهاد شده است. ظرفیت این تبصره را باید به ظرفیت 1.900 میلیارد تومان واگذاری دارایی مالی افزود.

از سوی دیگر غیرمتمرکز کردن بودجه و واریز آن به شهرداری‌های مناطق از دیگر تفاوت‌های بودجه سال 97 است و در واقع می‌توان گفت از اقدامات کلیدی و ساختاری تدوین بودجه سال 1397 در بخش هزینه‌یی تمرکز زدایی از 3820 میلیارد تومان (حدود 22درصد) از اعتباراتی که در سال‌های گذشته به صورت متمرکز دراختیار ستاد قرار می‌گرفت نظیر حقوق و مزایای پرسنل، فعالیت‌های رفت و روب، نگهداری فضای سبز و... است که سبب افزایش سهم اعتبارات مناطق از کل بودجه عمومی از 15.6درصد در سال 1396 به 26.1 درصد در بودجه پیشنهادی سال 1397 شهرداری تهران رسیده است.

اینها بخشی از تفاوت بودجه سال 97 باسال‌های پیشین است. سجاد خسروی کارشناس امور شهری در گفت‌وگو با «تعادل» به بررسی نقاط قوت و ضعف لایحه بودجه پرداخت. وی با اشاره به اینکه تهران به‌عنوان پایتخت سیاسی یکی از کشورهای مهم منطقه محسوب می‌شود و تجمیع حدود 70درصد ثروت کشور در این کلان‌شهر گواه این مطلب است؛ گفت: از طرفی دیگر تهران کاملا متاثر از سیاست‌های کلان مملکت از نظر اقتصادی-سیاسی-اجتماعی و فرهنگی است که رونق یا رکود هر کدام از فعالیت‌های ذکر شده باعث رونق و رکود این کلان‌شهر می‌شود. شهرداری شهر تهران نیز به‌عنوان بزرگ‌ترین شهرداری کشور کاملا متاثر از رونق و رکود اقتصادی قرار دارد. به‌عنوان مثال در چند سال گذشته رکود حاکم بر بخش مسکن که همچنان نیز ادامه دارد درآمدهای شهرداری را تحت تاثیر خود قرار داده است.

 گام‌های آهسته شهرداری

وی بابیان اینکه بودجه شهرداری شهر تهران در سال‌های گذشته نیز تحت تاثیر همین رکود قرار داشته است، گفت: از طرفی دیگر ناپایدار بودن منابع شهرداری در بخش‌های دیگر بر بودجه هر ساله تاثیرگذار بوده است. همانطور که شهردار نیز اشاره کرده، بودجه سال آینده با رویکرد انقباضی واقعی تهیه شده است. این بودجه بالغ بر 17 هزار و 500میلیارد تومان است و به گفته محمدعلی نجفی شهردار تهران 79درصد از این بودجه از محل درآمدهای ناپایدار شهری تامین خواهد شد. باتوجه به درصد ذکر شده می‌توان این‌گونه نتیجه گرفت که شهر تهران به سمت توسعه پایدار شهری گام‌های کندی خواهد داشت که این یکی از اصلی‌ترین مشکلات بودجه سال آینده به‌شمار می‌رود.

به گفته این کارشناس شهری، تا زمانی که شهرداری درآمدهای پایدار را برای خود تعریف نکند، باید همچنان شاهد اینگونه درصدهای بالا از درآمدهای ناپایدار در بودجه باشیم. درآمدهای غیرپایدار در واقع حبابی هستندو غیرواقعی شدن بودجه موجب بروز مشکلات در آینده خواهد شد.

وی یکی از ویژگی‌ها مثبت بودجه سال آینده را اولویت‌بندی پروژه‌ها برشمرد و گفت: بودجه سال 97 دارای اولویت‌بندی است. به این صورت که شامل حذف 57 پروژه خاتمه یافته تا پایان سال 96،

23 پروژه متوقف و 46 پروژه شروع نشده یا با پیشرفت فیزیکی پایین است. همچنین 92 ردیف کمک که با وظایف ذاتی شهرداری غیر مرتبط بوده است در بودجه سال آینده حذف خواهد شد. در این میان، در بودجه سال 97 اعتبار لازم برای اتمام

 220 پروژه‌یی که دارای پیشرفت فیزیکی بالایی بوده و در سال 97 قابل اتمام هستند، پیش‌بینی شده است.

 کاهش بودجه کمک به مراکز مذهبی

خسروی با بیان اینکه یکی دیگر از مشکلات شهرداری تهران علاوه بر بحران ناپایداری درآمد در سال‌های گذشته به عدم شفافیت در هزینه‌ها برمی‌گردد، اظهار کرد: باید توجه داشت که مدیریت جدید شهری تهران باید پاسخگو هزینه‌های مربوطه باشد. یکی دیگر از اشکالاتی که به مدیریت قبلی شهر وارد است، صرف هزینه‌های میلیاردی برای تبلیغات مذهبی است که این کار ذاتا جزئی از وظایف سازمان تبلیغات اسلامی بوده و باید توجه داشت که اینگونه وظایف باید به متولی اصلی خودش واگذار گردد. خوشبختانه در بودجه سال آینده هر چند این کمک‌ها حذف نشده اما کاهش قابل‌توجهی داشته است.

 اولویت بودجه با حمل‌ونقل عمومی

وی ادامه داد: تهران به‌عنوان آلوده‌ترین شهر ایران باید یک ردیف بودجه خاص برای توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی و توسعه مترو و خارج کردن اتومبیل‌های آلوده‌کننده شهری وجود داشته باشد. که به گفته نجفی در حوزه معاونت حمل‌ونقل و ترافیک باتوجه ویژه به آلودگی هوا پیش‌بینی یک ردیف اعتباری جدید بابت بهسازی و نگهداری مراکز معاینه فنی برای افزایش کارایی و ارتقای استانداردها انجام شده است.

همچنین بهره‌گیری از سامانه هوشمند نظارتی در تردد خودروهای واجد مجوز تردد، منظور نمودن ردیف اعتباری جهت توسعه و نوسازی ایستگاه‌های سنجش آلودگی هوا و صدا، انجام مطالعات و طرح‌های زیست محیطی در امر کنترل کیفیت هوا، پیش‌بینی ردیف اعتباری تحت عنوان توسعه و تامین ناوگان خطوط مترو در این لایحه درنظر گرفته شده است.

 توجه ویژه به بافت‌های فرسوده

بافت‌های فرسوده شهر از دیگر مسائلی است که باید در بودجه به آن توجه ویژه شود. این‌گونه بافت‌ها محدوده‌های آسیب‌پذیر شهر محسوب شده و نیازمند برنامه‌ریزی و مداخله هماهنگ برای ساماندهی و ارتقای کیفیت سکونت است. براساس اطلاعات شرکت عمران و بهسازی شهری ایران مساحت بافت فرسوده مصوب در تهران برابر با 3268 هکتار برآورد شده، همچنین نسبت مساحت بافت فرسوده به سطح کلان‌شهر تهران در حدود 5درصد است. از طرفی حدود یک میلیون و200 هزار نفر در این مناطق سکونت دارند و این الزام را به وجود می‌آورد تا این بافت‌ها احیا شوند و بودجه کافی برای احیای آنها درنظر گرفته شود.

خسروی با بیان اینکه بررسی بودجه شهرداری تهران طی سه سال گذشته نشان از این دارد که میزان بودجه افزایش چندانی نداشته است، گفت: این در حالی است که در سه سال گذشته همواره پروژه‌های عمرانی در شهر انجام شده است. البته بابت این پروژه‌ها حدود 10هزار میلیارد تومان بدهی به پیمانکاران وجود دارد و نزدیک به 20 هزار میلیارد تومان دیگر بدهی به بانک‌هاست که هر روز این به‌دلیل بهره بانکی بر میزان این بدهی افزوده می‌شود. از طرفی دیگر شهرداری برای اتمام پروژه‌های نیمه تمام به 25 هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد تا پروژه‌ها تکمیل شود و در واقع شهرداری یک بدهی 55هزار میلیارد تومانی دارد که باید با بودجه 17هزار و 500 میلیارد تومانی هم شهر را باید اداره کند و هم بدهی‌ها را در یک سررسید پرداخت کند. این کارشناس شهری ادامه داد: باتوجه به این حجم از بدهی‌ها و نیز میزان بودجه باید به انتظار نشست که مدیریت جدید شهری چگونه به اداره شهر می‌پردازند.

وی یکی دیگر از ویژگی‌های بودجه سال آینده را کاهش و حذف تبصره‌های غیر ضروری با شهرداری برشمرد و تصریح کرد: البته باید توجه داشت که رفع یا کاهش هر کدام از این موارد نیازمند بودجه بیشتر از بودجه فعلی است و نیاز به یک زمان‌بندی معین دارد. بخش عظیمی از شهر تهران روی گسل واقع شده و همچنین نشست سالانه 33 سانتی‌متر از دشت تهران جزو مواردی است که به آسانی نمی‌توان از کنار آن گذشت و نیاز است تا بودجه کافی برای این امر اختصاص یافته و با برنامه‌ریزی هدفمند، این نوع سکونتگاه‌های شهری را بیش از پیش مورد توجه قرار داد. در بخش حمل‌ونقل عمومی نیز تهران سالانه نیاز به 500 الی 600 اتوبوس همگانی دارد با توجه به بودجه فعلی باید به انتظار نشست و منتظر ماند که اتوبوس‌های خریداری سال آینده به چه تعداد خواهند رسید.