پول‌های خرد، جورکش مشکلات بانکی

 فراز جبلی   

مشاور سردبیر

 انتقادهای زیادی طی چند سال گذشته به سیاست‌های بانک مرکزی وارد بوده است اما در این چند ماه شرایط به‌گونه‌یی دیگر پیش رفته؛ به‌گونه‌یی که در اکثر روزها مباحث مربوط به بانک مرکزی یا نهادهای مرتبط با آن به‌عنوان تیتر یک روزنامه‌های اقتصادی شده است. مثلا در روزهای اخیر بحث نرخ ارز و نوسان این بازار عملا همه توجه‌ها را به خود معطوف کرده و باعث شده از بسیاری از مسائل مهمی که اتفاقا آنها هم به بانک مرکزی مربوط است غافل شویم.

یکی از اتفاقات مهمی که طی دو هفته اخیر بر فضای اصناف و اتحادیه‌های کشور حاکم شده محدودیت‌هایی است که این نهاد پولی برای تراکنش‌های بانکی الکترونیکی درنظر گرفته است. این محدودیت‌ها با واکنش‌هایی روبه‌رو شد به‌طوری که اصنافی همچون جایگاه‌داران سوخت، عطای استفاده از تراکنش الکترونیکی را به لقایش بخشیدند و به روش سنتی یعنی دریافت نقدی روی آوردند. بانک مرکزی هدف از این تغییرات و محدودیت‌ها را موضوع امنیت پولی عنوان کرده است اما برای بسیاری از کارشناسان این سوال مطرح است که اصولا چرا در چند سال اخیر هیچ‌گاه خبری از ناامنی این سیستم مطرح نشده و شکایات درباره مشکلات سرویس USSD بسیار کمتر از بقیه بخش‌های اقتصاد بود.

همین موضوع باعث شد که برخی کارشناسان به این تحلیل برسند که این تصمیم نه فقط به خاطر ناامنی سیستم بلکه به خاطر مشکلات جدی‌تری همچون مشکلات مالی بانک‌ها بوده است. روش‌های مدرن پرداخت که چند سالی است در کشور مرسوم شده و برای راحتی کار در پرداخت‌های خرد صورت می‌گیرد، هر چند برای هر فرد رقم کوچکی است اما در مجموع رقم بسیار بزرگی را شامل می‌شود. صحبت بر سر یک و نیم میلیارد تراکنش در سال است که گردش مالی بسیار زیادی را برای شرکت‌های ارائه‌دهنده این خدمات ایجاد کرده است. این گردش مالی چشم طمع بانک‌ها را به این الگو به‌همراه داشته است. محدودیت 24 ساعته عملا باعث می‌شود که بسیاری از این پرداخت‌ها دیگر ممکن نباشد و در مقابل شاهد خواهیم بود که بانک‌ها سیستم‌هایی را در درون خود ارائه دهند که این خدمات از سوی بانک‌ها ممکن باشد. مهم‌ترین دلیلی که مردم به سمت این پرداخت‌های مدرن رفته بودند آسانی و سرعت پرداخت بود اما عملا با محدودیت‌های مقداری و زمانی این مزیت‌ها از بین رفته است در حالی که بانک مرکزی به‌راحتی می‌توانست زیرساخت‌ها برای امن کردن این پرداخت‌ها را فراهم کند.

رقم‌هایی که از سوی مردم در این خصوص پرداخت می‌شود بسیار خرد است. شارژهای تلفن همراه یا خریدهای کوچک الکترونیکی از این روش صورت می‌گیرد. سوال این است که آیا امکان پولشویی و اختلاس بزرگ از این روش ممکن است؟ آیا اصولا مهم‌ترین بزه‌های بانکی که تاکنون رخ داده است ازسوی حساب‌های کوچک بوده یا حساب‌های بزرگ؟ چرا به جای محدودیت برای حساب‌های کوچک سراغ حساب‌های بزرگ مانند وام‌های معوق و اختلاس‌های بزرگی که رخ می‌دهد، نمی‌روند.

از زاویه دیگری باید به مساله نگاه کرد. بانک‌ها با مشکلات اقتصادی زیادی روبه‌رو هستند و منابع جدید درآمدی برای آنها حیاتی است. در چنین شرایطی یک و نیم میلیارد تراکنش بانکی به معنی دستیابی به منابع سرشاری است که می‌تواند برای آنها درآمد زیادی به همراه داشته باشد. حدود

دو سال قبل نیز همین سیاست بانک‌ها را به این سمت سوق داد که برای پرداخت‌های الکترونیکی به‌وسیله دستگاه‌های پوز کارمزد دریافت شود. این مساله با واکنش تند مردم از یک سو و اصناف از سوی دیگر روبه‌رو شد. اقتصاددانان در آن زمان این پرسش را مطرح می‌کردند که اگر قرار است برای تراکنش‌های کوچک کارمزد دریافت شود دلیل عدم تخصیص بهره به سپرده‌های دیداری چیست و درنهایت بانک‌ها مجبور به عقب‌نشینی شدند.

حال بار دیگر بانک‌ها با همان سیاست به اسم امنیت در اقتصاد سراغ تراکنش‌های بانکی آمده‌اند. این سیاست از سوی بانک‌ها طبیعی است چراکه بانک به‌عنوان یک بنگاه اقتصادی به‌دنبال منافع خود است اما باید از بانک مرکزی به‌عنوان مهم‌ترین حامی این طرح پرسید اصولا بانک مرکزی خود را به‌عنوان مسوول بانک‌ها، حامی این نهادها می‌داند یا به‌عنوان یک نهاد دولتی به‌دنبال حفظ منافع مردم است؟