سهم ناچیز علم و پژوهش در بودجه کشور
بررسی لایحه بودجه سال 1397، همچنان در مجلس شورای اسلامی جریان دارد؛ لایحه‌یی که دخل و خرج سازمان‌های مختلف را در سال آینده مشخص می‌کند. براساس این لایحه، منابع عمومی بودجه، 368هزار میلیارد تومان و درآمدهای مالیاتی و گمرکی و سایر 193هزار میلیارد تومان است. یکی از بخش‌های مهم لایحه بودجه سال 97 را، منابع مالی تخصیص یافته به جامعه علمی و به‌ویژه دانشگاه‌های کشور به خود اختصاص می‌دهد؛ دانشگاه‌هایی که باید موتور محرک کشور باشند و با جامعه علمی بین‌المللی رقابت کرده و خود را به استاندارد روز دنیا نزدیک کنند. وزارت علوم در بودجه سال 96 سهمی هزار و 556میلیارد تومانی را در اختیار دارد که این رقم در سال 97، 13درصد افزایش یافت.
بررسی لایحه بودجه سال آینده نشان می‌دهد سهم وزارت علوم و دانشگاه‌های تابعه از بودجه سال آینده در مقایسه سال گذشته با 13.27درصد رشد داشته است و این رشد در برخی دانشگاه‌های بزرگ بین 12 تا 16درصد و برای دانشگاه‌های کوچک و متوسط نیز به بیش از 20درصد رسیده است اما با وجود این نه تنها وزیر علوم از این وضعیت راضی نیست بلکه روسای برخی دانشگاه‌ها هم نسبت به بودجه معترض هستند.
وزیر ناراضی، معاون راضی
یکی از مواردی که در لایحه بودجه سال آینده، مورد انتقاد محمود غلامی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری است، بودجه درنظر گرفته شده برای پژوهش است. بودجه‌یی که غلامی نسبت به آن خوشبین نبوده و می‌گوید: «متاسفانه رقم خوبی در مجموع از درآمدهای کشور برای بودجه‌های پژوهشی دیده نشده، با وجود اینکه در قانون برنامه پیش بینی شده بود که حداقل در سال ۹۶ این بودجه پژوهشی به یک‌درصد برسد که محقق نشد. با این برنامه‌یی که من می‌بینم در سال ۹۷ نیز بعید است رقم بیشتری دراختیار پژوهش قرار گیرد.» با وجود این معاون مالی و اداری وزارت علوم در تشریح وضعیت بودجه این وزارتخانه می‌گوید: «در سال جدید، رشد کل اعتبارات وزارت علوم، ردیف‌ها، دانشگاه‌ها، موسسات آموزش عالی، پژوهشی و پارک‌های علم و فناوری، 13.2درصد بوده است و اگر این رقم را بخواهیم به تفکیک اعلام کنیم، برای دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی حدود 12.8درصد، موسسات پژوهشی و پارک‌های علم و فناوری بالای ۲۰درصد است، البته موسسات پژوهشی و پارک‌های علم و فناوری درصد کمی از بودجه آموزش عالی را تشکیل می‌دهند.»
حسن عسکریان می‌افزاید: «کل اعتبارات جاری و پژوهشی دانشگاه‌ها و ردیف‌های وابسته در سال گذشته، ۸هزار و ۵۰۰میلیارد بوده، و امسال به ۹هزار و ۶۰۰میلیارد رسیده است که باتوجه به مشکلات دولت، عدد نسبتا خوبی است. اعتبارات پژوهشی، رشد بیشتری نسبت به اعتبارات دانشگاه‌ها و اعتبارات جاری دارد و این یکی از ویژگی‌های مثبت لایحه بودجه است که اعتبارات پژوهشی بالای ۲۰درصد است ولی از آنجا که سال گذشته به موسسات پژوهشی و پارک‌ها، حدود ۶۰۰میلیارد تومان اختصاص داده شده بود، با احتساب این ۲۰درصد، در سال ۹۷ حدود ۷۰۰میلیارد تومان می‌شود که این رشد جای تشکر دارد ولی انتظار این است جهش خوبی را در این بخش تجربه کنیم.»
آمار و ارقام اعلام شده از بودجه‌های پژوهشی در لایحه بودجه سال آینده، ارقامی است که برای موسسات پژوهشی و پارک‌های علم و فناوری درنظر گرفته شده است و ارتباطی با بودجه پژوهشی دانشگاه‌ها ندارد. آن‌طور که وزیر علوم می‌گوید: «بودجه پژوهشی دانشگاه‌ها داخل بودجه دانشگاه‌ها دیده می‌شود و درصدی از بودجه‌های دانشگاه‌ها است. طبعا اگر رقم بودجه دانشگاه‌ها مناسب نباشد، بودجه پژوهشی را نیز تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.»
تخصیص، مهم‌تر از تصویب
مهم‌تر از تصویب بودجه، تخصیص بودجه است. اگرچه در لایحه بودجه سال آینده بودجه دانشگاه‌های کشور نسبت به سال قبلش بیشتر شده، اما نکته مهم این است که تا پایان سال 97 چه میزان از این بودجه در اختیار دانشگاه‌ها قرار می‌گیرد. همین موضوع سبب شده روسای برخی از دانشگاه‌ها نسبت به این وضع ناراضی بوده و اعتراض کنند. نکته‌یی که عسکریان، معاون مالی و اداری وزارت علوم هم به آن اذعان داشته و می‌گوید: «متاسفانه ۱۴درصد از تخصیص‌های دانشگاه‌ها برای سال جاری تاکنون تحقق پیدا نکرده و تنها 51.3درصد از بودجه دانشگاه‌ها به آنها اختصاص پیدا کرده است، در صورتی که این تخصیص باید ۶۵درصد می‌رسید و در آذر ماه نیز با تخصیص بودجه‌ها باید تا ۷۵درصد صورت می‌گرفت.» نتیجه چنین وضعیتی اعتراض روسای دانشگاه‌ها را در پی داشت، آنها معتقدند تخصیص نیافتن بودجه تصویب شده در سال 1396، این دانشگاه‌ها را تا حدی با مشکل مواجه کرده که حتی در برخی موارد توان پرداخت حقوق کارکنان خود را هم ندارند. احمد معتمدی رییس دانشگاه امیرکبیر درباره این موضوع به ایسنا اعلام کرد: «خوشبختانه بودجه دانشگاه‌ها برای سال آینده رشد قابل‌توجهی داشته است و برخلاف اظهاراتی که صورت می‌گیرد، دولت بودجه جاری دانشگاه‌های بزرگ را 12 تا 14درصد افزایش داده است. اما آنچه در بحث بودجه دانشگاه‌ها مهم است، این است که تصویب بودجه با تخصیص بودجه کاملا متفاوت است. متاسفانه چالشی که دانشگاه‌ها در حال حاضر با آن مواجه هستند، این است که دولت بودجه این مراکز را تصویب می‌کند، اما تخصیص‌ها از سوی سازمان بودجه و برنامه‌ریزی کشور به‌موقع صورت نمی‌گیرد و این وضعیت دانشگاه‌ها را با مشکلات زیادی مواجه کرده است. وضعیت تخصیص بودجه سال جاری اصلا مناسب نبود، به‌طوری که در ماه‌های اخیر وضعیت پرداخت بودجه‌ها، دانشگاه‌ها را دچار چالش جدی کرده است.»
پیش از معتمدی، هوشنگ طالبی حبیب‌آبادی رییس دانشگاه اصفهان هم نسبت به وضعیت تخصیص بودجه دانشگاه‌ها معترض بود و اعلام کرد: «من اصلا از این بودجه راضی نیستم و تا الان حتی از بودجه امسال هم هنوز درست تخصیص داده نشده است در حالی که باید تاکنون 67درصد بودجه 96 تخصیص داده می‌شد فقط 55درصد آن تخصیص یافته است و از 55درصد هم بخشی را هم هنوز خزانه تحویل نداده است.»
