در سوگ جانباختگان حادثه دنا
مراسم یادبود جانباختگان حادثه سقوط اخیر هواپیمای شرکت آسمان در مسیر تهران- یاسوج برگزار شد.
در این مراسم که در مسجد قدس فرودگاه مهرآباد برگزار شد، تعدادی از مسوولان صنعت هوایی کشور، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، خانواده جانباختگان این حادثه و گروه‌هایی از دانشجویان و فعالان صنعت هوایی برگزار شد.
وزیر کار که در این مراسم حاضر شده بود از پیگیری جدی دو اولویت پیدا کردن اجساد جانباختگان و مشخص شدن علت حادثه اخیر سخن گفت و معاون وزیر راه و شهرسازی نیز فشار شرکت‌های هواپیمایی به خلبانانشان برای انجام پرواز در شرایط سخت را رد کرد.
در این مراسم عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی غایب بود و علایی، مدیرعامل شرکت آسمان نیز در جمع خبرنگاران برای پاسخ دادن به سوالاتشان حاضر نشد.
هواپیمای ۷۲ATR شرکت آسمان روز ۲۹بهمن ماه امسال در ارتفاعات کوه دنا سقوط کرد و ۶۶ نفر از سرنشینان این هواپیما جان خود را از دست دادند.
با توجه به موقعیت جغرافیایی سقوط این هواپیما ابتدا پیدا کردن موقعیت دقیق آن چند روز زمان برد و درحال حاضر نیز با توجه به مشکلات آب و هوایی موجود در منطقه امکان تداوم عملیات جست‌وجو و پایین آوردن پیکرهای باقیمانده وجود ندارد. جعبه سیاه این هواپیما نیز هنوز پیدا نشده است.
هواپیمای مشکل فنی نداشت
وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در حاشیه مراسم گرامیداشت جانباختگان حادثه سقوط هواپیمای تهران- یاسوج اعلام کرد: با توجه به اینکه هواپیمای سقوط کرده پیش از این هیچ مشکل فنی نداشته و حتی موتورهای آن نیز با تعمیرات اساسی برای فعالیت دوباره مدیریت شده بودند، بررسی اطلاعات جعبه سیاه برای مشخص کردن علت دقیق این حادثه برای ما اهمیت زیادی دارد.
به گزارش ایسنا، ربیعی اظهار کرد: ما در طول روزهای گذشته دو موضوع را به عنوان اولویت‌های اساسی مطرح کردیم. از یک سو پیدا کردن تمام اجساد این حادثه مطرح است که در چارچوب آن ما به طور کامل و دایمی با تمام گروه‌های تجسس فعال در منطقه در تماس هستیم و امیدواریم در کوتاه‌ترین زمان ممکن مابقی اجساد این حادثه نیز پیدا شده و خاکسپاری شوند تا بخشی از غم بازماندگان این حادثه تلخ جبران شود.
وی با اشاره به اولویت دیگر تیم‌ها و کمیته بررسی سانحه تصریح کرد: با توجه به اینکه هواپیمای سقوط کرده از نظر فنی تا پیش از سقوط هیچ مشکلی نداشته و تمام جوانب فنی کار را رعایت کرده است، پیدا کردن اطلاعات جدید برای مشخص کردن علت این حادثه اهمیت زیادی دارد.
وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی افزود: از سوی دیگر خلبان این حادثه نیز از استادان خلبان قدیمی و آموزش‌دهنده خلبانان جوان بوده و از این رو نمی‌توان به راحتی از خطای انسانی در این حادثه تلخ سخن گفت. ما امیدواریم که جعبه سیاه این هواپیما در کوتاه‌ترین زمان ممکن پیدا شود و در جریان آن اطلاعات دقیق برای مشخص شدن علل حادثه تبیین شود.
ربیعی پیش‌بینی کرد که در صورت پیدا شدن جعبه سیاه زمان طولانی برای بررسی اطلاعات آن و مشخص کردن علت سقوط نیاز نخواهد بود.
مدعیان فشار به خلبانان مدرک ارائه دهند
رییس سازمان هواپیمایی کشوری نیز در مراسم گرامیداشت جانباختگان حادثه سقوط هواپیما اعلام کرد که شایعات مربوط به فشار آوردن ایرلاین‌ها بر خلبانانشان برای انجام پروازها در شرایط سخت جوی صحت ندارد و اگر کسی چنین ادعایی را کرده باید مدرک آن را به سازمان هواپیمایی ارائه کند.
علی عابدزاده اظهار کرد: درحال حاضر پیگیری‌ها از سوی بخش‌های مختلف صنعت هوایی کشور برای مشخص شدن علت این سقوط و پایین آوردن اجساد باقیمانده در دستور کار است و سازمان هواپیمایی کشوری در هر مرحله گزارش اقدامات صورت گرفته در این زمینه را به مردم ارائه خواهد کرد.
وی درباره شایعه استعفای خود از سمت ریاست سازمان هواپیمایی گفت: مشخص نیست که این شایعات با چه منشایی طرح شده و درحال حاضر پیگیری ابعاد حادثه برای ما اصلی‌ترین اولویت را دارد.
اعزام تیم هیمالیا نوردان به محل سقوط
در همین حال، مدیرکل دفتر بررسی سوانح سازمان هواپیمایی کشوری از اعزام تیم ۱۵نفره آموزش دیده هیمالیانوردان حرفه‌یی به محل سقوط هواپیمای ATR آسمان در کوه دنا خبر داد.
محمدسعید شرفی در گفت‌وگو با تسنیم اظهار کرد: تیم 15نفره هیمالیانورد که توسط سازمان هواپیمایی کشوری آموزش‌های لازم را دیده‌اند به محل سقوط هواپیمای ATR آسمان اعزام شدند.
وی تصریح کرد: با توجه به آموزش‌ها، این تیم اقدام به جمع‌آوری مستندات سقوط هواپیما، یافتن قطعات و جعبه سیاه هواپیما می‌کند.
وی با بیان اینکه فتح قله اورست یکی از ویژگی‌های تیم هیمالیانورد است و آنها بسیار ورزیده هستند، تصریح کرد: دیروز در رابطه با پیدا کردن جعبه سیاه و مستندات به این تیم آموزش‌های لازم داده شد.
مدیرکل دفتر بررسی سوانح سازمان هواپیمایی کشوری تاکید کرد: ماموریت این تیم هیمالیانورد حرفه‌یی این است که به صورت تخصصی روی مستندات سقوط هواپیمای مسافربری آسمان و پیدا کردن جعبه سیاه آن کار کنند.
به گفته شرفی، تیم هیمالیانوردان حرفه‌یی بعدازظهر سه‌شنبه به محل سقوط ATR صعود کردند.
قدردانی مدیرعامل آسمان
در تحولی دیگر حسین علایی، مدیرعامل هواپیمایی آسمان با انتشار پیامی با تسلیت به خانواده‌های داغدیده مسافران پرواز تهران-یاسوج از تمام ارگان‌ها، نهاد‌ها و شخصیت‌های دست‌اندرکار اقدامات پس از سقوط پرواز تهران- یاسوج قدردانی کرد.
علایی در پیام خود تصریح کرده است: ضمن عرض تسلیت مجدد به خانواده‌های داغدیده مسافران عزیز پرواز تهران- یاسوج و طلب آمرزش و آرامش برای عزیزان جانباخته در این سانحه تلخ و ناگوار لازم می‌داند از سوی هیات‌مدیره، مدیران و کارکنان شرکت هواپیمایی آسمان از مقام معظم رهبری، ریاست محترم جمهوری، ریاست محترم مجلس شورای اسلامی، ریاست محترم قوه قضاییه، هیات محترم تعاون، کار و رفاه اجتماعی و راه و شهرسازی و نیز مسوولان کشوری و لشکری که با پیگیری‌ها و پیام‌های خود موجب تسکین آلام خانواده‌های داغدار گردیده‌اند و نیز از تمامی دستگاه‌ها و کسانی که متعهدانه در تلاش برای جست‌وجو و کشف محل هواپیمای سانحه‌دیده ART72 در ارتفاعات دنا، خالصانه یاری‌رسان خانواده‌های مصیبت‌دیده شده‌اند ازجمله: امدادگران جمعیت هلال احمر، ارتش جمهوری اسلامی ایران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، نیروهای انتظامی، دستگاه محترم قضایی، ستادهای بحران وزارت کشور استان‌های اصفهان، کهگیلویه و بویراحمد، فارس و چهارمحال و بختیاری، سازمان هواپیمایی کشوری، شرکت فرودگاه‌ها، صدا و سیما، رسانه‌های جمعی مکتوب و مجازی، شرکت صنایع هواپیماسازی هما، تیم‌های داوطلب کوهنوردی، پزشکی قانونی و به ویژه از تلاش‌های ثمربخش مردم دلیر منطقه و سازمان امداد و نجات نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که با برنامه‌ریزی هوشمندانه موفق به یافتن محل دقیق سقوط هواپیما گردیدند، صمیمانه تقدیر و تشکر می‌نمایم.»
حسین علایی، مدیرعامل ایرلاین آسمان پیش از این نیز در گفت‌وگو با یکی از خبرگزاری‌ها، استعفای 30نفر از خلبانان این ایرلاین را رد کرده و گفته بود: استعفای خلبان در شرکت آسمان از رویه عادی سایر شرکت‌ها برخوردار است و نه استعفا در حد معناداری داشته‌ایم و نه استخدامی در این ابعاد. خلبان‌ها به طور معمول بین شرکت‌های مختلف درحال چرخش هستند.
او همچنین درباره دریافت چک از خلبانان گفته بود: هیچ‌کس حتی مدیران شرکت‌های هواپیمایی نمی‌توانند خلبان را وادار به انجام پرواز کنند و تضمین‌هایی که از خلبان‌ها گرفته می‌شود مربوط به مرحله آموزش در فضای شبیه‌سازی شده یا همان «سیمیلاتور» در شرکت‌های خارجی است و خلبان‌ها قبل از اعزام برای این مرحله به شرکت‌های هواپیمایی تعهدی معادل این هزینه می‌دهند تا به اندازه هزینه آموزش برای همان شرکت پرواز انجام دهند، این یک عرف بین‌المللی است.
علایی درباره عدم لغو پرواز با وجود بدی آب و هوا هم اعلام کرده بود: قبل از انجام هر پروازی 3 گزارش هواشناسی به خلبان ارائه می‌شود، در مرحله اول اگر فرودگاه تشخیص بدهد هوا برای پرواز مناسب نیست اصلا منتظر نظر خلبان نمی‌ماند و در صورت تایید هوا برای پرواز نوبت به خلبان می‌رسد تا تشخیص دهد، امکان پرواز وجود دارد یا خیر و در صورتی که خلبان هوا را برای پرواز مناسب بداند، فرم تایید را امضا کرده سپس پرواز می‌کند.
ATR برای همه مسیرها مناسب نیست
حادثه تلخ سقوط هواپیمای ATR شرکت آسمان که در روزهای پایانی بهمن ماه امسال اتفاق افتاد در کنار ابهام‌هایی که درباره علت سقوط این هواپیما به وجود آورده یک سوال بسیار مهم را نیز مطرح کرده است که آیا هواپیمای ATR که به یکی از ایمن‌ترین هواپیماهای جهان مشهور است نیز امکان سقوط دارد؟
طبق گزارش‌های ابتدایی حاصل از کمیته بررسی سانحه، خلبان پرواز سقوط کرده تنها دقایقی قبل از وقوع حادثه با برج مراقبت در تماس بوده و هیچ گزارشی مبنی بر شرایط غیرعادی در هواپیما ارائه نکرده است، اما تنها پس از چند دقیقه این هواپیما با کوه برخورد کرده تا به درگذشت تمام سرنشینان آن منجر شود.
گفت‌وگوی ایسنا با یک کارشناس صنعت هوایی نشان می‌دهد که برای این سقوط می‌توان چند سناریو مختلف را در نظر گرفت.
یکی از اصلی‌ترین این طرح‌ها مربوط به شرایط آب و هوایی می‌شود. با توجه به اینکه گزارش‌های هواشناسی حاکی از آن است که امکان قرار گرفتن هواپیما در برخی ابرهای بارور وجود داشته، احتمال اینکه هواپیما در لحظه حادثه با تکانه‌های شدید هوایی مواجه شده باشد بسیار زیاد است.
از سوی دیگر با توجه به اینکه برخورد هواپیما به کوه از طریق قسمت پایینی (شکم) هواپیما بوده و نه دماغه، نشان می‌دهد که خلبان در لحظات پایانی تلاش می‌کرده با بالا بردن ارتفاع هواپیما شرایط عبور از کوه مقابل را به وجود بیاورد، اما احتمالا با توجه به کاهش ارتفاع حاصل از شرایط آب و هوایی امکان آن به وجود نیامده است.
این کارشناس به سابقه و تجربه قابل توجه خلبان این پرواز پرداخت و گفت: کاپیتان حجت‌الله فولاد یکی از خلبانان شرکت آسمان بود و با همین هواپیما بیش از ۴۰۰ بار مسیر تهران – یاسوج را طی کرده بود. از این‌رو خلبان به‌طور دقیق به شرایط مسیر واقف بوده و حتی می‌توان گفت که بسیاری از بخش‌های این محور را حفظ بوده است. از این‌رو نمی‌توان صرفا با ادعای اشتباه عامل انسانی مساله سقوط را علت‌گذاری کرد؛ در شرایطی که می‌توان با بررسی دقیق شرایط آب و هوایی مشخص کرد که آیا بحث کاهش ناگهانی ارتفاع هواپیما در سقوط اخیر اتفاق افتاده یا خیر.
یکی دیگر از مسائلی که احتمال نقش‌آفرینی در سقوط اخیر را داشته بحث اختلاف فشار هوای باند فرودگاه یاسوج با فشار هوایی است که به خلبان اعلام شده است. این متغیر که سطح دقیق ارتفاع هواپیما از سطح زمین در فرودگاه مقصد را نشان می‌دهد باید به شکلی بسیار دقیق به خلبان اعلام شود، زیرا در صورتی که کوچک‌ترین اختلافی میان شرایط واقعی با آمار ارائه شده به خلبان وجود داشته باشد، امکان به وجود آمدن اشکال جدی در محاسبات تقرب و فرود وجود خواهد داشت. هرچند این موضوع تنها یک فرضیه است و تا زمان بررسی دقیق اطلاعات جعبه سیاه نمی‌توان از آن سخن گفت.
ناوبری ضعیف فرودگاه یاسوج
موضوع دیگری که این کارشناس درباره آن سخن گفت، بحث امکانات ناوبری ضعیف فرودگاه یاسوج است.
به گفته وی سیستم ناوبری که در حال حاضر در این فرودگاه نصب شده یکی از قدیمی‌ترین سیستم‌ها و طرح‌های ابتدایی تقرب موجود در دنیاست که در حال حاضر بسیاری از کشورهای توسعه یافته استفاده از آن را متوقف کردند. حتی سیستم ناوبری موجود برای استفاده نیز تنها در فرودگاه‌هایی بهره‌برداری می‌شود که دور تا دور آنها کوه یا عامل طبیعی خاصی وجود نداشته باشد و البته تعداد پروازهای آن محدود باشد.
اگر ما در این فرودگاه سیستم ناوبری ماهواره‌یی داشتیم، امکان آن وجود داشت که نحوه رسیدن به فرودگاه را به‌طور دقیق به خلبان ارائه کند تا حتی خلبانی که به شرایط فرودگاه یاسوج آشنایی نداشت نیز امکان فرود در این فرودگاه را پیدا کند.
3 اقدام برای پیشگیری از حوادث مشابه
این کارشناس در ادامه تحلیل خود از حادثه سقوط اخیر در ابتدا به چگونگی بررسی این حادثه پرداخت و گفت: با توجه به اینکه سازمان هواپیمایی کشوری خود مسوول نظارت بر عملکرد ایرلاین‌هاست، نمی‌تواند به‌طور همزمان سانحه به وجود آمده را بررسی کند؛ زیرا به هرحال سهمی از این اتفاق مربوط به همین سازمان است و این شائبه به وجود می‌آید که شاید گزارش نهایی با قدری مسامحه منتشر شود.
در کشورهایی مانند ایالات متحده امریکا دولت شورایی را برای بررسی این مسائل در نظر گرفته که حکم رییس آن مستقیما از سوی رییس‌جمهور امضا می‌شود و این شورا به‌طور دقیق، کامل و مستقل از مدیریت حمل و نقل و صنعت هوانوردی این کشور عمل می‌کند. از این‌رو به نظر می‌رسد اینکه ابتدا رییس‌جمهوری این مسوولیت را به وزیر راه و شهرسازی و سپس ایشان به رییس سازمان هواپیمایی محول کردند شاید از نظر تاکتیکی و مدیریتی چندان به وضوح و شفافیت کمک نکند؛ چرا که متولی صنعت هوانوردی خود مسوول ریشه‌یابی علل اتفاق است.
موضوع دیگری که در این اتفاق اهمیت خود را نشان داد: بحث سنجش شرایط آب و هوایی است. هرچند خلبان با توجه به داده‌های هواشناسی در فرودگاه مبدا شرایط پرواز را ارزیابی می‌کند، اما در کشور ما مرکز کنترل عملیات به صورت یکپارچه در شرکت‌های هواپیمایی فعالیت نمی‌کنند و از این‌رو بسیاری از تحلیل‌ها در زنجیره منتهی به تصمیم که یکی از آنها موضوع وضعیت آب و هوایی است کاملا غیرتخصصی و بعضا تجربی است؛ در صورتی که اگر این سیستم یکپارچه و همه‌جانبه فعال شود، می‌توان انتظار داشت که یک نظر تخصصی به عنوان گزینه نهایی برای انجام پروازها در شرایط خاص آب و هوایی به خلبان ارائه شود تا بر اساس آن تصمیم گرفته شود و از این‌رو خطر یا هزینه تحمیلی به شرکت هواپیمایی را کاهش دهد.
ATR برای ایران هواپیمای مناسب است؟
موضوع مهم دیگری که در صحبت‌های این کارشناس به آن پرداخته شد، موضوع ورود هواپیماهای ATR به آسمان ایران است. این هواپیماها که از حدود ۲۲ سال پیش یعنی در زمان مدیریت عابدزاده رییس فعلی سازمان هواپیمایی و مدیر وقت شرکت آسمان به ایران وارد شد برای سال‌هایی نسبتا طولانی در آسمان ایران فعالیت کرد تا با سقوط یکی از آنها فعلا فعالیت دیگر هواپیماهای از این خانواده نیز متوقف شود.
این کارشناس معتقد است: ATR برای بسیاری از مناطق آسمان ایران هواپیمای مناسبی نیست.
به گفته وی، هرچند این هواپیما جزو ایمن‌ترین هواپیماهای جهان به حساب می‌آید و بسیاری از ایرلاین‌های بزرگ و مطرح بین‌المللی برای مسیرهای کوتاه خود از آن استفاده می‌کنند، اما با توجه به مختصات فنی خاصی که این هواپیما دارد امکان بهره بردن از آن در مناطق کوهستانی و با ارتفاع بالا از سطح دریا با ریسک‌هایی همراه است.
هواپیمای ATR در قیاس با مدل مشابه خود از خانواده هواپیماهای Q۴۰۰ شرکت بمباردیه یک اختلاف فاحش دارد که این موضوع برای آسمان ایران اهمیت بسیار زیادی خواهد داشت. این دو هواپیما در صورتی که یکی از موتورهای خود را از دست دهند، شرایط پروازی متفاوتی دارد و در شرایطی که هواپیمای بمباردیه با یک موتور می‌تواند در ارتفاع ۱۷هزار و ۵۰۰ پا پرواز کند، ATR با یک موتور می‌تواند تا ۱۱هزار پا پرواز کند و این در حالی است که طبق اصول در نظر گرفته شده در مسیر منتهی به فرودگاه یاسوج حداقل مجاز در مسیر فرودگاه یاسوج ۱۷هزار پا و حداقل ارتفاع مجاز برای شروع تقرب، ۱۵۵۰۰ پاست که نشان‌دهنده ریسک بالای پرواز ATR در مسیرهای اینچنینی است که مسوولیت منع یا محدودیت‌های عملیاتی آن به صورت مستقیم با سازمان هواپیمایی کشوری به عنوان نهاد ناظر است، نه شرکت هواپیمایی بهره‌بردار آن. از سوی دیگر استفاده از هواپیماهای با موتور جت یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های صنعت هوایی ایران است که امکان افزایش ارتفاع در آنها وجود داشته باشد، در حالی که ATR این شاخصه را ندارد؛ هرچند مدل‌های جدید این هواپیما که از سوی ایران‌ایر خریداری شده بسیاری از مشکلات و نقص‌های آن را برطرف کرده‌اند اما همچنان در این زمینه ابهام‌هایی وجود دارد که پرواز ATR در بعضی از مسیرهای کوهستانی ایران مانند یاسوج را با ریسک همراه می‌کند.
براساس این گزارش هیچ صحبتی مبنی بر نقص فنی در موتور هواپیمای سقوط کرده مطرح نشده و احتمالا با توجه به اینکه خلبان هیچ گزارشی در این زمینه ارائه نکرده، دیگر عوامل نقش محوری در این حادثه داشته‌اند؛ اما با وجود این با قدرت می‌توان گفت که در صورت به وجود آمدن نقص فنی در یکی از موتورها ATR برای آسمان ایران هواپیمای پرریسکی خواهد بود.
