نشانه‌های تحریک گسل‌های غرب پایتخت

گروه راه و شهرسازی  زهره علامی

سه زلزله به ترتیب با بزرگای 2.7، 2.9 و 1.7 جمعه گذشته در غرب تهران رخ داد که نقطه مشترک این سه زلزله، نزدیکی در بزرگا و همچنین فاصله جغرافیایی بود. این سه خردزلزله با فاصله بین 2 تا ۴ کیلومتر از یکدیگر گزارش شده‌اند.

اگرچه زلزله‌های رخ داده در روز جمعه، بزرگای چندانی نداشت و توسط مردم غرب پایتخت احساس نشد، اما استادان و پژوهشگران حوزه زلزله علاوه‌بر اینکه وقوع چنین زلزله‌هایی را نشان از فعال بودن گسل منطقه ایپک (حوالی اشتهارد) می‌دانند، معتقدند که براساس نتایج مطالعات انجام شده پس از وقوع زلزله 5.3ریشتری ملارد در 29 آذر 96، خوشه لرزه‌خیزی در غرب تهران وجود دارد که در این خوشه به احتمال زیاد می‌توان شواهدی مبنی بر تکانش یا تحریک گسل‌های مجاور پیدا کرد. به‌عبارت دیگر پیش‌بینی می‌شود که گسل‌های غرب استان تهران در حال تحریک گسل‌های غرب پایتخت هستند و این موضوع می‌تواند زنگ خطری برای مسوولان حوزه شهری باشد تا تدابیر لازم را برای وقوع زلزله احتمالی در تهران بیندیشند.

 گسل ایپک فعال است

علی بیت‌اللهی مدیرگروه زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در یادداشتی که برای بررسی سه خردزلزله غرب تهران تدوین کرده است، می‌گوید: جانمایی «رومرکز» این زمین لرزه‌ها و گسل‌های فعال منطقه در غرب اشتهارد و جنوب بویین‌زهرا نشان می‌دهد که در این محدوده گسل‌های متعددی جانمایی شده‌اند که اصلی‌ترین آنها گسل ایپک در شمال رومرکز زلزله‌ها و گسل خشک رود در جنوب آنهاست.

بیت‌اللهی ادامه می‌دهد: بر اساس نقشه گسل‌های منطقه می‌توان گسل ایپک (بوئین‌زهرا) را با توجه به جهت شیب صفحه گسلی آن به عنوان گسل مسبب این سه خردلرزه نامید. جانمایی این سه رخداد در مجاورت گسل ایپک نشان از فعال بودن این گسل مهم و کاری در منطقه دارد.

او اضافه می‌کند: گسل لرزه‌زای ایپک با راستایی کم و بیش شرقی – غربی و در ازای بیش از ۸۵ کیلومتر از فاصله تقریبا ۱۰کیلومتری جنوب بوئین‌زهرا می‌گذرد که گسل ایپک در زلزله سپتامبر ۱۹۶۲ جنبش دوباره یافت و زمین لرزه‌یی را موجب شد. (زلزله ۱۰ شهریور ۱۳۴۱ بوئین‌زهرا).

به گفته این استاد دانشگاه، زلزله بوئین‌زهرا در ساعت 22:55 شامگاه ۱۰ شهریور ۱۳۴۱ (اول سپتامبر ۱۹۶۲ میلادی) در عمق ۱۰کیلومتری زمین رخ داد. در این زلزله بیش از ۹۰ روستا ویران شدند و بیش از ۱۲هزار و ۲۲۵ نفر کشته شدند (به روایتی حدود ۲۰ هزار نفر) و بیش از ۲۰هزار منزل مسکونی تخریب شد.

بیت‌اللهی با اشاره به شهرهایی که بر اثر وقوع این زلزله تخریب شدند، می‌گوید: بوئین‌زهرا، دانسفهان، آراسنج، رودک و ایلدرچین از مناطق با آسیب‌دیدگی شدید بودند، زمین‌لرزه با گسلشی که به گونه‌یی ناپیوسته از باختر ایپک تا نزدیکی ایلدرچین در مسافتی حدود 80 کیلومتر با روند N۱۳۰E کشیده شده است، همراه بود.

 اهمیت رخداد این خردلرزه‌ها

این پژوهشگر در ادامه یادداشتش به اهمیت این زلزله‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: قرار‌گیری روی شیب گسل لرزه‌زای ایپک با سابقه لرزه‌خیزی بالا و به ویژه زلزله ویرانگر بوئین‌زهرا در سال ۱۳۴۱ از مهم‌ترین دلایل برای بررسی این سه زلزله هستند.

او می‌افزاید: این سه خردلرزه به خوبی معرف وجود تنش تکتونیکی در منطقه و فعال بودن گسل‌های غربی کرج مانند اشتهارد و ایپک است.

مدیرگروه زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی درباره احتمال وقوع زلزله بزرگ‌تر در پی این زمین لرزه‌ها می‌گوید: پیش‌بینی چنین رخدادی مسلما ناممکن است و ادعاهای واهی پیش‌بینی زلزله یا بیان با قاطعیت عدم احتمال وقوع، گفته‌های غیرعلمی و غیرصادقانه با مردم است و مردم با افزایش سطح آگاهی‌های خود کاملا و به صورت رشد یافته با مسائل زلزله برخورد می‌کنند.

بیت‌اللهی با اشاره به اهمیت سه خردزلزله رخ داده، می‌گوید: باید فعالیت لرزه‌یی گسل‌های اشتهارد، ایپک و نیز سایر گسل‌های این گستره با توجه به وجود مراکز جمعیتی بزرگ به دقت پایش شود.

او پیشنهاد می‌دهد: مسوولان محلی درخصوص هر نوع علائم پیش نشانگری زلزله نظیر تغییرات در آب‌های زیرزمینی (از هر نظر)، استمرار رخداد خردلرزه‌ها، رفتار حیوانات، صداهای غیرعادی درون زمین و مواردی از این قبیل از طریق مراجع تخصصی و دریافت گزارش‌های مردمی کاملا هوشیار باشند.

این پژوهشگر ادامه می‌دهد: این سه رخداد در ارتباط با گسل اشتهارد و زلزله‌های ملارد و کرج از دیدگاه گسل زمین لرزه‌یی نیستند و گستره در بر‌گیرنده گسل‌های اشتهارد و ایپک از نظر تکتونیکی در واقع یک زون محسوب می‌شوند و امکان دارد تداوم رخداد زلزله‌ها در مناطق دیگر هم مشاهده شود.

بیت‌اللهی اظهار می‌کند: وقوع خردلرزه‌های روز ۱۷ فروردین ۱۳۹۷ نشان می‌دهد که باید نگاه و توجه پیوسته‌یی به خطر زلزله و کاهش ریسک لرزه‌یی در کل کشور به عمل آید.

 اهمیت زمین لرزه‌ها در صورت استمرار

در حالی که بیت‌اللهی وقوع سه خردزلزله روز جمعه را به صورت مجزا مهم می‌داند، مهدی زارع استاد زلزله‌شناسی مهندسی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله کشور معتقد است که این سه زلزله به تنهایی قابل توجه نیست و استمرار این زمین لرزه‌ها و ارزیابی این لرزه‌ها در کنار سایر زمین لرزه‌هایی که در ماه‌های اخیر رخ داده است، می‌تواند نتایج قابل استنباطی را در اختیار پژوهشگران قرار دهد.  زارع با اشاره به سه زلزله‌یی که روز جمعه رخ داده به «تعادل» می‌گوید: بزرگای زلزله‌های رخ داده کوچک‌تر از 3 بوده بنابراین اندازه این اتفاقات به خودی خود نمی‌تواند، نشان‌دهنده نکته خاصی باشد.  او می‌افزاید: البته اگر این زلزله‌ها ادامه‌دار باشند یا زلزله بزرگی بین این زلزله‌های کوچک یا پس از این زلزله‌ها رخ دهد، وقوع این زلزله‌ها در کنار زلزله 29 آذر 96 می‌تواند ارزیابی شود و در آن هنگام می‌توان احتمال رخداد زلزله بعدی را تحلیل کرد.

عضو هیات علمی پژوهشگاه زلزله‌شناسی ادامه می‌دهد: بنابراین چند زلزله کوچک به تنهایی معنی خاصی ندارد اما ارزیابی چندین زلزله با هم می‌تواند به معنای اثبات لرزه زایی منطقه غرب تهران باشد.

این استاد دانشگاه با اشاره به توان لرزه زایی زلزله‌هایی با بزرگای 7 ریشتر در مناطق غرب تهران اظهار می‌کند: در زمان وقوع زلزله 29 آذر 96، مطالعاتی درباره پیگیری و ارتباط میان زلزله‌های رخ داده در شهر تهران و اطراف آن آغاز شد.  زارع اضافه می‌کند: علاوه بر زلزله‌یی که در 29 آذر سال گذشته رخ داد، در 25 دی ماه در نزدیکی فیروزکوه و در 20 بهمن ماه در شمال پاکدشت، در 12 فروردین سال جاری در شمال گرمسار (جنوب شرقی تهران) زلزله‌هایی رخ داد که نشانگر این است که زلزله‌های شرق و غرب تهران حاکی از آن است که استان تهران پتانسیل لرزه زایی بالایی دارد که باید اقداماتی برای کاهش ریسک انجام دهیم زیرا به‌عنوان نمونه گسل‌های منطقه غرب تهران، توان لرزه زایی بالای 7 ریشتر را دارد که در صورت وقوع چنین زلزله‌یی، می‌تواند آسیب‌هایی جدی به همراه داشته باشد.

به گفته این پژوهشگر، نتایج مطالعاتی که‌ از آذرماه بر فعالیت لرزه زایی این منطقه انجام شده است، نشان می‌دهد که باید توجه بیشتری به گسل‌های تهران و به‌ویژه غرب استان تهران شود.

او با اشاره به اینکه برخی اقدامات از جمله هشدار به مردم برای خوابیدن در مناطق باز نمی‌تواند چندان در این زمینه راهگشا باشد، می‌گوید: تهران نیازمند تهیه و اجرای برنامه‌های کاهش ریسک است که اهمیت به ایمنی ساخت و ساز بخشی از آن است و درکنار آن باید آموزش همگانی به مردم، ‌نصب سامانه هشدار سریع زلزله، توسعه شبکه‌های لرزه‌نگاری و... است.

زارع درباره فعال بودن گسل‌های اطراف تهران و تحریک کردن گسل‌های استان تهران می‌افزاید: سه زلزله رخ داده چندان نمی‌تواند موجب وقوع زلزله بزرگ یا تحریک گسل‌های اطرافش شود و نمی‌توان استدلال کرد که زلزله‌یی بزرگ در راه است اما از ارزیابی زلزله‌های متعدد رخ داده می‌توان ارزیابی کرد که خوشه لرزه خیزی در غرب تهران وجود دارد که در این خوشه، به احتمال زیاد می‌توان شواهدی مبنی بر تکانش یا تحریک گسل‌های مجاور را یافت.

این استاد دانشگاه اظهار می‌کند: زلزله‌یی که 12فروردین در بوئین‌زهرا رخ داد، نشان‌دهنده این است که گسل ایپک فعال است و زمین‌شناسان این گسل را به عنوان گسلی فعال می‌شناختند.