نشانه‌شناسی زلزله بامداد چهارشنبه تهران-البرز
گروه راه و شهرسازی
چهارشنبه‌شب هفته گذشته 29 آذر ماه شهروندان تهرانی لحظات پراسترسی را پشت‌سر گذاشتند. وقوع زلزله 5.2 ریشتری باعث شد برخی شهروندان تهرانی تا صبح در خیابان‌ها به‌سر ببرند. بنا بر گزارش‌ها تهران از هفته گذشته تاکنون بیش از 20 پس‌لرزه غیرمحسوس داشته است، اما به فاصله تقریبا یک هفته‌یی، بامداد دیروز چهارشنبه زلزله 4.2 ریشتری با مرکزیت ملارد، البرز و مناطق غربی تهران را دوباره لرزاند.
طی هفته گذشته شایعات و خبرهای گوناگونی درباره وقوع زلزله 7 ریشتری در تهران در فضای مجازی دست به دست چرخید و برخی رسانه‌ها نیز به جای آرام کردن شهروندان با تیترهایی نظیر موش‌های زنده‌خوار در انتظار زلزله‌زدگان تهرانی به ایجاد رعب و وحشت در شهر دامن زدند. اما علی بیت‌اللهی دبیر کارگروه ملی زلزله، خبر خوشی به تهرانی‌ها داد و آن اینکه علامتی مبنی بر فعال شدن گسل‌های پایتخت مشاهده نشده است. وی با بیان اینکه هیچ علامتی مبنی بر فعال شدن گسل‌های تهران مشاهده و گزارش نشده است، گفت: زلزله بامداد چهارشنبه پس‌لرزه زلزله 5.2 ریشتری ملارد بود. پس از وقوع زلزله 5.2 ریشتری ملارد شاهد وقوع پس‌لرزه‌های خفیفی بودیم. این در حالی است که در روند طبیعی آن باید پس‌لرزه‌یی به بزرگی 4 ریشتر هم رخ می‌داد. بنابراین پس‌لرزه 4.2ریشتری بامداد چهارشنبه نشان‌دهنده طی روند طبیعی پس‌لرزه‌های زلزله 29 آذرماه است و نشان‌دهنده این است که با یک آرامش نسبی به نظم پس‌لرزه‌یی رسیده‌ایم. دبیر کارگروه ملی زلزله تاکید کرد: این زلزله
4.2 ریشتری دیشب هم دقیقا روی گسل زلزله
5.2 ریشتری هفته گذشته رخ داد و کانون آن هم ملارد بود. همچنین دقیقا در محدوده زمانی زلزله اول رخ داد بنابر این تمام این شواهد نشان می‌دهد که زلزله اخیر، پس‌لرزه‌های زلزله اول بوده است. بیت‌اللهی با تاکید بر اینکه هیچ علامتی مبنی بر فعال شدن گسل‌های تهران مشاهده نشده است، گفت: هر چند ناآرامی‌هایی در غرب تهران پس از وقوع زلزله‌های ملارد دیده می‌شود، اما بدان معنی نیست که این زمین لرزه‌ها می‌تواند گسل‌های تهران را تحت‌تاثیر قرار دهد. این زمین‌لرزه‌ها نشان‌دهنده زنده بودن طبیعت کشور است. با وقوع زلزله اطلاعات ارزشمندی به دست می‌آید و آنچه در وقوع زلزله برای مردم تهدید ایجاد می‌کند، خانه‌های ناایمن است.
وی با اشاره به نقشه گسلی تهران اظهار کرد: حدود 55کیلومتر مربع از مساحت شهر تهران در حریم گسل‌های اصلی قرار دارد. البته گسل‌های خرد و متوسط هم از شهر تهران عبور می‌کنند. اما این گسل‌ها عامل وقوع زلزله‌های بزرگ نمی‌شوند. البته گسل‌هایی هم در اطراف تهران برای مثال از
10 کیلومتری تهران می‌گذرند که اگر زلزله‌یی با بزرگی 7.5 ریشتر داشته باشند آثار مخرب آن بر پایتخت هم تاثیر می‌گذارد. دبیر کارگروه ملی زلزله با اشاره به وجود 5 گسل اصلی در تهران اظهار کرد: گسل شمال تهران، گسل نیاوران، گسل شمال ری، گسل قصر فیروزه و گسل جوان پردیسان، 5 گسل اصلی شهری تهران هستند که می‌توان گفت تمام مناطق شهر را پوشش می‌دهند. بیت‌اللهی گفت: امتداد گسل نیاوران در شمال شرق تهران به گسل شمال تهران متصل می‌شود همچنین گسل شمال ری متشکل از دو گسل شمال و جنوب ری از محدوده شهر تهران عبور می‌کند و شاخه‌های گسل قصرفیروزه هم وارد تهران می‌شود. گسل پردیسان هم گسل جوان تهران است که هنوز نقشه گسلی آن به صورت مشخص و دقیق تهیه نشده است.
وی با تاکید بر اینکه خطرناک‌ترین نقطه تهران شمال شرق تهران است که گسل مشا و گسل شمال تهران در این نقطه با هم تلاقی پیدا می‌کنند و گره گسلی ایجاد کرده‌اند که این منطقه بسیار خطرناک است. چراکه فعال شدن این گسل‌ها در این منطقه می‌تواند زلزله‌های بسیار خطرناک به بار بیاورد و قطعا زلزله‌های بسیار بزرگ در همین نقاط به وجود می‌آید.
لطف طبیعت به ایران‌زمین
دبیر کارگروه ملی زلزله ادامه داد: منطقه هجدک کرمان هم در نقطه گره گسلی قرار دارد و به همین دلیل شاهد وقوع زلزله‌های پی‌درپی در این منطقه هستیم. اما نکته بسیار مهم این است که ممکن بود این زلزله‌ها در یک زلزله بسیار بزرگ و خطرناک خود را نشان دهد و این لطف طبیعت به کشور ما بود که این انرژی نه با یک زلزله بلکه با چندین زلزله کوچک و به‌تدریج در حال تخلیه است.
بیت‌اللهی همچنین با بیان اینکه گرمای این روزها در تهران هیچ ارتباطی با فعال شدن گسل‌های تهران ندارد، اظهار کرد: در وقوع زلزله لایه‌های سنگی به ضخامت 20 کیلومتر در طول 50 کیلومتر شکسته می‌شوند که به‌طور قطع این شکست نیاز به نیروی بسیار قوی دارد و این گرما نمی‌تواند باعث این شکست‌ها شود.
وی همچنین تاکید کرد: اینکه تصور شود گرمای این روزهای تهران به‌دلیل فعال شدن گسل‌ها در عمق زمین هستند، یک گفته علمی نیست و مردم همواره در این شرایط می‌خواهند تمام رخدادها را به زلزله ربط دهند. اما علت گرمای این روزها تغییر شرایط اقلیمی و گرمای کره‌زمین است و هیچ ارتباطی به زلزله ندارد.
جزئیات فنی زلزله بامداد چهارشنبه
سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور نیز بعد از زلزله بامداد چهارشنبه گزارشی منتشر کرد و اطلاعات دقیق‌تری در این باره اعلام کرد. بنابراین گزارش شتاب ثبت شده در ایستگاه ملارد که برای زلزله بامداد ۶ دی ماه ۱۳۹۶ ثبت شده، تاثیری روی گسل‌های فعال تهران ندارد. بنا بر این گزارش، به‌دنبال زمینلرزهیی با بزرگای
4.2 ریشتر که در ساعت 33:۵۴:۰۰ بامداد چهارشنبه ۶ دی ماه در عمق ۱۲ کیلومتری زمین رخ داد، شتاب ثبت شده در ایستگاه ملارد، بیشینه شتاب ۴۰ سانتی‌متر بر مجذور ثانیه را برای زلزله بامداد ۶ دی ماه ۱۳۹۶ ثبت کرده که این میزان شتاب تاثیری روی گسل‌های فعال تهران نخواهد داشت. البته این مساله موجب فراموشی بحث مخاطرات ناشی از عملکرد گسل‌های فعال تهران نخواهد بود.
در سلسله جبال البرز و به ویژه تهران وجود گسل‌های فعال فراوان عامل لرزه‌خیزی منطقه است و به‌نظر می‌رسد که در حال حاضر انرژی آزاد شده حاصل زلزله‌های ناشی از فعال شدن گسل جنوب کرج-ماهدشت نقشی در افزایش فعالیت گسل‌های تهران نداشته باشد. این گزارش می‌افزاید: گاردین به‌صورت جدی نسبت به افزایش وقوع زلزله‌های با بزرگای بیشتر از ۷ در سال ۲۰۱۸ هشدار داده است که حاصل کاهش سرعت حرکت وضعی (چرخش زمین به دور خود) است. منبع گاردین برگرفته از دو مقاله منتخب امسال در انجمن زمین‌شناسی امریکا بوده است. همچنین لازم به ذکر است مطالعات پیش‌نشانگری زمین‌لرزه در همه مراکز دنیا جنبه پ‍ژوهشی و محلی دارد و تاکنون هیچ مرجع علمی معتبری، هشدار زمین‌لرزه خارج از محدوده تحت پایش خود منتشر نکرده است. کامل‌ترین بانک اطلاعات گسل‌های کشور در اختیار سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور به عنوان متولی شناسایی و معرفی سرچشمه‌های لرزه‌زاست.
نتایج مطالعات گذشته گروه لرزه‌زمین‌ساخت سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور نشان داده گسل ماهدشت-جنوب کرج گسلی است با راستای به تقریب شرقی-غربی است و مطالعات تکتونیک فعال و ریخت زمین‌ساختی، فعالیت گسل را در دوره کواترنری نشان می‌داد که بر همین اساس رخداد زمین لرزه روی این گسل دور از انتظار نبود.
تهران ویران نمی‌شود
همان‌طور که عنوان شد متاسفانه برخی رسانه‌های رسمی به جای آموزش بهترین عملکرد در شرایط بعد از زلزله با تیترهای دلهره‌آور بر نگرانی مردم تهران دامن زدند. اما به گفته محمد معصومی کارشناس زلزله اینکه گفته می‌شود در صورت وقوع زلزله 7 ریشتری تهران به‌طور کامل ویران می‌شود غیرمنطقی است. زیرا ساختمان‌های تهران سازه‌های فلزی یا بتونی دارند و مانند خانه‌های بم یا روستاهای سرپل‌ذهاب خشتی و گلی نیست. حتی در زلزله سرپل‌ذهاب شاهد بودیم که خانه‌های مسکن مهر که گفته می‌شود با کمترین کیفیت ساخته شده‌اند، هم به‌طور کامل فرو نریختند و اسکلت ساختمان‌ها باقی مانده بود. در تهران غیر از 30درصد بافت فرسوده این شهر که امکان تخریب گسترده دارند، دیگر ساختمان‌ها به‌طور کامل پایین نمی‌آید. این در حالی است که در شمال و غرب تهران ساختمان‌های ضدزلزله، مقاوم و جدید بسیاری وجود دارد که از تاب آوری بالایی برخوردارند.
ضرورت رعایت برخی نکات
از سوی دیگر می‌توان با رعایت برخی نکات و تقبل برخی هزینه‌ها میزان خسارات ناشی از زلزله را به حداقل رساند. به گفته محمد معصومی یکی از راه‌های کاهش آتش‌سوزی بعد از زلزله این است که یکسری تجهیزات ایمنی زلزله که برای قطع گاز، آب و برق ساخته شده‌اند را در ساختمان نصب کنید. در این صورت چند ثانیه قبل از وقوع زلزله این دستگاه‌ها فعال شده و خود به خود شبکه گاز، آب و برق ساختمان را قطع می‌کنند. در این صورت هنگام زلزله دغدغه شهروندان این است که داخل ساختمان بهترین مکان را برای پناه گرفتن پیدا کرده و به هیچ عنوان از ساختمان خارج نشوند.
وی تاکید کرد: واقعیت این است که گسل ماهدشت به‌دلیل اتصال به گسل شمال تهران می‌تواند عامل محرکی برای زلزله تهران باشد اما هر چه از زمان زلزله بگذرد این احتمال کمتر می‌شود. برخلاف نظر برخی کارشناسان که گفته می‌شود تهران بعد از زلزله 7 ریشتری نابود می‌شود، معتقدم سازه‌های تهران آسیب می‌بینند اما نابود نمی‌شوند.
نجفی: مردم در زمان وقوع زلزله از محله خود خارج نشوند
محمدعلی نجفی در جریان تشکیل جلسه ستاد بحران با اشاره به تجربه زلزله هفته گذشته در ملارد و هماهنگی صورت گرفته میان دستگاه‌های مسوول، گفت: تجربه بار اول به ما کمک فراوانی کرد؛ چراکه به مجرب وقوع پس‌لرزه شب گذشته هر دستگاهی می‌دانست چه کاری باید انجام دهد و اقدامات خود را بلافاصله انجام داد. به گزارش ایسنا، وی با اشاره به دستورالعمل 10 ماده‌یی ستاد مدیریت بحران شهر تهران که در جلسه گذشته این ستاد مورد تصویب قرار گرفته بود، تصریح کرد: براساس این دستورالعمل تمام دستگاه‌های مسوول موظف هستند نیازهای خود را برای اجرای ماموریت‌هایی که در مصوبه سال 89 دولت برعهده آنها گذاشته شده است، اعلام کنند. از این رو، تمام دستگاه‌ها باید طبق زمانبندی اعلام شده بررسی‌های لازم را صورت داده و نیازهای خود را به شورای هماهنگی مدیریت بحران اعلام کنند تا مورد جمع‌بندی قرار گیرد. نجفی با بیان اینکه افسران کشیک همه دستگاه‌ها و نهادها پس از وقوع زلزله کاملا آمادگی داشتند، گفت: به محض وقوع زلزله دستگاه‌ها بدون آنکه چیزی به آنها ابلاغ شود، اقدامات خود را انجام دادند. شهردار تهران ادامه داد: در زمان وقوع زلزله مردم از محله خود خارج نشوند چراکه این ترددها موجب می‌شود عملیات کمک‌رسانی با مشکل انجام شود. خواهش دوم من مربوط به مراجعه به پمپ‌بنزین‌هاست. بسیار عجیب است که زلزله اتفاق بیفتد و مردم در پمپ‌بنزین‌ها باشند. این کار بسیار خطرناکی است که هفته پیش از سر گذراندیم. نجفی اظهار کرد: هفته گذشته ماشین‌های بزرگ حمل بنزین بین ماشین‌های شهروندان گرفتار شده بودند و این در حالی است که در این شرایط در صورت بروز یک جرقه کوچک حادثه بسیار بزرگی اتفاق می‌افتد.
