علت تفاوت نرخ تورم حسی با رسمی
گروه اقتصاد کلان| هادی سلگی|
مرکز آمار در حالی نرخ تورم اردیبهشت را 8 درصد اعلام کرده که بسیاری معتقدند این موضوع با جیب مردم انطباق ندارد. آنها می‌گویند مرکز آمار ایران آمارها را دستکاری می‌کند. مساله‌یی که منصوره یزدان‌پناه رییس دفتر شاخص‌سازی مرکز آمار آن را رد می‌کند. وی به «تعادل» می‌گوید: دستکاری آماری غیرممکن است و احتمالا شائبه‌ها به این جهت ایجاد شده که مردم به کالاهایی که به صورت روزانه مصرف می‌کنند توجه دارند در حالی که تورم شاخصی کلان و با محاسبه قیمت همه مصارف افراد جامعه به دست می‌آید. حتی کالاهایی که ممکن است مردم هر چند سال یک‌بار مصرف کنند.
تثبیت تورم در تلاطم
به گزارش «تعادل» مرکز آمار ایران نرخ تورم سالانه اردیبهشت ماه ١٣٩٧ را 8 درصد اعلام کرده است؛ رقمی که نسبت به ماه قبل (8.1 درصد) 0.1 واحد درصد کاهش نشان می‌دهد. کاهش نرخ تورم متوسط در حالی از سوی مرکز آمار محاسبه و گزارش می‌شود که بسیاری می‌گویند این اعداد و ارقام با آنچه مردم از خریدهای روزانه احساس می‌کنند همراه نیست. مردم افزایش‌های مداوم و قابل‌توجه قیمت‌ها به‌ویژه در این دو ماه اخیر را احساس می‌کنند. از سوی دیگر با توجه به جهش قیمت ارز و همچنین بالا بودن حجم نقدینگی نیز طبق آنچه کارشناسان اقتصادی می‌گویند، قاعدتا باید شاهد افزایش تورم باشیم در حالی که مرکز آمار ایران همچنان از کاهش تورم سخن می‌گوید.
همین امر شائبه‌هایی را مبنی‌بر دستکاری آماری در اعلام شاخص تورم توسط مرکز آمار ایران ایجاد کرده است.
زمینه‌های دستکاری
لازم به ذکر است که شاخص قیمت، یک برآورد آماری بوده و از یقین ریاضی برخوردار نیست. درباره شاخص تورم پروسه محاسبه تورم به این صورت است که ابتدا یک سبد نمونه از کالاهایی که مردم به‌طور متوسط مصرف می‌کنند تعیین می‌شود و همچنین برای نمونه‌گیری خرده‌فروشی‌هایی در کل کشور تعیین می‌شوند. سپس در هر ماه برای سنجش تغییرات قیمتی کالاهای تعیین شده به خرده‌فروشی‌های مزبور، مراجعه می‌شود.
در ادامه مطابق با فرمول شاخص مصرف‌کننده تغییرات قیمتی محاسبه می‌شود. گفتنی است سبد نمونه از 12 گروه کالایی تشکیل شده که با توجه به میزان مصرف هرکدام وزن و ضریبی متفاوت می‌گیرند. تغییرات قیمتی در هرکدام از این اوزان ضرب می‌شوند و عدد شاخص محاسبه می‌شود. موضوعی که برخی بیش از هرچیزی در این مراحل به عنوان نقاط قابل دستکاری یاد می‌کنند، تغییر اوزان و سبد است.
سبد هر 5 سال براساس شاخصی تحت عنوان بودجه خانوار تعیین می‌شود که نشان‌دهنده الگوی مصرف میانگین خانوارهای ایرانی است. از آنجایی که تغییرات قیمتی کالاها موجب می‌شود مصرف‌کنندگان به سمت خرید کالاهای جایگزین ارزان‌تر بروند، همین موضوع عاملی می‌شود که سبدهای جدیدتری برای محاسبه به‌روز شود.
بسیاری معتقدند در مرحله تعیین اوزان، وضعیت به این شکل است که سیاست‌گذار برای نمایش رقم‌های غیرواقعی برای تورم به سراغ کالاهایی می‌رود که در واقعیت از وزن و اهمیت بیشتری برخوردار نیستند ولی افزایش قیمت کمتری نشان می‌دهند.
احساس تورم
مربوط به خریدهای روزانه است
این سوالی است که منصوره یزدان‌پناه، رییس دفتر شاخص‌سازی مرکز آمار ایران به آن پاسخ گفته است. وی در گفت‌وگویی که با «تعادل» انجام داده، گفته است: از نظر علمی چنین کاری ممکن نیست. اینکه بگوییم عددی دستکاری می‌شود باید به استناد موضوع مشخصی باشد. اکنون انتقاداتی که درباره دستکاری آماری مطرح می‌شود حاوی سند محکمی نیست و بیشتر ادعا مطرح می‌شود.
درباره صحت اطلاعات همین بس که هم نتایج متوسط قیمت و هم نتایج طرح هزینه درآمد و هم تورم با جزئیات وسیعی منتشر می‌شود که همگی دلایل صحت نتایج مرکز آمار است. به گفته این مقام مسوول همچنین در هر ماه حدود 420هزار مظنه قیمت از سراسر کشور (300هزار شهری و 120هزار روستایی) از حدود 73هزار منبع اطلاع (55هزار شهری و 18هزار روستایی) جهت محاسبه تورم جمع‌آوری می‌شود که با توجه به این حجم بالای اطلاعات دستکاری در اطلاعات و جهت‌دهی نتایج امکان‌پذیر نخواهد بود.
وی در زمینه تغییر اوزان نیز گفته است: با توجه به اینکه فرمول مورد استفاده در محاسبه تورم به گونه‌یی است که سبد و اوزان مربوط به آن در فاصله بین دو سال پایه ثابت بوده پس در صورت تغییر اوزان مقادیر قبلی و در نتیجه سری زمانی تورم هم مخدوش خواهد شد.
وی افزود: تعیین ضرایب اهمیت اقلام در محاسبه تورم با استفاده از اطلاعات طرح هزینه درآمد در سال پایه است. تعداد اقلام مورد استفاده در طرح هزینه درآمد حدود 950 قلم و اقلام سبد تورم 470 قلم است و با بررسی‌های میدانی و کالاشناسی اوزان آن 950 قلم به این 470 قلم منتسب می‌شود به گونه‌یی که ضرایب اهمیت در سطح گروه‌های اصلی در هر دو طرح برابر باشد. این ضرایب اهمیت بعد از تعیین در سال پایه ثابت بوده و تا سال پایه بعدی که معمولا پنج سال طول می‌کشد بدون تغییر می‌ماند. وی ادامه ادامه داده است: بنابراین به لحاظ فنی امکان هیچ گونه تغییری در آن وجود ندارد. با مشاهده گزارش‌های منتشر شده در طول سال‌های 1390 تا 95 در سایت مرکز آمار مشاهده می‌شود که ضرایب اهمیت ثابت و برابر این اوزان در طرح هزینه درآمد سال 90 است و این مساله برای سال پایه 95 هم تکرار شده است. مسوول دفتر شاخص‌سازی مرکز آمار ایران، در پاسخ به مساله نامحسوس بودن تورم تک‌رقمی این را هم گفت که آنچه به عنوان تورم کل محاسبه می‌شود شامل همه کالاهای مصرفی است. تورم از 12 گروه اصلی تهیه می‌شود که هر کدام از آنها ارقام (تورم) مربوط به خودشان را دارند. به‌طور مثال تورم گروه خوراکی‌ها برای فروردین نزدیک 10.4درصد محاسبه شده و همچنین است که تورم گروه‌های گوشت قرمز و سفید نیز از کل این گروه معادل تورمی معادل 14.4درصد داشته‌اند. این در حالی است که در گروه‌های دیگر ممکن است تورم کمتر از 10درصد باشد.
وی توضیح بیشتر داده است: به عبارت دیگر در نظر داشته باشید که مرکز آمار ایران برای محاسبات خود متوسط قیمت‌ها را درنظر می‌گیرد. قاعدتا درباره کالاهای مصرفی این نکته صادق است که برخی از این اقلام به‌طور روزانه خریداری می‌شوند و برخی هفتگی یا ماهانه و سالانه. اقلامی که روزانه خریداری می‌شوند بیشتر به چشم متقاضیان می‌آید تا اقلام ماهانه و سالانه، به همین دلیل خانواده‌ها بیشتر همین اقلام را به عنوان تغییرات قیمتی درنظر می‌گیرند. در حالی که تورم یک شاخص دراقتصاد کلان است که برای کلیه اقلام سطح کلان کشور محاسبه شود. یزدان‌پناه افزود: همانطور که گفتم اگر مردم تورم بیشتری از آنچه در واقعیت وجود دارد احساس می‌کنند این موضوع به خریدهای روزانه و هفتگی مرتبط است. مثلا قسمت خوراکی‌ها که تورم آنها تا سطح 15 درصد نیز اعلام شده است.
کارشناسان اقتصادی چه می‌گویند؟
تیمور رحمانی اقتصاددان اخیرا در گفت‌وگو با «تعادل» گفته که آمارهای مرکز آمار ایران را رد نکرده است.
او اظهار کرده برخلاف سیگنال تورم تولیدکننده و البته رویدادهایی مانند جهش نرخ ارز هنوز تورم در ایران پایین است. و در پاسخ به چرایی چنین مساله‌یی گفته است: دو موضوع جهش نرخ ارز و حجم بالای نقدینگی، باید از عوامل موثر در افزایش نرخ تورم می‌بود ولی نرخ‌های سود بالا و کنترل قیمتی دولت در برخی کالاها دلایل اصلی پایین ماندن نرخ تورم بوده است. وی البته در افق پیش‌رو احتمال افزایش دوباره تورم و عبور از مرز دو رقمی را تایید می‌کند.
با وجود این سخنان، با این حال کارشناسان اقتصادی مطرح می‌کنند که مرکز آمار ایران بهتر است برای شفاف‌سازی در جهت انتشار جزئیات بیشتر شاخص‌های اقتصادی اقدام کند.
کارشناسان اقتصادی مطرح کرده‌اند که درجهت راستی‌آزمایی بهتر است لیست دقیق و کامل سبد در معرض نظارت عمومی قرار گیرد و اطلاعات مربوط به اعتبار و پایایی روش محاسبه تورم اعلام شود.
