ضرورت ایجاد «پرونده بهداشت تربیتی» در مدارس
بر خلاف آنکه کارشناسان آموزش و پرورش و مددکاران اجتماعی بارها گوشزد می‌کردند که آموزش مسائل مرتبط با بلوغ دانش‌آموزان و افزایش مهارت کودکان در مراقب از خود می‌تواند جلو بروز فجایع جبران نشدنی را بگیرد، اما نداشتن محتوای قابل دفاع برای آموزش این مسائل که متناسب با فرهنگ ما باشد و برخی مخالفت‌ها باعث متوقف شدن برنامه‌های آموزشی در این زمینه شد.
با این حال بار دیگر این موضوع به دغدغه جامعه تبدیل شده و برخی مسوولان باز هم بر این نکته تاکید کردند که باید برای آموزش مسائل مراقبت از خود به کودکان و نوجوانان قدم برداشت. روز گذشته، رییس مرکز مطالعات فقهی تعلیم و تربیت و رییس سابق سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش کشور، درباره ضرورت آموزش مسائل جنسی در آموزش و پرورش گفت: بنده بر اساس نظریه‌های تربیتی و طبی آموزش‌های بهداشت و سلامت جنسی و مراقبت‌های جنسی را فی‌نفسه بدون اشکال و جایز می‌دانم اما در این آموزش‌ها به صلاحیت‌های آموزش‌دهنده، مراتب سنی رشد، آموزش‌گیرنده و محتوای آموزشی و موضوع آموزش تاکید دارم؛ زیرا این نوع آموزش‌ها تیغ دولبه است و اگر صلاحیت و شرایط رعایت نشود به اصطلاح از قضا سکنجبین صفرا می‌افزاید. هرچند سخت بودن به معنای حذف کردن نباید باشد.»
حجت‌الاسلام والمسلمین محی‌الدین بهرام محمدیان افزود: «در این میان باید به چند نکته توجه کرد از جمله اینکه این آموزش‌ها باید از خانه شروع شود و مادران نقش اساسی دارند. مادر باید تا ۴ سالگی نقاط شرمگین بدن را به فرزندانش بشناساند و اختصاصی بودن و پوشیدگی و حیا را در آن متذکر شود و باید نمود این امر را در پوشش داخل خانه توسط پدر و مادر و فرزندان بزرگ‌تر مراعات کرد.»
معاون سابق وزیر آموزش و پرورش با بیان اینکه آموزش دختران در زمینه بهداشت بلوغ و بهداشت جنسی تا قبل از سن بلوغ توسط مادر و در صورت فقدان مادر توسط محارم درجه یک زن یا مربیان صاحب صلاحیت مهدهای کودک انجام شود به ایسنا گفت: «در مورد پسران نیز باید مراقبت‌های تغذیه‌یی، پوشش، دوستان و خلوت‌گزینی به صورت محسوس و نامحسوس انجام شود. در مدرسه از کلاس چهارم به بعد باید مشاوره با افراد صاحب صلاحیت آغاز و پرونده بهداشت تربیتی تنظیم شود. در دوره متوسطه اول نیز بهداشت بلوغ، مخاطرات بلوغ و در دوره دوم دبیرستان آسیب‌های اجتماعی، رفتارهای پرخطر، تقوای جنسی و آمادگی‌های تشکیل خانواده باید ارائه شود.»
داشتن اطلاعات درست
برای گذر از مراحل رشد
اظهارات محمدیان درباره ضرورت آموزش تربیت جنسی کودکان و نوجوانان و توجه به این نکته که سخت بودن آموزش چنین مسائلی نباید به حذف آن منجر شود، در حالی است که پیش از این مددکاران اجتماعی و کارشناسان آموزش و پرورش نسبت به این موضوع هشدار داده بودند. سید حسن موسوی‌چلک رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران داشتن اطلاعات درست را یکی از نیازهای اساسی هر فرد برای عبور از مراحل رشد دانست و درباره این موضوع بیان کرد: «طبیعتا یکی از این نیازها، نیازهای جنسی و نیازهای مربوط به سلامت دوران بلوغ است؛ موضوعی است که نمی‌شود نسبت به آن بی‌توجه بود، چون وقتی بچه‌ها در این دوران قرار می‌گیرند اگر نتوانند اطلاعات درست را از منابع درست دریافت کنند، تلاش می‌کنند از راه‌های دیگر و چه بسا راه‌های نامطمئن به آن دسترسی داشته باشند. چندین گروه می‌توانند در این حوزه کمک کنند؛ گروه اول خانواده که خودشان باید اطلاعات درستی در ارتباط با این دوران داشته باشند و این اطلاعات را به موقع به اعضای خانواده و فرزندان منتقل کنند.»
او افزود: «بعد از خانواده‌ها محیطهای اجتماعی مرتبط می‌توانند در این حوزه در چارچوب وظایف خود و شرایط سنی، جسمی و سواد افراد ایفای نقش کنند و اطلاعات فرد را در حوزه بلوغ افزایش دهند. به دلیل اینکه بچه‌ها دوران بلوغ خود را در مدرسه می‌گذرانند و با همسالان خود ارتباط دارند، معمولا از مسوولان و اولیای مدرسه در کنار والدین اطلاعات می‌گیرند که گاهی مواقع نقش همکلاسی از خانواده و اولیای مدرسه بیشتر است، در حالی که بالا بردن سواد افراد به بالا بردن سلامت جنسی می‌تواند کمک کند تا از این دست مشکلات کمتر اتفاق بیفتد و اطلاعات را از منابعی بگیرند که درست‌تر باشند. نکته بعدی سایر محیطهای اجتماعی و گروه‌هایی است که افراد در آنها حضور دارند و در بحث پیشگیری کار می‌کنند، حتی در منابع دینی هم سرپوشی در خصوص نیازهای جنسی ندارند و این منابع می‌توانند کمک کنند تا اطلاعات مربوط به سلامت جنسی در اختیار افراد قرار بگیرد.»
اکتفا به کلیات
با وجود این اگرچه کارشناسان و مسوولان بر ضرورت آموزش مطالب مربوط به مراقبت از خود به دانش‌آموزان تاکید دارند اما نداشتن منبع اطلاعاتی مناسب شاید یکی از مواردی باشد که تاکنون مانع از پیشبرد این هدف شده است. حجت‌اله بنیادی پژوهشگر و کارشناس مسائل آموزش و پرورش درباره این موضوع بیان کرد: «در برنامه درسی ملی که یکی از زیر نظام‌های مهم سند تحول است، به جای ارائه چارچوب دقیق‌تر و شفاف‌تر برای نحوه ارائه صحیح این آموزش‌ها، فقط به ذکر عبارت‌های کلی مبنی بر توجه به تفاوت‌های جنسیتی و بهداشت بلوغ و سلامت نوجوانی اشاره شده است. ذکر کلی این عبارت‌ها هیچ چشم‌انداز روشنی را برای تدوین محتوای آموزشی یا تربیت افرادی توانمند و شایسته برای آموزش صحیح مواجهه با بلوغ و سلامت جنسی در دوره نوجوانی ارائه نداده است. این مساله در صورتی است که ضرورت داشت و دارد که در چارچوب برنامه درسی ملی سن شروع این آموزش‌ها، چارچوب، نحوه تدوین و ارائه محتوای مرتبط با تکوین هویت جنسی و حتی نهادهای مختلف که باید در این زمینه همکاری و همراهی کنند معین می‌شد.»
این کارشناس آموزش و پرورش افزود: «هر چند که نهادهای مهم فرهنگی کشور و از جمله شورای عالی انقلاب فرهنگی با تصویب سند تحول بنیادین ضرورت ارائه چنین آموزش‌هایی را مورد تاکید قرار داده‌اند، اما پس از گذشت هفت سال از چنین تاکیداتی هنوز اقدام درخور توجهی از سوی برنامه‌ریزان آموزشی صورت نپذیرفته است. علاوه بر این کم توجهی انتقال دانش‌آموزان سال اول راهنمایی و اضافه کردن آنها تحت عنوان پایه ششم در مدارس ابتدایی یکی از اقدامات ناصحیح و متعارض با سند تحول بنیادین است که از سال تحصیلی 92-1391 آغاز شده است.»
وی به نقش کمرنگ مشاوران در مدارس نیز اشاره و عنوان کرد: «در مدارس یکی از وظایف عمده مشاوران ارائه آموزش‌های لازم دراین خصوص است، ولی متاسفانه به دلیل کمبود نیروی انسانی شایسته، درصد قابل توجهی از مدارس حتی به صورت ماهانه نیز از حضور مشاور بی‌بهره‌اند. از سوی دیگر برخی مشاوران مدارس نیز از صلاحیت و توانمندی لازم برای ارائه چنین آموزش‌هایی برخوردار نیستند. از طرف دیگر بهسازی و به‌روزآوری دانش و مهارت مورد نیاز معلمان در مواجهه با تحولات به دلیل تنگناهای شدید مالی در آموزش و پرورش روز به روز کمرنگ‌تر شده و محدود به کتابهای جدید شده است. نکته جالب توجه این است که در مدارس غیر دولتی، توجه حداقلی لازم نیز برای بهسازی و توانمندسازی معلمان در زمینه‌های تربیتی وجود ندارد و بیشتر تاکید بر جنبه‌های علمی و درصد قبولی آنان می‌شود.»
این کارشناس آموزش و پرورش افزود: «درباره آموزش اولیا نیز چند سالی است که به برگزاری کلاس‌های آموزش خانواده اکتفا می‌شود که به هیچ عنوان فضایی برای طرح این مسائل نیست و بیشتر جنبه رفع تکلیف دارد. آموزش و پرورش می‌تواند در قالب کتابهای چند ده صفحه‌یی و با صراحت و ظرافت نحوه آگاهی دادن به دانش‌آموزان در مقابل تهدیدهای جنسی و دیگر موارد ضروری در خصوص مسائل جنسی و سن بلوغ را برای پدران و مادران تدوین و در اختیار آنها قرار دهد. علاوه بر اولیا همه معلمان نیز ضرورت دارد از طریق کتابهای مناسب آگاهی و اشراف لازم به آسیب‌های جنسی دانش‌آموزان داشته باشند.»
