نفس‌های آخر «چشمه علی» 6000 ساله
حدود یک سال است که «چشمه علی» شهرری هم درگیرودار کم‌آبی، خشک شدن آب چشمه یا گاهی اوقات بازگشت آب به این محوطه تاریخی طبیعی است؛ اما آنچه که مهم است اینکه این روزها بحث خشک شدن آب چشمه تاریخی «چشمه علی» موجبات نگرانی دلسوزان میراث تاریخی تهران را فراهم کرده است و بارها مسوولان امر هشدار دادند که چشمه تاریخی «چشمه علی» در معرض نابودی است و باید فکری به حال آن کرد. چندی پیش خلیل آبادی رییس کمیته میراث فرهنگی شورای شهر تهران در صحن علنی شورا ضمن هشدار در مورد خشک شدن «چشمه علی» اظهار کرده بود: شکوه و جاذبه فاخرترین اثر تاریخی شهر ری امروزه دچار خدشه شده است و من در مسیر خانه به چشمه علی رفتم و دیدم که این اثر چند هزار ساله اکنون آینه دق شده و به جای آنکه آب در آنجا باشد موش‌ها در کف استخر چشمه علی جولان می‌دهند. این عضو شورای شهر تهران گفته بود: بار دیگر تذکر می‌دهم که خشک شدن چشمه علی به دلیل عبور تونل خط 6 و خسارت به گذرگاه انتقال آب این چشمه پذیرفته نیست و از هیات‌رییسه می‌خواهم که درراستای حمایت از حقوق مردم فکری به حال این مهم داشته باشند. همچنین سیداحمد محیط طباطبایی رییس ایکوم ایران که اخیرا از محوطه چشمه علی شهرری دیدن کرده به ایسنا می‌گوید: تا امروز ندیده بودم چشمه علی شهرری به این مرحله از خشکی برسد. او با بیان اینکه پیش از این و در زمان‌هایی که اعلام می‌شد چشمه علی شهرری خشک شده، حداقل یک حوضچه آب کم در وسط دریاچه هنوز وجود داشت، تاکید می‌کند: اما امروز به چشم خودم دیدم که یک قطره آب هم در این محوطه تاریخی طبیعی دیگر وجود ندارد، چشمه درست در مقابل کتیبه «فتحعلی شاهی» خشک، خشک است.
چشمه علی و تپه تاریخی کنار آن، مهد تمدن و زندگی شهر باستانی ری بوده است و از آن جهت که نخستین سکونت‌گاه انسانی در محدوده تهران امروز به حساب می‌آید اهمیت خاصی دارد. طبق کاوش‌های باستان‌شناسی اریک اشمیت امریکایی و گروه او در سال‌های 1314 تا 1317 شمسی، قدمت سکونت در اطراف چشمه علی به حدود 6000 سال پیش می‌رسد و حتی در این کاوش‌ها، ظروفی از سفالین و منقوش به دست آمد که برخی از آنها هم‌اکنون در موزه ملی ایران نگاهداری می‌شود. در روایات اساطیری تاریخ ایران باستان، بنای نخستین ری را به شیث بن آدم یا هوشنگ پیشدادی فرزند کیومرث، و عده‌یی هم به یکی از پسران حضرت نوح (ع) به نام روی یا رازی نسبت می‌دهند. مهم‌ترین سبب سکونت در این محدوده و شکل‌گیری تمدن چشمه علی را می‌توان در وجود این چشمه جست‌وجو کرد و این چشمه و نهر آن، در دوره اشکانی با نام «نهر سورن» یا «نهر سورنا» شهرت داشت و پس از سقوط ساسانیان و در قرون اولیه هجری نام این چشمه، به «چشمه علی» معروف شد.
بنابر یک روایت، حضرت علی (ع) از کنار این چشمه گذشت و جای پای اسبش بر سنگی نقش بست. البته گرچه اکنون اثری از آن جای پای نیست، اما به همین سبب، اینجا به چشمه علی معروف شد. روشن است که این روایت افسانه است، زیرا می‌دانیم که علی امیرالمومنین (ع) هرگز به ری نیامد. بنابر روایت دیگری که وجود دارد آن است که چون قاتل یکی از فرزندان خاندان علی (ع) هنگام عبور از اینجا شمشیر آغشته به خون خود را در آب این چشمه شسته، مردم تا مدت‌ها آب نهر و چشمه را مکروه می‌دانسته‌اند و پس از آن این مکان به چشمه علی شهرت یافته است.
