دشواری‌های تحریم نفتی ایران
ترجمه: علیرضا کیانی
موفقیت سیاست دولت ترامپ در برابر ایران وابسته به همراهی کشورهایی است که عمیقا نسبت به کارزار امریکا علیه جمهوری اسلامی بدبین بوده و در تلاش برای مقاومت در برابر خواست واشنگتن هستند؛ مقاومتی که به عقیده تحلیلگران و مقامات این کشورها می‌تواند یکی از عناصر اصلی سیاست امریکا علیه ایران، یعنی «تحریم صادرات نفت ایران» را به چالش بکشد.
به گزارش وال‌استریت ژورنال، دور تازه‌یی از فشار اقتصادی امریکا علیه ایران پس از آن آغاز شد که دونالد ترامپ کشورش را از توافق هسته‌یی با ایران خارج کرد. طبق این توافق ایران موافقت کرده بود تا در عوض ازسرگیری مناسبات مالی و تجاری با جهان، فعالیت‌های هسته‌یی خود را محدود کند. سایر امضاکنندگان توافق یعنی اتحادیه اروپا و چین که تجارت با ایران را ازسر گرفته بودند، مخالف عقب‌نشینی امریکا از توافق بوده و سعی دارند توافق را زنده نگه دارند.
آخرین بار، در دولت باراک اوباما، امریکا فشارها بر فروش نفت ایران را افزایش داد. تحریم صادرات نفت ایران ابزاری موثر برای مختل کردن اقتصاد این کشور و کشاندن مقامات ایرانی به‌پای میز مذاکره بود. پس از آنکه وفادارترین مشتریان نفت ایران خرید نفت از این کشور را به‌شدت کاهش دادند، ایران نهایتا در سال 2015 مذاکرات جدی خود با قدرت‌های جهانی را آغاز کرد. در این میان مشتریان اروپایی نفت ایران داوطلبانه خرید خود را متوقف کردند. ژاپن و کره‌جنوبی که مناسبات نزدیکی با ایالات‌متحده دارند نیز تحت‌فشار این کشور واردات نفت از ایران را کاهش دادند. دومین خریدار نفت ایران یعنی هند، قانونی بودن تحریم‌های امریکا را به چالش کشید اما در انتها برای آرام کردن ابرقدرت به کاهش خرید نفت ایران تن داد. حتی چین که بزرگ‌ترین خریدار نفت ایران بوده و هست هم در آن زمان باوجود انتقاد از تحریم‌های یک‌جانبه امریکا و تهدید به عدول از آنها، خرید خود از ایران را محدود کرد. اما آن روزها گذشته است، تکرار آن سناریو برای امریکا بعد از بیرون آمدن از برنامه جامع اقدام مشترک چالش‌بر‌انگیز شده است. ریچارد نفی از مقامات سابق وزارت خارجه امریکا که مجری تحریم‌های ایران در دولت اوباما بود و امروز از کارشناسان مرکز سیاست انرژی جهانی وابسته به دانشگاه کلمبیا است در این باره به وال‌استریت ژورنال می‌گوید: «شاید فشار امریکا باعث کاهش صادرات نفت ایران شود اما این مقدار زیاد نخواهد بود.» او اشاره می‌کند: «آنگاه ما سر این قضیه بر سر متحدان‌مان در اروپا فریاد می‌زنیم و شاید هم آنها را تحریم کنیم. بر سر هندی‌ها هم فریاد می‌زنیم و شاید آنها را هم تحریم کنیم. درحالی که احتمالا اثر منفی این فشارها مشکلی برای ایران به همراه نداشته باشد.»
مقامات دولت ترامپ عنوان کرده‌اند که در این ماجرا همانند دولت اوباما عمل کرده و از خریداران نفت ایران می‌خواهند که خرید نفت از ایران را یا داوطلبانه قطع کنند یا حداقل میزان خرید خود را به‌شدت کاهش دهند. در کنار این درخواست، تهدیدی نیز وجود دارد؛ ایالات‌متحده دسترسی تمامی شرکت‌هایی که به تجارت خود با ایران ادامه دهند به بازارهای امریکا و نهادهای مالی امریکا قطع خواهد کرد.
دولت ترامپ نیز همچون دولت اوباما 6 ماه به شرکت‌های خارجی مهلت داده است تا داوطلبانه درمورد قطع یا کاهش خرید نفت از ایران تصمیم بگیرند. استیون منوچین وزیر خزانه‌داری امریکا گفته است: «ما همچنان ضمانت‌های اجرایی تبعیت از این قانون را تقویت می‌کنیم.»
اما برخلاف دوره قبل این‌بار خریداران نفت ایران به‌طور متحد با اهداف امریکا مخالفت کرده‌اند و ظاهرا قصد دارند از قبول خواست امریکا طفره بروند، در مقابل آن مقاومت کنند و حتی با آن مبارزه کنند. حتی متحدان امریکا در اتحادیه اروپا که خریداران مهم نفت ایران هستند هم امیدوارند که ایران را در توافق هسته‌یی نگه دارند. ایران می‌گوید که تنها در صورتی در توافق باقی خواهد ماند که بتواند کماکان نفت خام تولیدی خود را بفروشد.
در سال 2012 تمام کشورهای عضو اتحادیه اروپا داوطلبانه خرید نفت از جمهوری اسلامی را تحریم کردند. سایر کشورها از قبیل ژاپن: کره‌جنوبی و هند هم تحت فشار امریکا به امید محدود شدن برنامه هسته‌یی ایران، خرید نفت از ایران را قطع کردند. حتی چین که تحریم‌های ایران را تقبیح کرده بود و قسم خورده بود که با آن مقابله می‌کند خرید نفت از ایران را کم کرد چون می‌خواست که ایران وارد توافق هسته‌یی شود. اما به گفته تحلیلگران و مقامات رسمی، افق امروز جهان متفاوت است. با اینکه تهدید امریکا برای محروم کردن همه شرکت‌هایی که با ایران کار می‌کنند از ورود به بازارهای امریکا همچنان پابرجاست؛ دولت ترامپ تاکنون پاسخ دلگرم‌کننده‌یی از سوی خریداران نفت ایران را دریافت نکرده است.
دولت‌های اروپایی که ترامپ را به ماندن در توافق ترغیب کردند، اعلام کرده‌اند که برنامه‌یی برای قطع خرید نفت از ایران را در دستور کار ندارند و حتی در محافل خصوصی ابراز امیدواری کرده‌اند که بتوانند از اجرای تحریم‌های امریکا سرباز زده و به خرید نفت ایران ادامه دهند. با وجود این، شرکت‌های خریدار نفت ایران به بازارهای امریکا وابسته هستند و انتظار می‌رود
تحت فشار امریکا مجبور شوند میزان خرید نفت از ایران را، هر چند نه به اندازه دور پیش تحریم‌ها، کاهش دهند.
شرکت مرسک دانمارک که بزرگ‌ترین شرکت کشتیرانی حمل نفت در جهان است ماه گذشته اعلام کرد که حمل محموله‌های نفتی ایران را متوقف خواهد کرد و تعداد سفارش‌های موجود را هم کاهش خواهد داد. غول نفتی فرانسه توتال نیز سرمایه‌گذاری در یکی از میدان‌های گاز طبیعی ایران را متوقف کرد. شرکت‌های ژاپنی و کره‌یی هم که هر دو کشور از متحدان نزدیک امریکا هستند ظاهرا با بغض سرانجام تسلیم فشار دولت ترامپ خواهند شد و از او تبعیت خواهند کرد. به گفته تحلیلگران، احتمالا شرکت‌های مستقر در دیگر کشورهای متحد امریکا مانند ژاپن و کره نیز سرانجام تسلیم فشار دولت ترامپ خواهند شد. اما این بی‌میلی متحدان امریکا ممکن است تلاش‌های ترامپ را با مشکلاتی مواجه کند. به باور برخی ناظران، ممکن است چین یا هند یا هر دو نفت بیشتری از ایران بخرند؛ به‌خصوص اگر فروش نفت این کشور با تخفیف همراه باشد.
چین در ماه آوریل روزانه 671 هزار بشکه و هند روزانه 604 هزار بشکه نفت خام از ایران خریداری کردند. به گزارش شرکت مشاوره انرژی کپلر، 60درصد صادرات نفت ایران به مقصد چین و هند بارگیری می‌شود و این میزان بیشتر از دو برابر کل واردات نفت کره‌جنوبی و ژاپن از ایران است.
در دور قبلی تحریم‌ها، هند تحریم نفتی ایران را به رسمیت نشناخت اما سرانجام برای آنکه هدف تحریم‌های دولت امریکا قرار نگیرد، به میزان 20درصد واردات نفت از ایران را کاهش داد. هند اخیرا هم تصریح کرد که تحریم‌های یک‌جانبه امریکا علیه ایران را به رسمیت نمی‌شناسد.
با وجود این، توافق هند با امریکا با چراغ خاموش این‌بار ممکن است برای هند مشکل‌ساز شود. هند به‌شدت به واردات نفت خام وابسته است و همین حالا هم بالا رفتن قیمت نفت ضربه‌یی مستقیم به مصرف‌کنندگان هندی وارد کرده است. این مساله یکی از دغدغه‌های اصلی حزب حاکم و نارندرا مودی نخست‌وزیر هند است که در سال آتی باید در انتخابات شرکت کند.
به گزارش وال‌استریت ژورنال، مقامات دولت هند به واشنگتن اعلام کرده‌اند که هند برای آنکه بتواند به امریکا کمک کند نیازمند حفظ رابطه‌یی حسنه با ایران است. هند در حال همکاری برای توسعه بندر مهم چابهار در ایران و تبدیل آن به یک کریدور تجاری است. ایجاد این کریدور می‌تواند تعادل ژئوپلیتیک منطقه را بهبود داده نقش یک وزنه تعادل در برابر نفوذ چین بر پاکستان و افغانستان ایفا کند؛ امری که در راستای اهداف امریکا در منطقه است. یک مقام بلندپایه در دفتر نخست‌وزیری هند در این باره به وال‌استریت ژورنال گفت: «هند به‌دنبال آن است که امریکا به‌طور کامل او را از منع تجارت با ایران، مستثنا کند یا حداقل، مشمول کمترین سطح کاهش تجارت شود.»
هند متحد رسمی امریکا نیست، اما مودی رابطه‌یی قوی با ترامپ برقرار کرده است و دولت ترامپ هم هند را به ایفای نقش در افغانستان ترغیب کرده است. تانوی مادان تحلیلگر مسائل هند در موسسه بروکینگز در واشنگتن در این باره به ژورنال گفت: «هندی‌ها به مقامات امریکا خواهند گفت که اگر هند در ایران به‌خصوص در چابهار حضور نداشته باشد، عرصه برای ورود چین خالی می‌شود. آیا شما واقعا چنین چیزی را می‌خواهید؟»
نبرد سخت با اژدهای زرد
اما رویارویی امریکا با بزرگ‌ترین مشتری نفت ایران پیچیده‌تر است. چین به تهران وعده داده تا برای جلوگیری از توقف سرمایه‌گذاری‌ها و تجارت، همکاری‌های خود را ادامه دهد. چین حتی استفاده از ارز خود، یوان، را برای تجارت نفت به ایران پیشنهاد کرده است. این در حالی است که سابق بر این مبادلات تماما با دلار انجام می‌شد.
بعضی تحلیلگران معتقدند که چین با حمایت ضمنی اروپا، می‌تواند واردات نفت خود از ایران را افزایش دهد. از این طریق سایر امضاکنندگان توافق هسته‌یی -حتی در صورت عدم حضور امریکا در توافق و کاهش خرید نفت ایران از سوی دیگر کشورها-می‌توانند به ماندن ایران در برجام امیدوار باشند. نیکولا کاسارینی از اعضای اندیشکده موسسه امور بین‌الملل در رم اخیرا در یک کنفرانس امنیتی در شانگهای به وال‌استریت ژورنال چنین گفت: «منافع مشترک همه ما در این است که توافق با ایران را زنده نگه داریم.»
