روزهای ناخوش گنبد گیتی
ریحانه جاویدی|
کافی نیست که بلندترین قله ایران است. مهم نیست که نامش به عنوان میراث طبیعی در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است، دماوند هم مانند تمامی کوه‌ها و ذخایر محیط‌زیستی ایران، از تهدید‌ها رنج می‌برد، ویلاسازی و معدن‌کاوی تیشه به ریشه‌اش زده و بلای جانش شده است. گنبد گیتی این روزها حال خوشی ندارد، شکاف بر اندامش افتاده و پوشش گیاهی‌اش به سبب چرای بی‌رویه از بین رفته. دماوند اما هنوز همان دیو سپید پای در‌بندی است که خم شدن قامت خود را به نظاره نشسته و چشم انتظار یک برنامه حفاظتی مانده. هشدارها از چند سال پیش شروع شد، هشدار درباره معدن کاوی و ویلاسازی که دماوند را ذره ذره از پا در می‌آورد اما هیچ کدام راه به جایی نبرد، برنامه‌های حفاظت از دماوند ضمانت اجرایی ندارد و تمام این سال‌ها سهم دماوند حفاظت تنها هشدار بود و هشدار. روزگاری خطراتی که دماوند با آن مواجه بود به حذف پوشش گیاهی، گردشگری ناآگاهانه، لگدکوب شدن دشت‌های شقایق ختم می‌شد اما حالا خطرات جدی ترند، صحبت از معدن کاوی و ساخت و ساز است که پیکر دماوند را به شکاف و ترک رسانده است.
دهن‌کجی به دماوند
سال 94 بود که اسماعیل کهرم از فعالان محیط‌زیست و کارشناس حیات‌وحش که مشاور سازمان حفاظت محیط‌زیست هم بود، نسبت به خطراتی که در کمین دماوند نشسته‌اند، هشدار داد. او درباره این موضوع بیان کرد: «قله دماوند روی یک تنه سوار بوده که دامنه‌ها و شیب دماوند است و محل رویش گیاهان نیز همین قسمت‌هاست. اما ساخت و ساز در دماوند، زمینه‌سازی برای احداث جاده و معدن کاوی دهن کجی به قله دماوند است.»
کهرم با تاکید بر اینکه پوشش گیاهی دماوند موجب تثبیت خاک و جلوگیری از فرسایش به‌ویژه در شیب‌های تند می‌شود، بیان کرد: «متاسفانه گردشگران در ایران عادت نکرده‌اند برای پوشش گیاهی ارزش قائل شوند و راهی که ما برای جلوگیری از تخریب پوشش‌های گیاهی دماوند پیشنهاد می‌کنیم این است که کلیت دماوند به همراه دامنه‌های آن ثبت ملی و جهانی شود. ثبت کامل کوه دماوند به همراه دامنه‌های آن موجب می‌شود که گردشگران با موتور و وسیله نقلیه به این کوه وارد نشوند و از تخریب پوشش گیاهی دماوند جلوگیری شود.»
این فعال محیط‌زیست همچنین با انتقاد از فعالیت
6 معدن پوکه در ارتفاع زیر 4 هزار متری کوه دماوند که هنوز ثبت ملی نشده است گفت: «روزانه
500 کامیون از تنه دماوند برداشت می‌کنند و اگر این روند ادامه داشته باشد ظرف 73 هزار روز دماوند با خاک یکسان می‌شود. ما بزرگ‌تر از کوه دماوند را دیده‌ایم که نابود شده است و آن دریاچه ارومیه است. دریاچه هامون را هم دیده‌ایم که نابود شده است. دریاچه‌های زیبای پریشان و ارژن را نیز دیده‌ایم که نابود شده‌اند دماوند هم تافته جدابافته نیست.»
سال گذشته، حسین‌علی ابراهیمی کارنامی مدیرکل محیط‌زیست استان مازندران هم نسبت به معدن کاوی در دامنه این قله هشدار داده و بیان کرد: «مخاطرات زیادی دماوند را تهدید می‌کند که بخشی از مخاطرات زیست‌محیطی است. یکی از مشکلات و مخاطرات در دماوند گردشگری ناآگاهانه است از طرف دیگر وجود معادن غیرمجاز پای کوه و چرای بی‌رویه دام باعث می‌شود تا دماوند از بین برود. جاده‌سازی و تغییر کاربری هم از دیگر مشکلات موجود برای دماوند است.»
او افزود: «برای حفاظت از دماوند نیاز به اطلاع‌رسانی دقیق و جامع داریم، تعداد ماموران محیط‌زیست محدود بوده ولی مشکلات بسیار زیاد است. باید کارگروه‌های حفاظت از قله دماوند از سوی ورزشکاران و ایجاد سازمان‌های مردم‌نهاد، تشکیل شود.»
دماوند ترک خورده است
اما نه هشدارهای اسماعیل کهرم، از دو سال پیش تاکنون راه به هیچ جایی برد نه اظهارات مدیرکل محیط‌زیست استان مازندران، زمینه را برای حفاظت از دماوند فراهم کرد. دماوند با کلاه خود سیمین و کمربند آهنینش هم تاب تخریب‌ها را نداشته و آن‌طور که فعالان محیط‌زیست می‌گویند، در چند بخش دچار ترک خوردگی شده است. کیخسرو یزدانی درباره این موضوع بیان کرد: «در حال حاضر بخش‌هایی از دماوند شکاف خورده است اما تصمیمات اتخاذ شده برای حفاظت از دماوند باید ضمانت اجرایی داشته باشد و یک عزم ملی برای آن ایجاد شود. یکی از مشکلات اساسی کوه دماوند نبود مدیریت یکپارچه بوده و بخشی از مشکلات دماوند مربوط به منابع طبیعی و بخشی دیگر در حوزه محیط‌زیست و میراث فرهنگی است. علاوه بر این در ارتفاعات پایین دماوند که جامعه محلی سکونت دارند بخشداری‌ها و شهرداری‌ها نیز در مدیریت دخیل هستند. این عوامل سبب می‌شود که در اداره این منطقه مجموعه عوامل زیادی که با یکدیگر هماهنگی ندارند، وجود داشته باشند.»
او افزود: «ارتفاع زیر ۴۰۰۰ متر در دماوند بخش زنده آن است که گیاهان و موجودات زیادی در آن زیست می‌کنند و حتی در ارتفاعات پایین‌تر جوامع محلی حضور دارند بنابراین این قسمت بخش آسیب‌پذیر دماوند است که با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می‌کند. ارتفاع بالای ۴۰۰۰ متر نیز بخش مرده دماوند محسوب می‌شود که رویش گیاه و موجودات زنده آن بسیار کم است اما متاسفانه سازمان حفاظت محیط‌زیست حدود ۱۰ سال گذشته از ارتفاع ۴۲۰۰متر تا قله را منطقه حفاظت شده در دماوند اعلام کرد در حالی که منطقه‌یی که به‌عنوان منطقه حفاظت اعلام شده بخش مرده دماوند است و نیاز کمتری به حفاظت نسبت به ارتفاعات پایین‌تر آن دارد، چراکه زمین‌خواری، ویلاسازی، معدن‌کاوی، چرای بیش از حد دام و انواع دیگر آسیب‌های زیست محیطی در ارتفاع زیر ۳۸۰۰ متر رخ می‌دهد که متاسفانه در محدوده منطقه حفاظت شده نیست.»
او افزود: «نمی‌توان گفت که سازمان حفاظت محیط‌زیست از این مشکلات آگاه نیست و نمی‌داند که چه منطقه‌یی به حفاظت بیشتری نیاز دارد بنابراین لازم است که ارتفاع منطقه حفاظت شده تغییر پیدا کند و از ارتفاع حدود ۲۵۰۰ متری به بالا به منطقه حفاظت شده تبدیل شود چراکه آسیب‌های دماوند به این محدوده مربوط است. بیشتر معادن در ارتفاع ۲۵۰۰ متری وجود دارد که بخشی از این معادن با تلاش انجمن دوستداران دماوند کوه و همراهی برخی مراکز دولتی به صورت موقت تعطیل شده‌اند ولی جواز آنها هنوز باطل نشده است و این پتانسیل وجود دارد که دوباره از آنها بهره‌برداری شود.» وی با بیان اینکه انجمن دوستداران دماوند کوه کارگروهی تحت عنوان «کارگروه صیانت از دماوند» را تشکیل داده است، تصریح کرد: «در این کارگروه نمایندگان ادارات مختلف حضور دارند و تلاش می‌کنند تا مدیریت یکپارچه‌یی برای حفظ دماوند اعمال کنند. وجود این کارگروه به تنهایی کفایت نمی‌کند و باید تصمیمات اتخاذ شده در این کارگروه ضمانت اجرایی داشته باشد تا شاهد رفتارهای متناقض در حفاظت از دماوند نباشیم.» این عضو انجمن دوستداران دماوند کوه با اشاره به اینکه در حال حاضر متاسفانه بخش‌هایی از دماوند شکاف خورده است، گفت: «بهره‌برداری بیش از حد از معادن و تخلیه خاک‌های کوه سبب ایجاد شکاف‌هایی در آن شده و استحکام کوه را کاهش داده است. رانش و ریزش کوه نیز نتیجه این وضعیت است. به جای بهره‌برداری از معادن باید معیشت جایگزینی در کوه دماوند تعریف شود. در حال حاضر روی موضوعاتی مانند گردشگری پایدار یا تولید فوم بتن می‌توان کار کرد چراکه آسیب بسیار کمتری در مقایسه بهره‌برداری از معادن دارد.»
