درمان به شرط پول نقد
گروه اقتصادکلان| امیرعباس آذرم‌وند|
گزارش‌های متعددی از سطح شهر می‌گوید بسیاری از بیماران وقتی به مطب پزشک می‌روند و کارت بانک به همراه خود برده‌اند، منشی دکتر به آنها می‌گوید دستگاه پوز بانکی ندارند و بروند و با پول نقد برگردند. بسیاری این شیوه را شگردی برای فرار مالیاتی پزشکان می‌دانند. در همین حال رییس سازمان امور مالیاتی چند روز پیش در یک برنامه تلویزیونی فرار مالیاتی پزشکان را سالانه 550 میلیارد تومان اعلام کرده است. هرچند برخی کارشناسان می‌گویند اکنون نمی‌توان به عدد دقیقی درباره فرار مالیاتی رسید چراکه اطلاعات شفافی درباره آن وجود ندارد. گفتنی است که با وجود پیگیری‌های خبرنگار «تعادل» سازمان امور مالیاتی هم اطلاعات شفافی در این زمینه ارائه نمی‌کند و نمی‌گوید که سازمان چه مکانیسم‌هایی را برای جلوگیری از فرار مالیاتی پزشکان به کار بسته است. با این حال به زعم برخی کارشناسان تنها راه شناخته شده برای جلوگیری از فرار مالیاتی پزشکان نصب دستگاه پوز است.
به گزارش «تعادل» منابع مالی بودجه کشور عمدتا از دومنبع تامین می‌شود، درآمدهای نفتی و درآمدهای مالیاتی. در قانون بودجه سال 1397 منابع مالی از محل فروش نفت نزدیک به 65 هزارمیلیارد تومان و درآمدهای مالیاتی نزدیک به 128هزارمیلیارد تومان در نظر گرفته شده است. با این حال به‌دنبال خروج ترامپ از برجام اکنون در تحقق درآمد نفتی تردیدهایی به وجود آمده است. همانطور که در روزهای قبل مشاهده شده دولتمردان کاخ سفید تمرکز خود را بر کاهش فروش نفت ایران گذاشته‌اند و تلاش دارند با افزایش تولید نفت متحدانی چون عربستان سعودی و ایجاد فشار بر مشتریان نفت، آنها را به خرید نفت از کشورهای دیگر سوق دهند. به این ترتیب درآمد نفتی محل ابهام است و اکنون و انتظارات از سازمان امور مالیاتی در تحقق درآمدهای مالیاتی افزایش یافته است.
با وجود اینکه از برنامه سوم توسعه به این سو همواره بر درآمدهای مالیاتی به عنوان درآمدهایی که باید اغلب هزینه‌های بودجه از آن تامین شود، تاکید شده اما کماکان این موضوع عملی نشده است. سهم بالای فرار مالیاتی از دلایلی است که موجب می‌شود درآمدهای این بخش به اندازه کافی نباشد. فرارهای مالیاتی که رییس سازمان امور مالیاتی آن را میان 13تا 30هزارمیلیارد تومان تخمین زده بود ولی برخی گزارش‌ها از اعداد بیشتری هم حکایت دارند.
سیستم مالیاتی کشور به‌گونه‌یی است که کارمندان و مزدبگیران پیش از دریافت حقوق خود مالیات را می‌پردازند اما بخش‌هایی که از این سیستم دورتر هستند امکان فرار دارند. پزشکان یکی از این بخش‌ها هستند. آن طور که سیدکاظم تقوی‌نژاد، رییس سازمان امور مالیاتی، اخیرا گفت: «مالیات پزشکان ۷۰۰ میلیارد تومان در سال است ولی اکنون این قشر ۱۵۰میلیارد تومان مالیات می‌پردازند و ۵۵۰ میلیارد تومان فرار مالیاتی دارند.» البته به نظر کارشناسان این عدد می‌تواند دقیق هم نباشد. طبق آنچه علی مروی، رییس گروه مالیات مرکز پژوهش‌های مجلس گفته است، عدد فرار مالیاتی پزشکان دقیقا مشخص نیست چراکه هنوز مکانیسم‌های شناسایی میزان آن معلوم نیست.
پزشکان چطور از مالیات فرار می‌کنند؟
در بیشتر مطب‌های و درمانگاه‌های خصوصی کشور دستگاه پوز وجود ندارد و همین امر سبب شده تا مردم همواره نسبت به این مساله ناراضی باشند زیرا مریض یا همراهانش چنانچه پول نقد کافی نداشته باشند باید برای پرداخت هزینه خود به عابر بانک مراجعه کنند. این روشی است که به زعم بسیاری منجر به آن می‌شود که درآمد پزشکان شفاف نباشد. در نتیجه آنها می‌توانند درآمدهای خود را هم اظهار نکنند.
گرچه عدد دقیقی از درآمد پزشکان وجود ندارد و البته همه آنها نیز درآمدهای یکسانی ندارند ولی مسعود پزشکیان، نایب‌رییس مجلس با توجه به اطلاعات جمع‌آوری شده پیش‌تر تخمین زده بود که درآمد برخی از پزشکانی که در بیمارستان‌های خصوصی شاغل هستند ماهانه به حدود 500 میلیون تومان برسد.
عدد درشتی که از ظواهر امر پیداست که سازمان امور مالیاتی مکانیسم‌های دقیقی برای شناسایی آن ندارد و در نتیجه معلوم نیست که آیا مالیات‌های این درآمدها پرداخت می‌شود یا خیر؟ پیگیری خبرنگار تعادل نیز درباره جزییات اقدامات سازمان امور مالیاتی برای شناسایی درآمدها و دریافت مالیات بی‌نتیجه مانده است.
البته قابل توجه است که در جامعه پزشکی نیز پزشکانی که در بیمارستان‌ها و درمانگاه‌های دولتی کار می‌کنند، اغلب مجبور هستند مالیات خود را بپردازند چراکه حقوق‌بگیر آنها هستند اما آن بخش‌هایی که جزو متخصصان و پر درآمدترین دکترها هستند از راه‌های گوناگون مفرهای فرار مالیاتی را می‌یابند. به این ترتیب در مورد پزشکان نیز مانند برخی دیگر از بخش‌های اقتصاد ایران دانه‌های کوچک در تورند و دانه‌درشت‌ها می‌توانند از اصابت مالیاتی درخور درآمدهایشان در امان باشند.
نصب دستگاه پوز اجباری نیست
برخی کارشناسان پیشنهاد می‌کنند که شاید راه جلوگیری از فرار مالیاتی پزشکان نصب دستگاه پوز در مطب‌ها باشد. موضوعی که جامعه پزشکی رد می‌کند. در این زمینه ایرج حریرچی سخنگوی وزارت بهداشت، بر موضوع الزامی نبودن استفاده از دستگاه پوز بانکی در مطب‌ها اشاره کرده و گفته است: قانونی برای دریافت هزینه در مراکز درمانی با کارتخوان وجود ندارد.
در همین حال عباسعلی پوربافرانی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس با تاکید بر اینکه استفاده از کارتخوان موجب شفافیت مالی مطب‌ها می‌شود، گفت: این موضوع ازجمله زیرساخت‌هایی بوده که دولت نتوانسته در بخش خصوصی فعال درحوزه سلامت ایجاد کند چراکه بخش‌های دولتی برای شفافیت مالی از دستگاه کارتخوان استفاده کرده و روندی که مانع از بروز هر گونه سوءاستفاده شود را به کار می‌گیرند بنابراین به هیچ عنوان نباید وجه نقد دریافت کنند. البته در قانون به صراحت نیامده است که مراکز درمانی باید از دستگاه کارتخوان استفاده کنند اما آنچه در این مورد از قانون استنباط می‌شود، این است که باید در زمینه مالی شفافیت داشته باشند که یکی از مسیرهای آن استفاده از دستگاه کارتخوان است تا گردش مالی از طریق سیستم الکترونیکی صورت بگیرد.
عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس بیان کرد: در مورد بخش خصوصی هم باید از طریق مراکز اقتصادی و نه درمانی این الزام ایجاد شود به این صورت که مرجع دریافت مالیات باید تفاهمنامه‌یی را با وزارت بهداشت امضا کند که این موضوع را به عنوان یک آیتم در ارزشیابی و نظارت‌ها قرار دهند تا نتیجه آن ضمن کمک به اقتصاد کشور مانع از فرار مالیاتی شود.
بنابر آنچه گفته شد اکنون استفاده از دستگاه پوز بانکی در مطب‌ها روشی است که بسیاری از کارشناسان توصیه می‌کنند دولت به کار ببندد و فعلا راهی کارآمدتر شناسایی نشده است.
اقتصاد غیر شفاف و نظام مالیاتی ناکارآمد
به هر حال در اقتصاد ایران راه برای فرار مالیاتی بسیار هموار است و فرار مالیاتی پزشکان فقط یکی از مسائل ریز و درشتی است که اقتصاد غیر شفاف ایران با آن روبه‌رو هستند. در این زمینه محمد تقی فیاضی، مدیر گروه بودجه مرکز پژوهش‌های مجلس به «تعادل» گفت:«بخشی از مشکل سیستم مالیاتی کشور به این بازمی‌گردد که اقتصاد کشور شفاف نیست. به طور مثال 25درصد اقتصاد کشور در بخش غیررسمی یا زیرزمینی فعالیت دارد که هیچ‌کدام مالیاتی برای درآمدهای خود نمی‌پردازند. هنگامی که وارد جزییات اقتصاد می‌شویم می‌بینیم نظام شفاف و عملیاتی در بخش مالیات وجود ندارد و همین مفرهای گوناگونی برای فرار مالیاتی ایجاد می‌کند.» او افزود: «هنگامی که اقتصاد شفافیت لازم در روابط خود را ندارد دچار مشکلاتی ازجمله حجم بالای فرار مالیاتی می‌شود. این میان گروه‌هایی مانند پزشکان که جزو گروه‌های پرنفوذ محسوب می‌شوند، می‌توانند یا قوانین را تغییر دهند، یا آن را به سود خود تفسیر کنند یا در اجرا مشکلاتی به وجود آورند. درنتیجه دریافت مالیات عاقلانه و منطقی غیرممکن می‌شود.»
فیاضی گفت:«ابزار مالیاتی می‌تواند به بهبود رفاه اجتماعی در کشور منجر شود، یعنی اگر مالیات بطور درست از افراد پردرآمد اخذ شود و برای تولید و رفاه اجتماعی هزینه شود، سطح فقر در کشور کمتر می‌شود و متعاقب آن معضلات اجتماعی هم کاهش می‌یابد. اگر هم مالیات به شکل درستی دریافت نشود، اقتصاد کشور به سمت انحصار می‌رود و امکان ایجاد فرصت برابر برای همه کمتر خواهد شد.»
اصلاح سیستم مالیاتی ضرورت امروز
در سوی دیگر مهدی پازوکی، کارشناس اقتصادی نیز با بیان اینکه یکی از مشکلات اقتصاد ایران سیستم مالیاتی سنتی و غیر شفاف است، گفت:«روز گذشته در خبرها اعلام شد فردی با دو تن سکه، معادل 240هزار سکه، بازداشت شده است، سوالی که پیش می‌آید، این است که او چقدر مالیات پرداخته است؟ من مطمئنم ایشان به اندازه یک معلم نیز مالیات نپرداخته است. متاسفانه نبود یک سیستم فاقد اطلاعات موجب این مشکلات است. نبود آمار و اطلاعات دقیق سبب شده تا ایران به کشوری تبدیل شود که دلالان و رانت‌خواران به راحتی از مواهب آن بهره مند شوند و هیچ هزینه‌یی نیز نپردازند.»
او در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه ضعف قانونی چقدر در این میان دخیل است، گفت:«مشکل قانونی نیست زیرا اگر به قوانین و برنامه‌ها عمل می‌شد بخش مهمی از این مشکلات نبود. چگونه است قانون در مورد کارمندان و مزدبگیران رعایت می‌شود اما برای واردکنندگان نمی‌شود؟ باید از تکنولوژی‌های روز استفاده کرد و نظام اداری کشور را به سمت یک نظام تدبیر و حکمرانی خوب سوق داد. این میان در حالی که درآمدهای بسیاری از پزشکان به چند صد میلیون تومان می‌رسد، سهم مالیاتی که می‌پردازند نهایتا 150میلیارد تومان است.»
به گفته پازوکی دلیل اینکه بسیاری از پزشکان ایرانی حاضر نیستند به امریکا بروند در این است که در ایالات متحده قوانین مالیاتی بسیار پیشرفته است و کسی نمی‌تواند از آن فرار کند.
او ادامه داد:«اگر دولت به عدالت اجتماعی باور دارد باید این وضعیت را تغییر دهد. با پند و اندرز نمی‌توان افراد را به پرداخت مالیات تشویق کرد. این میان همه پزشکان از پرداخت مالیات فرار نمی‌کنند، بلکه آن عده‌یی که درآمدهای بیشتر دارند و متخصصان بزرگ‌تری هستند بیش از پزشکان به این اقدام دست می‌زنند.»
پازوکی با اشاره به وضعیت عدالت اجتماعی در کشور گفت: «با توجه به موانعی که دونالد ترامپ برسر راه درآمدهای ملی ایران گذاشته، امروزه بیش از هر زمانی نیاز به تحول در سیستم مالیاتی کشور دیده می‌شود. مشکلات فعلی قابل حل است به شرطی که سیستم مالیاتی امروزی در کشور حاکم شود و از وضعیت فعلی که کاملا ناکار آمد است دست برداشت. سیستم مالیاتی کشور ناکارآمد است وگرنه وضعیت عدالت اجتماعی هم متفاوت بود. کسی می‌داند بابک زنجانی چقدر مالیات پرداخته؟ من دشمن سرمایه‌داران نیستم اما برای آنکه کسی سرمایه‌دار شود باید به شکل قانونی و شفاف رشد کند و بر مبنای خلاقیت‌های خود به جایگاه بالاتر برسد، نه از راه دور زدن قوانین و زیر پا گذاشتن وجدان.»
او خاطرنشان کرد: « علاوه بر یک سیستم مالیاتی قدرتمند، یک سیستم تامین اجتماعی کارا نیز باید طراحی شود. افرادی هستند که از کمیته امداد تسهیلات، امکانات و پول می‌گیرند در حالی که بی‌نیاز هستند و افراد نیازمندی هم وجود دارند که هیچ مفری برای کمک نمی‌یابند. امروز مهم‌ترین نارضایتی در کشور مسائل معیشتی است. البته دولت ادعا می‌کند برای این مهم نیاز به درآمد کافی دارد که درست می‌گوید اما افزایش درآمدها بدون اصلاح سیستم مالیاتی ممکن نیست.»
