مواجهه چالشی با کاهش قابل توجه عرضه ایران
گروه انرژی| نادی صبوری- علیرضا کیانی|
در روزهای چهارشنبه و پنجشنبه گزارش‌های ماهانه اوپک و آژانس بین‌المللی انرژی منتشر شد. در هر دو این گزارش‌ها موضوع سرنوشت عرضه نفت خام ایران مورد توجه است، هر چند در گزارش اوپک صراحتا نامی از ایران برده نمی‌شود اما در گزارش IEA به وضوح از ایران صحبت شده و نخستین برآورد نسبتا جدی از حد و حدودی که ممکن است در آینده از صادرات نفت خام ایران کاسته شود، بیان شده است. آژانس بین‌المللی انرژی در گزارشی که روز پنجشنبه منتشر کرد، نوشته است که با توجه به «تصمیم جدی امریکا برای کاستن از صادرات نفت خام ایران تا جایی که ممکن است» به نظر می‌رسد، صادرات نفت خام ایران نسبت به دور قبلی تحریم‌ها نیز بیشتر کاهش یابد. این بدین معناست که عرضه جهانی نفت خام با چالشی بزرگ روبه‌رو می‌شود. گزارش «تعادل» از جدیدترین برآوردها و مواضع 2 نهاد مهم نظارتی بازار نفت را در ادامه می‌خوانید.
هر دو گزارش که به نوعی از سمت تولیدکننده و مصرف‌کننده نوشته شده‌اند، در نخستین جملات و عبارات به موضوع «تقاضای نفت خام» می‌پردازند. موضوعی که نشان می‌دهد نظم بازار نفت تا چه اندازه نسبت به گذشته که «عرضه» یکه‌تاز معادله بود، تغییر کرده است. آژانس در این بخش گزارش خود نوشته است؛ تقاضای روزانه برای نفت خام تحت تاثیر رشد اقتصادی از ابتدای سال نزدیک به 2 میلیون بشکه افزایش یافته بود. داده‌های اخیر اما نشان از کاهش سرعت در رشد تقاضا دارند. طبق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی تقاضا برای نفت خام در نیمه دوم سال 2018 به 900 هزار بشکه در روز کاهش یافته و در نیمه سوم و چهارم نیز به ترتیب به ارقام 1.5 میلیون بشکه در روز و 1.3 میلیون بشکه در روز خواهد رسید. آژانس رشد متوسط تقاضای کل سال 2018 و 2019 را بدون تغییر نسبت به گزارش قبلی، یک‌میلیون و 400 هزار بشکه در روز اعلام کرده است.
برآورد اوپک از تقاضای روزانه برای نفت خام در سال جاری میلادی اما 250 هزار بشکه بالاتر از IEA است. اوپکی‌ها در گزارش خود نوشته‌اند: «مانند ماه گذشته انتظار می‌رود، تقاضای جهانی برای نفت در سال 2018معادل 1.65میلیون بشکه در روز رشد داشته باشد. از طرفی مصرف جهانی نفت در سال جاری، 98میلیون و 85هزار بشکه در روز برآورد شده است. » اوپک همچنین در تشریح مواضع خود برای تقاضا در سال آینده میلادی می‌نویسد: «برآوردهای اولیه از تقاضا در سال 2019 نشانگر رشد جهانی روزانه یک‌میلیون و 450 هزار بشکه است؛ به‌طوری که پیش‌بینی شده مصرف متوسط روزانه در جهان از 100میلیون بشکه در روز فرا‌تر رود.» در ادامه گزارش اوپک آمده است: «بار دیگر تقاضای OECD برای نفت مثبت پیش‌بینی شده و بیشترین سهم از افزایش تقاضای احتمالی 270 هزار بشکه OECD، در مطالعه اوپک به تقاضای امریکا نسبت داده شده است. اما پیشران تقاضا نفت در سال 2019 کشورهای غیر OECD خواهند بود.»
اما در سمت «عرضه» مهم‌ترین تفاوت گزارش‌های اخیر اوپک و IEA را باید در این دانست که آژانس بین‌المللی انرژی صراحتا موضوع «ایران» و ارزیابی تاثیر چالش‌های عرضه نفت خام از این کشور را مورد اشاره قرار داده است. حال آنکه اوپک شاید به دلیل معذوریت‌هایی که چندان دور از ذهن نیست این موضوع را مسکوت گذاشته است.
IEA در ابتدا با اشاره به دیدار وزرای نفت اوپک و غیر اوپک در وین و اعلام پایبندی 100 درصد آنها به طرح کاهش تولید (که به معنای افزایش تولید است) نوشت که هر چند این مسائل فعلا در حد حرف بیان شده است، اما همین حالا نیز نشانه‌هایی از عربستان سعودی، متحدانش در خلیج‌فارس و روسیه مبنی بر صعودی بودن روند تولید نفت خام دیده می‌شود و این امکان وجود دارد که منجر به ثبت رکورد در تولید شود.
آژانس نوشته است که چنین تصمیم‌گیری‌هایی که به تقویت ثبات در مقابل تعدد عوامل بی‌ثبات‌کننده بازار کمک می‌کند بسیار مورد استقبال است.
بالا ماندن قیمت‌های نفت خام نگرانی‌های مختلفی را از سوی مصرف‌کنندگان بازمی‌نمایاند. آژانس می‌نویسد که برخی از این نگرانی‌ها مانند ایران و ونزوئلا برای «آینده» پیش روی ما خواهند بود و برخی دیگر کوتاه‌مدت‌تر هستند.
اما اظهارنظر واضح آژانس بین‌المللی انرژی در خصوص ایران این‌گونه بیان شده است: «تصمیم جدی امریکا در خصوص کاهش صادرات نفت خام ایران تا جای ممکن که به وضوح بیان شده است، از این حکایت دارد که صادرات محموله‌های نفتی ایران ممکن است به میزان قابل توجهی بیشتر از روزانه 1.2میلیون بشکه که در دور قبلی تحریم‌ها دیده شد، کاهش یابد.» آژانس در گزارش ماه جولای خود نوشته بود که انتظار دارد، صادرات نفت خام ایران به اندازه دور قبلی تحریم‌ها کاهش یابد. در ماه ژوئن صادرات نفت خام ایران روزانه 230 هزار بشکه کاهش را تجربه کرد، البته این روند به دنبال ثبت یک رکورد سطح بالا در ماه مه و به دنبال کاهش 50 درصدی خرید نفت اروپایی‌ها رقم خورد. اگرچه اغلب نفت خام ایران به آسیا می‌رود، همین حالا چین و هند هر یک عهده‌دار خرید روزانه 600 هزار بشکه از نفت خام تولیدی ایران هستند.»
IEA در گزارش ماه پیشین خود عنوان کرده بود که نه تحت یک «پیش‌بینی» بلکه به عنوان یک سناریو انتظار دارد، عرضه نفت خام ایران و ونزوئلا تا انتهای سال 2019 معادل 1.5میلیون بشکه در روز کاهش یابد.
آژانس بین‌المللی انرژی در ادامه گزارش روز پنجشنبه خود البته نسبت به چالش‌برانگیز بودن جایگزینی نفت خام ایران برای مشتریان عمده‌اش پرداخته و نوشته است: «وقتی این موضوع را در نظر می‌گیریم که چین و هند با واردات به ترتیب روزانه 250 هزار بشکه و 350 هزار بشکه از ونزوئلا در معرض خطر از این جانب نیز قرار دارند، واضح است که نخستین و دومین مصرف‌کنندگان بزرگ نفت خام جهان ممکن است با چالش‌های بزرگی در یافتن بشکه‌های نفت جایگزین سازگار روبه‌رو شوند.»
نوشتار اوپک در خصوص عرضه اما کاملا مشابه با ماه‌های پیشین است. سازمان کشورهای صادرکننده نفت خام در واپسین گزارش خود نوشته است: «عرضه نفت کشورهای غیر عضو اوپک در سال 2018 مورد بازبینی قرار گرفت و رقم عرضه این کشورها با افزایش 140هزار بشکه‌یی در روز به متوسط 59 میلیون و 54 هزار بشکه در روز رسید. این امر مبین افزایش روزانه 2میلیون بشکه تولید نفت خام توسط این کشورها نسبت به سال گذشته است. پیش‌بینی‌ها از افزایش روزانه 2 میلیون و 100 هزار بشکه‌یی عرضه نفت کشورهای غیر عضو اوپک در سال 2019 و رسیدن مقدار کل صادرات آنها به 61 میلیون و 640 هزار بشکه در روز خبر می‌دهد. عامل اصلی این رشد افزایش تولید در کشورهای ایالات متحده، برزیل، کانادا، استرالیا، قزاقستان و بریتانیاست. این در حالی است که طبق برآورد اوپک، کشورهایی مانند چین، نروژ و مکزیک شاهد کاهش تولید نفت خواهند بود.»
آژانس همچنین می‌نویسد که عرضه جهانی نفت خام در ماه ژوئن 370 هزار بشکه در روز افزایش را تجربه کرده است. IEA این افزایش را نتیجه بیشتر شدن عرضه نفت خام عربستان سعودی و روسیه دانسته و نوشته است که عرضه نفت خام اوپک در این ماه به 31.87 میلیون بشکه در روز رسیده است که بالاترین سطح در سال 2018 محسوب می‌شود. این افزایش می‌توانست بیشتر نیز باشد اما بخشی از اثر افزایش تولید نفت خام عربستان با کاهش تولید کشورهای آنگولا، لیبی و ونزوئلا خنثی شده است.
اما اگر برآورد اوپک از تقاضا برای نفت خام این سازمان را مبنا قرار دهیم، حتی عرضه روزانه 31.87 میلیون بشکه‌یی در ماه اخیر نیز با تقاضا فاصله داشته است. اوپک در این خصوص نوشته است که در سال 2018، تقاضا برای نفت اوپک 32 میلیون و 900 هزار بشکه در روز پیش‌بینی شده است که این میزان 500 هزار بشکه کمتر از میزان تقاضا برای نفت کشورهای این سازمان در سال 2017 بود. برآورد تقاضا برای نفت اوپک در سال 2019 رقمی برابر با 32 میلیون و 200 هزار بشکه است که نسبت به سطح تقاضا در سال 2018 معادل 800 هزار بشکه در روز کاهش نشان می‌دهد.
ایران در قاب اوپک
طبق گزارش سازمان کشورهای صادرکننده نفت خام، قیمت نفت سنگین ایران در ماه ژوئن، 46 سنت یا 0.6 درصد نسبت به ماه گذشته کاهش یافت تا هر بشکه از آن در بازار جهانی به ارزش 71 دلار و 69 سنت معامله شود. بر اساس اطلاعات منابع ثانویه، تولید نفت خام ایران در ماه ژوئن با روزانه 22 هزار و 700 بشکه کاهش نسبت به ماه پیش از آن به رقم 3 میلیون و 799هزار بشکه در روز رسیده است. همچنین اوپک نوشته است که تقاضای نفت خام در ایران در ماه آوریل 2018 برای چهارمین ماه متوالی در این سال کاهش یافت که این امر به دلیل جایگزینی نفت کوره در نیروگاه‌ها اتفاق افتاده است.
قیمت‌ها به ما چه می‌گویند؟
اوپک در گزارش ماهانه خود در تحلیل روند قیمت‌ها نوشته است که سبد مرجع اوپک در ژوئن نسبت به ماه پیش از آن 1.2 درصدکاهش یافت و به میانگین 73 دلار و 22 سنت در هر بشکه رسید. این سبد نیمه اول سال 2018 را با قیمت بیش از 68 دلار و 43 سنت در هر بشکه تمام کرد که این رقم گویای افزایش 36 درصدی نسبت به قیمت هر بشکه برنت در ابتدای سال بود. همین‌طور قیمت برنت، نفت وست‌تگزاس‌اینترمدییت و شاخص نفتی به ترتیب 3.5، 3.1 و 0.8 درصد کاهش قیمت را تجربه کردند. افزایش انتظارات از «اعلامیه توافق» اوپک-غیر اوپک و درنتیجه افزایش تدریجی تولید به سطح تولید مقرر، بهای قراردادهای آتی نفت خام را کاهش داد. برنت با کاهش یک‌دلار و 7 سنتی معادل 1.4 نسبت به ماه قبل به میانگین قیمت 75 دلار و 94 سنت رسید. این در حالی بود که قیمت وست‌تگزاس‌اینترمدییت در بازار معاملات تجارتی نیویورک (نایمکس) 2 دلار و 66 سنت یا 3.8 درصد کاهش یافت تا به متوسط 67 دلار و 32 سنت در هر بشکه برسد. به‌طور مشابهی قیمت نفت عمان نیز 97 سنت یا 1.36درصد در هر بشکه کاهش یافت. شکاف میان برنت و وست‌تگزاس‌اینترمدییت نیز در ژوئن افزایش یافت و به 8 دلار و 62 سنت رسید. قیمت برنت از ابتدای سال تا به حال 35.1 درصد افزایش یافت و به 71 دلار و 16 سنت در هر بشکه رسید. قیمت وست‌تگزاس‌اینترمدییت نیز در همین مقطع زمانی، 31.1 درصد افزایش یافت و به 65 دلار و 46 سنت رسید. در بازار اوراق آتی، اتخاذ موقعیت خرید، به خصوص خرید وست‌تگزاس‌اینترمدییت، میان سفته‌بازان در ماه ژوئن رونق بیشتری پیدا کرد به‌طوری که نسبت اتخاذ موقعیت خرید به فروش در این ماه نسبت به ماه پیش رشدی سه برابر داشت. قیمت «آنی» در بازار برنت و وست‌تگزاس‌اینترمدییت بیشتر از قیمت «آتی» آن مقرر شد. البته باید به این نکته اشاره کرد که بهبود قیمت نفت خام امریکا به دلیل کاهش هر چه بیشتر ذخایر نفت امریکا در کاشینگ اوکلاهاما بوده است. شکاف میان قیمت نفت شیرین و ترش نیز در بازارهای اروپا و آسیا کاهش یافت، هرچند که بازار امریکا شاهد افزایش جزئی تفاوت قیمت این دو گونه نفت بود.
