ساز ناکوک بازار نفت با ترامپ
آیا امریکا برای هشتمین بار در تاریخ از ذخایر استراتژیک نفتی خود استفاده خواهد کرد؟
گروه انرژی| علیرضا کیانی|
مساله تحریم نفتی ایران جدی‌تر شده است. در نامه اخیر وزرای خارجه و خزانه‌داری امریکا در پاسخ به درخواست‌های مقامات اروپایی در مورد تجارت با ایران، این مقامات باب استثنا در تحریم‌ها را تنها در شرایط «بسیار خاص» باز گذاشته‌اند. اما دولت امریکا از زمان خروج ترامپ از برجام تلاش کرده به دنیا نشان دهد که خللی در عزم این کشور در تحریم ایران وارد نمی‌کند. در گزارش آژانس بین‌المللی انرژی که روز پنج‌شنبه منتشر شده است نیز به این مساله توجه ویژه‌یی شده است. حتی آژانس گفته بود که صادرات نفت ایران در این دوره از تحریم‌ها از میزان صادرات این کشور در زمان تحریم‌های اوباما نیز کمتر خواهد بود. امری که شاید همه ناظران بازار با آن موافق نباشند. هرچند تحریم ایران از نگاه ترامپ خارج کردن کشورش از یک توافق «بد» و لذا یک دستاورد است، اما ممکن است در آینده‌یی نه چندان دور برای رییس‌جمهور امریکا و حزب جمهوری‌خواه گران تمام شود.
دولت دونالد ترامپ در تلاش است تا استراتژی دولت اوباما را برای متوقف کردن صادرات نفت ایران تکرار کند و از این طریق فشار بر ایران را افزایش دهد. اما به دلایل متعددی ممکن است اهتمام دولت ترامپ ناکام بماند. البته این‌طور نیست که تحریم‌های ترامپ به دلیل عدم همراهی جامعه جهانی با امریکا بر ایران موثر نخواهد افتاد. در واقع با وجود اینکه اتحادیه اروپا امید دارد که بتواند از ایران در برابر خشم خزانه‌داری ایالات متحده محافظت کند، شرکت‌های بین‌المللی در حال ترک ایران هستند و پالایشگاه‌های مشتری نفت ایران خرید خود از این کشور را کاهش می‌دهند. از همین رو می‌توان با قاطعیت گفت که تحریم‌های تاثیری جدی بر پیکره اقتصاد ایران خواهند داشت.
اما مشکل اصلی که در این مسیر ممکن است گریبانگیر دولت ترامپ شود، بازار نفت است. شرایط حال بازار طلای سیاه بسیار با آن چیزی که دولت اوباما در سال‌های 2012 تا 2015 نظاره‌گر آن بود، متفاوت است. تنگنای عرضه در حال حاضر آنچنان بر بازار سایه افکنده که حتی ممکن است ترامپ نیز در انتها مجبور شود درجه سخت‌گیری علیه ایران را پایین بیاورد. زمانی که دولت اوباما عزم خود را برای اعمال تحریم‌ها بر صادرات نفت ایران جزم کرده بود، قیمت‌های نفت بالا بود. یک نگاه گذرا ممکن است بیینده را به این نتیجه برساند که اوباما نیز با بازاری مواجه بود که طرف تقاضا در آن بر طرف عرضه می‌چربید. به خصوص اینکه همزمان با خروج یکمیلیون بشکه نفت ایران از بازار، قیمت برنت به‌طور معمول بیشتر از 100 دلار در هر بشکه بود. هم‌اکنون قیمت برنت پایین‌تر از آن زمان است؛ پس آیا می‌توان گفت که ترامپ نباید برای کاهش عرضه نفت خام ایران با دشواری مواجه باشد؟ به این راحتی نمی‌توان به این سوال پاسخ گفت. در واقع دولت اوباما این شانس را داشت زمانی ایران را تحریم کند که تولید نفت شیل امریکا به‌طور چشمگیری در حال افزایش بود. شاید اصلا دولت اوباما نمی‌فهمید که همزمان با اجرای تحریم‌های امریکا علیه ایران در سال2012 چه اتفاقی در تگزاس و داکوتای شمالی در حال وقوع بود. بین سال‌های 2012 تا 2014، تولید نفت امریکا با افزایش روزانه 3 میلیون بشکه‌یی، رشد نجومی را تجربه می‌کرد. در آن دوران امریکا با ارضای تقاضا، نگذاشت بازار در فراق روزانه یکمیلیون بشکه نفت ایران متحمل سوز و گداز شود. در حقیقت دولت ترامپ نیز از انقلاب شیل بی‌نصیب نیست. تولید نفت خام امریکا از زمان شروع ریاست‌جمهوری ترامپ یکمیلیون و 600 هزار بشکه در روز افزایش یافته و تولید از ابتدای سال 2018 به این سو روزانه 400 هزار بشکه بالا رفته است. با این همه چیزی که می‌تواند ترامپ را به دردسر بیندازد، مشکلات خط لوله حوضچه عظیم پرمین است که حداقل در 2 سال آینده می‌تواند آهنگ رشد تولید را آهسته‌تر کند. به همین دلیل هم امریکا نمی‌تواند امید داشته باشد که با کاهش صادرات ایران، سکوهای نفتی در پرمین بتوانند کمبود عرضه را جبران کنند.
اما قضیه فراتر از دوگانگی تولید امریکا و عرضه ایران است. بازار مسیر خطرناک تنگنا را پیش گرفته و با اینکه قیمت نفت خام در دوران تحریم‌های اوباما بالاتر از امروز بود اما کمبود عرضه نیز شدت حال را نداشت. اختلالات عرضه در ونزوئلا، لیبی و آنگولا نیز به خالی‌تر شدن کفه عرضه کمک کرده است. خبر بد برای بازار این است که اختلالات عرضه ونزوئلا بیشتر نیز خواهد شد و البته تولید نفت این کشور، کمتر.
نکته با اهمیت دیگر کاهش حجم ذخایر است. به نوعی سال 2018 را می‌توان سال سقوط حجم ذخایر به حساب آورد. کشورهای اوپک و تولید‌کنندگان غیر اوپک یک‌سال و نیم در تلاش بودند تا حجم ذخایر را به خصوص در کشورهای سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی، OECD، به سطح میانگین 5 ساله بازگردانند. آنها در ابتدای سال جاری به هدف خود دست یافتند. اما حال که توازن عرضه و تقاضا به ضرر عرضه برهم خورده است، احتمال کاهش ذخایر بیشتر است.
بانک آو امریکا-مریل‌لینچ در مطالعه‌یی در همین موضوع عنوان کرده است: «موفقیت تحریم‌ها در دوره گذشته در گرو تولید فزاینده شیل در امریکا و بازگشت نفت لیبی به بازار بود. با آمدن این حجم از نفت عملا جای خالی بشکه‌های نفتی ایران در بازر احساس نشد.» این بانک امریکایی در ادامه آورده است: «به علاوه، در آن زمان، بعضی از اعضای اوپک از ظرفیت مازاد برخوردار بودند و تقاضای جهانی برای نفت نیز آنچنان بالا نبود. حال اما برآورد ما از توازن عرضه و تقاضا در یک سال و نیم آینده از حضور عنصر کسری ساختاری در طرف عرضه بازار نفت خبر می‌دهد.» در کل می‌توان گفت، اوباما تحریم‌ها را زمانی به ایران تحمیل کرد که قیمت نفت بالا بود، اما عوامل دیگری یار سیاست اوباما شدند که توامپ توفیق همراهی آنها را ندارد. تنگنا بر بازار نفت حکمفرماست و هر تلاشی برای بیرون کردن ایران از بازار شرایط را سخت‌تر خواهد کرد. همین‌طور نباید از خاطر دور داشت که دولت اوباما برای شوکه نکردن بازار و افزایش قیمت‌ها رویکردی منظم و دقیق نسبت به تحریم‌ها داشت. در واقع، سیاستمداران امریکایی همیشه نگران عواقب سیاسی افزایش قیمت بنزین هستند و معافیت‌هایی که دولت اوباما به بعضی از خریداران نفت ایران می‌داد نیز از همین نگرانی‌ها پرده بر می‌دارد.
در دوران اوباما اگر هر یک از کشورهای خریدار نفت ایران واردات خود از این کشور را 20درصد کاهش می‌دادند، در ادامه مسیر از انعطاف امریکا برخوردار می‌شدند. در عوض دولت ترامپ به امید متوقف کردن صادرات نفت ایران وعده داده که هیچ تخطی‌ای را در اجرای تحریم‌ها تحمل نخواهد کرد. وزارت خارجه امریکا نیز اعلام کرد که تمایلی به اعطای معافیت به خریداران نفت ایران ندارد. این اظهارات باعث شد قیمت نفت در ماه ژوئن به صورت چشمگیری افزایش یابد. با این همه پیشروی قیمت‌ها به مرزهای بالاتر ممکن است دولت ترامپ را وادار به عقب‌نشینی کند. بانک آو امریکا-مریل‌لینچ در مطالعه خود نوشته است: «توقف کامل صادرات نفت ایران آسان نخواهد بود و ممکن است به افزایش قیمت نفت به بیش از
120 دلار در هر بشکه بینجامد.» صحبت جان کمپ، خبرنگار کارکشته رویترز، در اوایل ماه جولای به خوبی شرایط کنونی پیشروی دونالد ترامپ و بازار را خلاصه می‌کند: «کاخ سفید می‌تواند صادرات نفت ایران را به صفر برساند یا می‌تواند قیمت بنزین را پایین نگاه دارد. اما این دو گزینه روی یک میز نمی‌گنجند.»
شمشیر کنگره بالای سر ترامپ
البته باید یادآوری کرد که ترامپ به عنوان یک سیاستمدار خوش‌شانس است، چرا که حزب او در هر دو مجلس سنا و نمایندگان اکثریت را در دست دارند. این مساله ترامپ را در موقعیتی قرار داده که بتواند با مشکلات جزئی در مسیر قانونگذاری دستور کار خود را پیگیری کند. اما شاید این روزهای خوش برای ترامپ دیری نپاید. کمی بیشتر از 4 ماه تا انتخابات میان‌دوره‌یی در امریکا باقی‌مانده، زمانی که رای‌هندگان به پای صندوق‌های می‌روند تا آرایش کنگره را تغییر دهند. در همین اثنا، بلومبرگ در گزارشی به نزدیک بودن انتخابات میان‌دوره‌یی در امریکا اشاره کرده و از فشار‌های سیاسی گفته است که برای کاهش قیمت نفت به ترامپ وارد می‌شود. به گزارش این خبرگزاری به نقل از 2 منبع آگاه، دولت ترامپ به شکلی فعالانه در حال بررسی استفاده از ذخایر نفتی استراتژیک امریکا برای افزایش عرضه نفت به بازار جهانی است.
این منابع که نخواستند نامشان فاش شود به بلومبرگ گفتند که هنوز «هیچ تصمیمی برای برداشت نفت از ذخایر 660 میلیون بشکه‌یی نفت امریکا گرفته نشده است»، اما گزینه‌های مختلف از «آزادسازی 5 تا 30میلیون بشکه‌یی نفت این ذخایر» در حال بررسی است. آزادسازی مقدار بیشتر نفت از ذخایر امریکا نیز محتمل است، اما این اقدام مستلزم هماهنگی با دیگر کشورها خواهد بود. قیمت متوسط هر گالن بنزین در امریکا روز جمعه به 2 دلار و 89 سنت رسید که 63 سنت، معادل 28 درصد نسبت به یک سال قبل افزایش داشت. بر اساس پیش‌بینی موسسه تریپل‌ای، انتظار می‌رود قیمت هر گالن بنزین در امریکا تا روز کارگر مصادف با 3 سپتامبر (12 شهریور) به 3.85 تا 4.05 دلار برسد. ایالات متحده در حال حاضر بالاترین حجم ذخایر استراتژک نفت خام جهان را با ظرفیت ذخیره‌سازی بیش از ۷۰۰میلیون بشکه در اختیار دارد. هر چند که استفاده از ذخایر انرژی برای پر کردن خلأ عرضه آنچنان عجیب نیست اما استفاده امریکا از ذخایر استراتژیک نفت خود بار روانی زیادی دارد. به گزارش «تعادل» تجربه نشان داده که تاثیر روانی ناشی از ورود این ذخایر به بازار اثری به مراتب بیش از تاثیر واقعی این اتفاق است. از زمان ایجاد این ذخایر در دهه 1970 و بعد از جنگ یام‌کیپور و تحریم نفتی غرب توسط کشورهای عرب اوپک، ایالات متحده تاکنون تنها 7 بار از ذخایر استراتژیک نفت خود برداشت کرده است.
به گزارش بلومبرگ، تحلیلگران انتظار ندارند آزادسازی نفت از محل ذخایر استراتژیک تاثیر قابل توجهی بر کاهش قیمت انرژی داشته باشد. جو مک‌مونیگل، تحلیل‌گر ارشد انرژی در موسسه مدیریت ریسک هدجی گفت: «آزادسازی نفت از ذخایر استراتژیک امریکا تاثیری روانی بر بازار خواهد گذاشت. این اقدام ممکن است قیمت بنزین را پایین نیاورد، اما حداقل به‌صورت موقتی قیمت نفت را پایین خواهد آورد، اما بعدا بازار خود را با این اقدام تطبیق خواهد داد.»
