کارنامه تجاری بهار

تعادل|

کارنامه تجاری کشور در نخستین فصل از سال 1397 که توسط گمرک جمهوری اسلامی ایران منتشر شده، چندان رنگ و بویی از وضعیت عمومی اقتصاد کشور ندارد. در سه ماه نخست سال جاری، ایران بار دیگر با زمزمه اعمال تحریم‌های اقتصادی رو به رو بود و سردرگمی جریان نقدینگی، بسیاری از بازارها را به هم ریخته بود. با این همه، بر اساس آمارهای گمرک، در فصل نخست سال 1397، صادرات غیرنفتی کشور با رشد ارزشی 15.6 درصدی نسبت به مدت مشابه سال 1396 همراه بوده، اما ارزش واردات کشور حدود 3 درصد افت داشته است. این میزان رشد در صادرات کالاهای غیر نفتی را شاید بتوان به افزایش نرخ برابری دلار در برابر ریال ربط داد و کاهش میزان واردات (با وجود افزایش چشم‌گیر ثبت سفارش در ماه‌های اخیر) را هم می‌توان ناشی از کاهش تقاضای کل در پی محدودیت‌های ارزی اخیر دانست. بر اساس این گزارش، طی فصل نخست سال 1397، صادرات کالایی کشور (به غیر از نفت خام) به لحاظ دلاری با رشد 15.6 درصدی نسبت به فصل مشابه سال 1396 همراه بوده و معادل 11.6 میلیارد دلار بوده است. این در حالی است که طی این مدت، واردات کالایی کشور با افت ارزشی قریب به 3 درصدی، به حدود 11.3 میلیارد دلار رسیده است. طی بازه مورد بررسی، تراز تجاری کشور مثبت و معادل 365 میلیون دلار بوده است. رشد دلاری صادرات ایران طی فصل نخست سال 1397، در حالی است که به لحاظ وزنی، صادرات کشور افت نزدیک به یک درصدی را شاهد بوده است. افزون بر این، صنعت خودرو و قطعات کشور نیز طی سه ماهه 1397، افتی معادل 39 درصد در ارزش واردات و همین میزان رشد (معادل 39 درصد) در ارزش صادرات را تجربه کرده است.

 چین، همچنان شریک اول

بر اساس گزارش گمرک ایران که توسط معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی تهران مورد تحلیل قرار گرفته است، در سه ماهه نخست سال 1397، متوسط قیمت هر تن کالای صادراتی کشور 417 دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته، 16.8 درصد افزایش داشته است. متوسط کالای وارداتی نیز معادل 1334 دلار به ازای هر تن رقم خورده و نسبت به مدت مشابه سال 1396، حدود 0.45 درصد رشد داشته است. در این مدت، بزرگ‌ترین مقصد صادرات ایران، کشور چین بوده که، با سهم 19.3 درصدی، بیشترین میزان کالا را از ایران وارد کرده است. پس از چین، امارات متحده عربی با سهم 18.3درصدی و عراق با سهم 15.2 درصدی، بزرگ‌ترین مقاصد صادراتی ایران بوده‌اند. پس از عراق، افغانستان مقصد حدود 6.8 درصد، کره جنوبی مقصد حدود 6.5 درصد و هند مقصد حدود 5.3 درصد از صادرات غیر نفتی ایران بوده است. حدود 3.6 درصد از کالاهای صادراتی ایران نیز راهی ترکیه شده و پاکستان با 2.4 درصد، تایلند با 2.2 درصد و اندونزی با 2.1 درصد، در انتهای فهرست 10 مقصد نخست صادراتی ایران قرار می‌گیرند. به این ترتیب، ایران با 4 کشور از 10 کشوری که مقصد صادراتی کالاهای غیر نفتی ایران‌اند، مرز مشترک دارد و علاوه بر این، امارات متحده عربی نیز از نظر جغرافیایی در منطقه خاورمیانه قرار دارد. تنها موارد استثنا در این فهرست، کشورهای چین، هند، کره جنوبی، تایلند و اندونزی هستند و هیچ کشور اروپایی در این فهرست قرار ندارد. بیشترین میزان صادرات کشور نیز به اقلامی از قبیل میعانات گازی (13.4 درصد)، پروپان مایع شده (4.59 درصد) و سایر روغن‌های سبک و فرآورده‌ها به جز بنزین (3.52 درصد) اختصاص داشته است. کالای بعدی در این فهرست، پلی اتیلن گرید فیلم با وزن مخصوص (چگالی) کمتر از 94 درصد است که حدود 2.63 درصد از صادرات ایران را به خود اختصاص داده است. از دیگر سو، در میان فصول کتاب مقررات صادرات و واردات، بیشترین صادرات کشور مربوط به فصول سوخت‌های معدنی، روغن‌های معدنی و محصولات حاصل از تقطیر آنها (31 درصد)، مواد پلاستیکی و اشیاء ساخته شده از آن (13درصد) و چدن آهن و فولاد (10 درصد) بوده است.  بررسی تمامی اقلام عمده صادراتی ایران در مدت مورد اشاره، نشان‌دهنده آن است که حتی صادرات غیر نفتی ایران هم به شکل چشم‌گیری به تولیدات نفتی وابسته است. این موضوع اما از آن جهت نگران‌کننده است که این اقلام کالایی هم به دلیل وابستگی به تولیدات نفتی و افزون بر این، دولتی و شبه دولتی بودن شرکت‌های تولید‌کننده آنها، به سادگی مشمول تحریم‌های امریکا بشوند. توضیح اینکه بنا بر تصمیم دولت برای تنظیم بازار ارز در کشور، تولیدکنندگان محصولات پتروشیمی (یعنی عمده محصولاتی که در فهرست بالا هم بدان‌ها اشاره شد)، موظف به ارائه ارزهای حاصل از صادرات خود در سامانه «نیما» هستند. از نظر تامین ارز مورد نیاز برای واردات کالاهای اساسی اما دولت روی این شرکت‌ها که عمدتا خصولتی هم هستند، حساب ویژه‌یی باز کرده است. اما آیا در صورت تنگ‌تر شدن حلقه تحریم‌ها، این شرکت‌ها می‌توانند از دام تحریم‌ها بگریزند؟ این پرسشی است که باید خیلی زود پاسخی برای آن پیدا شود.

 صادرات تک محصولی، واردات متنوع

 بر اساس این گزارش، بزرگ‌ترین مبادی وارداتی ایران طی فصل نخست سال 1397 نیز چین با سهم 26.1 درصد از ارزش کل واردات بوده است. امارات متحده عربی (15 درصد) و کره جنوبی (6.3 درصد) نیز در رده‌های پس از چین قرار داشته‌اند. با این همه، بر خلاف سبد صادرات کالایی ایران، در مورد واردات ایران متنوع‌تر عمل کرده است. آلمانی‌های با حدود 5.1 درصد از مجموع واردات 11.2 میلیارد دلاری، چهارمین شریک تجاری ایران هستند. در فهرست 10 شریک نخست تجاری ایران در بخش واردات، علاوه بر آلمان اما نام سوییس و فرانسه هم به عنوان شرکای اروپایی به چشم می‌خورد. فدراسیون روسیه با حدود 3.4 درصد سهم از سبد وارداتی ایران نیز در جایگاه هشتم قرار دارد و به این ترتیب، کشورهای طرف تجارت ایران در این بخش، از نظر جغرافیایی تنوع زیادی دارند.  بیشترین میزان واردات کشور نیز مربوط به قطعات منفصله جهت تولید اتومبیل سواری (4.8 درصد)، ذرت دامی (3.9 درصد) و برنج (3.3 درصد) بوده است. در میان فصول کتاب مقررات صادرات و واردات، فصل‌های راکتورهای هسته‌ای، دیگ بخار آب گرم، ماشین آلات و وسایل مکانیکی (8.6 درصد) قطعات منفصله ماشین آلات راهسازی، خودرو و سایر ماشین آلات (4.7 درصد) و ماشین آلات و دستگاه‌های برقی و اجزا آنها (4.3 درصد) نیز بیشترین ارزش واردات بهار سال 1397 را به خود اختصاص داده‌اند. این اما در حالی است که بررسی کالاهای عمده در سبد وارداتی ایران در فصل نخست سال 1397، نشان‌دهنده آن است که بر خلاف صادرات که عمدتا‌ بر محور محصولات پتروشیمی و مشتقات نفتی می‌چرخد، واردات به کشور تنوع به نسبت زیادی داشته است. به عنوان نمونه، در فهرست 10 کالای نخست در سبد وارداتی ایران، به غیر از ذرت دامی و برنج، نام لوبیای سویا، گوشی تلفن همراه، اجزا و قطعات ماشین آلات و دستگاه‌ها، موز، جو و در نهایت قطعات منفصله جهت تولید خودرو نیز به چشم می‌خورد.

 صنعت خودرو در آینه تجارت

براساس آمارهای گمرک، در سه ماهه نخست سال 1397، ایران حدود 28.3 میلیون دلار در بخش صنعت خودرو و قطعات صادرات داشته است. این رقم نسبت به مدت مشابه سال گذشته با رشد حدود 39 درصدی همراه بوده است. طی این مدت، ایران معادل 3 میلیون دلار خودروهای سواری (معادل 410 دستگاه) به کشورهای جهان صادر کرده که نسبت به مدت مشابه سال 1396، با رشد 50 درصدی در ارزش صادرات و با رشد 25 درصدی در تعداد دستگاه‌ها همراه بوده است. متوسط قیمت صادراتی هر دستگاه خودرو سواری در فصل نخست سال 1397 معادل 7315 دلار بوده و این در حالی است که در فصل مشابه سال 1396، متوسط قیمت صادراتی خودروهای سواری معادل 6051 دلار به ازای هر دستگاه ثبت شده است. در بخش قطعات خودرو نیز صادرات ایران در فصل نخست سال 1397 معادل 25.3 میلیون دلار رقم خورده و نسبت به مدت مشابه سال گذشته، رشد 37.5 درصدی را تجربه کرده است. در این مدت ارزش صادرات قطعات خودرو 8.4 برابر ارزش صادرات خودرو بوده است. بزرگ‌ترین مقصد صادراتی خودروهای سواری ایران در فصل نخست سال 1397 نیز عراق بوده است. ایران طی این مدت حدود 2.5 میلیون دلار (341 دستگاه) خودرو سواری به عراق صادر کرده است. جمهوری آذربایجان نیز یکی از مقاصد مهم صادراتی خودرو سواری ایران بوده که طی سه ماهه 1397، حدود 260 میلیون دلار (40 دستگاه) از صادرات خودروهای سواری ایران را به خود اختصاص داده است. جالب توجه است که طبق آمارهای گمرک ایران در سه ماهه سال 1397، یازده دستگاه خودرو نیز به کشور فرانسه صادر کرده است. در فهرست بزرگ‌ترین مقاصد صادراتی قطعات خودرو ایران نیز عراق (با صادرات حدود 18 میلیون دلار) در صدر جدول قرار دارد. پس از آن افغانستان، ایتالیا و فرانسه در جایگاه‌های بعدی قرار گرفته‌اند. میزان واردات خودرو و قطعات کشور در سه ماهه سال 1397 حدود 486 میلیون دلار بوده که نسبت به بهار 1396، افت 39 درصدی را تجربه کرده است. از این میزان واردات حدود 199 میلیون دلار مربوط به واردات خودروهای سواری (7040 دستگاه) بوده و 287 میلیون دلار آن به واردات قطعات خودرویی اختصاص داشته است. واردات خودروهای سواری در بهار سال 1397، نسبت به مدت مشابه سال 1396 به لحاظ ارزشی حدود 67 درصد و به لحاظ تعداد دستگاه نیز معادل 68 درصد افت داشته است. متوسط قیمت خودروهای وارداتی ایران در سه ماهه 1397 معادل 28.2 هزار دلار به ازای هر دستگاه بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد 2.2درصدی داشته است. بزرگ‌ترین مبادی وارداتی خودروهای سواری ایران نیز کره جنوبی با واردات حدود 76 میلیون دلار (3171 دستگاه)، امارات متحده عربی با واردات حدود 52 میلیون دلار (1857 دستگاه) و عمان با واردات 39 میلیون دلار (839 دستگاه) بوده‌اند. همچنین ایران بیشترین واردات قطعات را از چین با واردات 163.2 میلیون دلار، فرانسه با واردات 22.7 میلیون دلار و آلمان با واردات 21.9 میلیون دلار داشته است.