ضوابط شکل‌گیری شاهراه‌های جدید تجاری
گروه تجارت |
بهارستان‌نشینان به شکل‌گیری ۹۸ منطقه ویژه اقتصادی و 8 منطقه آزاد تجاری-صنعتی رای مثبت دادند. 14 تیرماه سال ۱۳۹۵ بود که رییس‌جمهوری، لایحه ایجاد هفت منطقه آزاد تجاری - صنعتی و ۱۲ منطقه ویژه اقتصادی را طی تشریفات قانونی به مجلس شورای اسلامی تقدیم کرد. پس از آن نیز دولت یک لایحه جدید در خصوص ایجاد منطقه آزاد قصر شیرین را به مجلس شورای اسلامی برد تا ایجاد این 8 منطقه آزاد جدید در دستور کار بهارستانی‌ها قرار گیرد. از همین رو، 7 شهریورماه جاری در نشست علنی مجلس در جریان رسیدگی به لایحه یک فوریتی ایجاد 8 منطقه آزاد تجاری- صنعتی و ۱۲ منطقه ویژه اقتصادی با کلیات آن با ۱۲۷ رأی موافق، ۵۱ رأی مخالف و ۱۰ رأی ممتنع از مجموع ۱۹۶ نماینده حاضر در جلسه موافقت کردند و در نهایت روز گذشته بهارستانی‌ها با ماده واحده و تعیین مناطق آزاد و ویژه اقتصادی لایحه یک فوریتی ایجاد 8 منطقه آزاد تجاری صنعتی و ۱۳ منطقه ویژه اقتصادی با ۱۶۱ رأی موافق، ۷۵ رأی مخالف و ۷ رأی ممتنع از ۲۶۶ نماینده حاضر در جلسه موافقت کردند. براساس این لایحه به دولت اجازه داده می‌شود، در استان‌های گلستان (اینچه برون)، ایلام (مهران)، اردبیل (اردبیل)، سیستان و بلوچستان (سیستان)، کردستان (بانه، مریوان)، هرمزگان (جاسک)، بوشهر (بوشهر)، کرمانشاه (قصر شیرین) منطقه آزاد تجاری - صنعتی در مطابق نقشه‌های مصوب ایجاد کند. اگرچه این طرح در آغاز با مخالفت‌هایی روبرو بود، اما در نهایت توانست نظرات موافق را نیز به خود جلب کند. آنچه از سوی مخالفان این طرح عنوان می‌شد این بود که افزایش مناطق آزاد و ویژه اقتصادی برخلاف بند 11 سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی است. اما آنچه در این میان موجب شد تا حجم انتقادات افزایش یابد، این بود که در لایحه اولیه، دولت خواستار ایجاد ۱۲ منطقه ویژه اقتصادی بود، اما در مجلس 86 منطقه ویژه دیگر نیز به این طرح اضافه شد و لایحه دولت بطور کلی تغییر شکل داد. از دیگر انتقادات مطرح شده به این طرح اینکه افزایش 86 منطقه ویژه، بار مالی زیادی به همراه داشته و خلاف اصل ۷۵ قانون اساسی است. اما موافقان این طرح چه نظری داشتند؟ آنها بر این باورند که افزایش مناطق آزاد راهی برای اشتغالزایی، استقرار جمعیت و ایجاد امنیت در مناطق مرزی، افزایش درامدهای مالیاتی، بی اثر کردن تحریم‌ها و جذب سرمایه خارجی است. حال روز گذشته نمایندگان مجلس شورای اسلامی به این لایحه رای مثبت دادند.
ضوابط مناطق جدید تجاری
براساس ماده واحده این طرح ودر راستای تحقق بند ۱۱ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی مبنی بر توسعه عمل مناطق آزاد و ویژه اقتصادی کشور و به منظور انتقال فناوری‌های پیشرفته، گسترش و تسهیل تولید، صادرات کالا و خدمات و تامین نیازهای ضروری و منابع مالی از خارج، با رعایت مفاد قانون برنامه ششم توسعه به دولت اجازه داده می‌شود تا در استان‌های گلستان (اینچه‌برون)، ایلام (مهران)، اردبیل (اردبیل)، سیستان و بلوچستان (سیستان)، کردستان (بانه - مریوان)، هرمزگان (جاسک)، بوشهر (بوشهر)، کرمانشاه (قصرشیرین)، منطقه آزاد تجاری – صنعتی مطابق نقشه‌های پیوست ایجاد کند.
بر اساس بند دوم ماده واحده این لایحه، دولت اجازه دارد تا اراضی نیمه شمالی جزیره هرمز به وسعت ۲۱ کیلومتر مترمربع به هم پیوسته و راه اتصال دریای آن به جزیره قشم را مطابق نقشه پیوست، پس از تایید ستاد فرماندهی کل قوا به محدوده منطقه آزاد تجاری – صنعتی قشم ملحق و محدوده مناطق آزاد ماکو، چابهار و ارس را مطابق نقشه‌های پیوست اصلاح کند. همچنین در بند سوم این طرح قانونی به دولت اجازه داده شده تا در استان‌های فارس (فسا و لار)، یزد (ابرکوه و میبد)، زنجان (زنجان)، کهکیلویه و بویراحمد (گچساران)، آذربایجان غربی (سرو – ارومیه)، خراسان رضوی (خاف و قوچان)، لرستان (خرم‌آباد)، قزوین (تاکستان) و اصفهان (شاهین‌شهر) منطقه ویژه اقتصادی و در استان البرز (ساوجبلاغ) منطقه ویژه اقتصادی دارویی ایجاد کند. در بند چهارم این طرح قانونی نیز آورده شده، که دولت اجازه دارد تا در سایر استان‌ها با رعایت دو شرط زیر اقدام به ایجاد منطقه ویژه اقتصادی کند. براساس بند یک این ماده، وجوه سازمان اداره کننده حقوقی غیردولتی مورد تایید دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی باشد. و براساس بند دو، اخذ مجوز شورای برنامه‌ریزی استان مربوطه مبنی بر تخصیص اراضی و تایید مدارک و الزامات مورد نیاز از قبیل تعهد تامین زیرساخت‌های اساسی مانند آب، برق و گاز و موافقت قطعی سازمان حفاظت محیط زیست است. همچنین در بند چهارم، چند تبصره را مورد اشاره قرار داده؛ که براساس تبصره یک آن، «مناطق آزاد تجاری – صنعتی ایجاد شده به موجب بند یک این ماده واحده با رعایت تبصره‌های عنوان شده و براساس قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری -صنعتی ایران مصوب ۷۲.۶.۷ و اصلاحات بعدی آن و مناطق ویژه اقتصادی فوق براساس قانون تشکیل و اداره مناطق ویژه اقتصادی ایران مصوب ۸۴.۹.۵ و اصلاحات بعدی آن اداره می‌شود.»
از آن سو، در تبصره ۲ این بند، اعمال امتیازات قانونی مربوط به ورود و خروج کالا در مناطق آزاد تجاری – صنعتی موضوع این قانون به استثنای مواد، کالاها، تجهیزات و ماشین‌آلات مورد نیاز طرح‌های سرمایه‌گذاری و توسعه‌ای مناطق، منوط به تایید محصور شده محدوده مورد نظر توسط گمرک ایران و استقرار آن در مبادی ورودی و خروجی منطقه است. سازمان مناطق می‌تواند بخش‌هایی از محدوده قانونی منطقه را به تدریج محصور و پس از تایید و استقرار گمرک ایران نسبت به عملیاتی کردن محدوده اقدام کنند. سازمان منطقه موظف است ظرف یک سال و نیم پس از تشکیل، طرح جامع منطقه را با رعایت اسناد و طرح‌های ملی بالادستی تهیه و برای تصویب به شورای عالی مناطق آزاد تجاری - صنعتی و ویژه اقتصادی ارایه کند. شورای عالی موظف است حداکثر ظرف 6 ماه نسبت به تصویب طرح جامع اقدام و مراتب را جهت اجرا ابلاغ کند. در ادامه این بند نیز آورده شده، که واگذاری زمین تا زمان تصویب طرح جامع منطقه حداکثر تا ۱۵ درصد مساحت محدوده به فعالیت‌های اقتصادی براساس کاربری‌های مبتنی بر پهنه‌بندی‌های اولیه مورد تایید کارگروهی که توسط شورای عالی مناطق آزاد تجاری – صنعتی و ویژه اقتصادی تعیین می‌شود، صورت می‌پذیرد. همچنین پس از تصویب طرح جامع، واگذاری‌ها در چارچوب طرح مصوب توسط سازمان منطقه انجام می‌شود. اما طبق تبصره ۳ این طرح قانونی، واردات کالا از خارج کشور به مناطق آزاد ایجاد شده به موجب بند ۱ این ماده واحده به منظور عرضه به مسافرین ممنوع و اعطای معافیت کالای همراه مسافر از مناطق مذکور به سرزمین اصلی صرفا شامل کالاهای تولید شده در آن مناطق است. همچنین براساس تبصره 4 از ماده واحده این طرح، مجوز واردات خودروهای سواری خارجی در محدوده مناطق آزاد ایجاد شده به موجب بند ۱ این ماده واحده صرفا به اشخاصی اعطا می‌شود که دارای مجوز فعالیت اقتصادی در محدوده منطقه باشند. از این رو، تردد خودروهای فوق صرفا در محدوده مصوب پیوست این قانون امکان پذیر است. در تبصره ۵ این ماده واحد نیز دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی را مکلف کرده تا هر 6 ماه یک‌بار گزارش عملکرد مناطق آزاد تجاری – صنعتی و ویژه اقتصادی را تهیه و به کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی ارایه کند. همچنین براساس اعلام هیات رییسه منطقه آزاد خوی و چایی‌پاره به منطقه آزاد تجاری ماکو هم در کمیسیون اقتصادی هم تصویب شده است.
در نهایت، فهرست مناطق ویژه اقتصادی لایحه دولت که در کمیسیون اقتصادی و مجلس شورای اسلامی به تصویب رسیده عبارتند از: «استان‌های فارس (فسا و لار)، یزد (ابرکوه و میبد)، زنجان (زنجان)، کهکیلویه و بویراحمد (گچساران)، آذربایجان غربی (سرو – ارومیه)، خراسان رضوی (خواف و قوچان)، لرستان (خرم‌آباد)، قزوین (تاکستان)، اصفهان (شاهین‌شهر) برای منطقه ویژه اقتصادی و استان البرز (ساوجبلاغ) منطقه ویژه اقتصادی دارویی است». همچنین ۸۶ منطقه ویژه اقتصادی جدید که با تصویب مجلس شورای اسلامی ایجاد می‌شود، عبارتند از: «استان آذربایجان شرقی (مرند، شبستر، ملکان، ورزقان، میانه، بناب)، آذربایجان غربی: (خوی، چایپاره، بوکان، مهاباد، پیرانشهر، سردشت، تکاب، نقده، ارومیه، اشنویه، میاندوآب، چالدران)، اردبیل: (نیر، مشکین‌شهر، انگوت (گرمی)، کوثر)، اصفهان: (نایین، گلپایگان، میمه، برخوار، زرین‌شهر، شهید مدرس کرون، مبارکه، هرند و ورزنه، فلاورجان)، استان البرز: (طالقان)، استان تهران: (طلا و جواهر تهران، چرمشهر ورامین)، استان خراسان جنوبی: (نهبندان، انرژی‌های نو سربیشه، فردوس)، استان خراسان رضوی: (گناباد، تربت حیدریه)، استان خراسان شمالی: (شیروان، جاجرم، اسفراین)، استان خوزستان: (چغازنبیل، مسجد سلیمان، امیدیه)، استان زنجان: (ابهر)، استان سمنان: (شاهرود، میامی)، استان سیستان و بلوچستان: (ایرانشهر، سراوان)، استان فارس: (مرودشت، گردشگری پارسه، آباده، معدنی بوانات و خرم بید، خرامه، اقلید، سپیدان، داراب)، استان قزوین: (قزوین)، استان قم: (شهر فرودگاهی سلفچگان)، استان کردستان: (بیجار، دیوان‌دره، سقز)، استان کرمان: (ریلی زرند، شهربابک، گلگهر سیرجان، شهرداد، کرمان، انار)، استان کرمانشاه: (اورامانات)، استان ایلام: (چمخاله، فومن و شفت، تالش)، استان لرستان: (کوهدشت، الیگودرز)، استان مازندران: (نور، محمودآباد، آمل)، استان مرکزی: (سنگ محلات، گل و گیاه محلات، عایق‌های رطوبتی دلیجان، خیرآباد اراک)، استان همدان: (لالجین، اسدآباد) و استان یزد: (بافق، مهریز) .
