امید به «سازوکار ویژه» اروپا
گروه ایران|
اروپایی‌ها می‌گویند برای نجات برجام در پی «سازوکار ویژه» ای هستند که پرداخت‌های ارزی درآمدنفتی و واردات ایران را تسهیل کند. این را دیروز در بیانیه پایانی نشست وزیران امور خارجه ایران با 4+1 اعلام کردند که در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل برگزار شد. «تاکید بر اجرای تعهدات از سوی ایران»، «اعلام حمایت از فعالیت‌های اقتصادی مشروع با ایران» و «اجرای قانون انسداد» بخشی از اشاره‌های بیانیه پایانی نشست دیروز است که پیش‌تر در نشست تیرماه هم تکرار شده بود. اما در این نشست، اروپایی‌ها کمی به سوی جلو گام برداشتند؛ آنجا که در بیانیه تاکید کردند اعضا از ابتکار تاسیس یک «سازوکار ویژه» برای تسهیل پرداخت‌های مربوط به صادرات (شامل نفت) و واردات ایران که فعالان اقتصادی را در تعقیب تجارت مشروع با ایران مساعدت کرده و به آنها اطمینان مجدد می‌دهد، استقبال می‌کنند. مطالبه‌ای که ایران پیش از این‌بارها آن را تکرار کرده بود، حال طرف مقابل در بیانیه نشست مشترک آن را روی کاغذ آورده است؛ گامی رو به جلو، اما ناکافی. ناکافی از آن جهت که ایران از اروپا سازوکار عملی طلب می‌کند، اما تا به امروز تنها بیانیه‌های حمایتی نصیبش شده است. چنانکه از همان دقایق ابتدایی خروج امریکا از برجام، اروپا حمایت آشکار سیاسی از توافق داشت، اما در عمل پیشنهاد دندان‌گیری برای تهران رو نکرد. معدود اقداماتش هم گرهی از کار نگشود؛ نه از زیر خاک بیرون کشیدن قانون انسداد و اجرای آن مانعی در برابر خروج شرکت‌های غربی و شرقی از ایران شد، نه حمایت‌های سیاسی، دیگر کشورها را در اجرای تحریم‌های امریکا با تردید روبرو ساخت. حال که به دور دوم تحریم‌های امریکا در آبان ماه نزدیک می‌شویم، ایران دست کم به دنبال آن است تا اروپا بازگشت ارز فروش نفت و امکان واردات کالا را برای ایران فراهم کند. تحریم‌هایی که هدفش به صفر رساندن فروش نفت ایران و جلوگیری از انتقال ارز فروش نفت و مواد پتروشیمی است که احتمالا ایران برای دست یافتن به آن باید تحریم‌ها را دور بزند؛ همان‌گونه که در دور پیشین تحریم‌های بین‌المللی چنین کرده بود.
دلیل ماندن ایران در برجام
تامین این مطالبه، دست کم می‌تواند کاتالیزوری برای ایران به جهت ماندن در توافق باشد. چنانکه تا به امروز هم، جنگ دیپلماتیک ایران و امریکا و امید به تامین حداقل‌ها از سوی اروپا ایران را در برجام نگه داشته است. این را از میان گفته‌های حسن روحانی در گفت‌وگو با تلویزیون NBC امریکا هم می‌شد فهمید. آنجا که او در پاسخ به این سوال که چرا ایران با وجود خروج امریکا از برجام همچنان در این توافق باقی ماند، گفت: «امید امریکا این بود که با خروج این کشور از برجام، بلافاصله ما هم خارج شویم تا موضوع به شورای امنیت ارجاع داده شود و در ادامه راه، از طریق سازمان ملل ایران تحریم شود، اما پیش‌بینی‌های آقای ترامپ درست از آب در نیامد.» او همچنین تاکید کرد تا زمانی که منافع کشور در برجام توسط 5 کشور باقیمانده تأمین شود، ایران در برجام می‌ماند. روحانی در عین حال گفت که «یک قرارداد یکطرفه معنا ندارد، اگر قراردادی باشد که ما محدودیت‌ها را بپذیریم، معنایش این است که از امتیازات آن قرارداد هم بهره‌مند شویم.»
مذاکره یا مقابله؟
اینها در شرایطی است که طی ماه‌های اخیر، پس از اجرای تحریم‌ها، امریکا چندین بار پیشنهاد مذاکره و دیدار با روحانی داده است. پیشنهادی که مقامات ایرانی آن را به صراحت رد کرده اند؛ چراکه معتقدند رییس‌جمهوری امریکا در گفتار خود صادق نیست. در همین رابطه، رییس‌جمهوری ایران کلید رابطه با امریکا را در دست دولت این کشور دانست؛ آنجاکه به گفته روحانی، امریکا باید به پیمان برگردد تا «بتوانیم راه گذشته را ادامه دهیم و در مسیر منافع دسته‌جمعی و مشترکمان حرکت کنیم». روحانی معتقد است وضعیت فعلی نه به نفع امریکاست و نه به نفع ایران و کشورهای دیگر. شاید برای همین بود که پیش از خروج امریکا از برجام، اروپایی‌ها تلاش زیادی برای سرگیری مذاکره میان دو طرف کردند. حتی این تلاش پس از خروج امریکا از توافق هم ادامه داشت تا آنجا که ژان ایو لودریان وزیر امورخارجه فرانسه از ایران خواست که درباره آینده برنامه هسته‌ای، موشک‌های بالیستیک و نقش تهران در جنگ سوریه و یمن مذاکره کند. خواسته‌هایی که پیش‌تر پمپئو وزیر امور خارجه امریکا آنها را مطرح کرده بود. با این حال، تا به امروز تهران در دو گزینه ادامه راه با وضع موجود یا مذاکره با امریکا، اولی را انتخاب کرده است. روز گذشته هم پیش از آغاز سخنرانی ترامپ و روحانی در مجمع عمومی سازمان ملل، رییس‌جمهور امریکا در توییتی نوشت: « با وجود درخواست‌ها، من هیچ برنامه‌ای برای ملاقات با رییس‌جمهور روحانی ندارم؛ شاید روزی در آینده. مطمئنم او انسانی کاملا دوست داشتنی است». توییتی که از سوی روحانی بی‌جواب نماند و او بار دیگر عدم صداقت دولت امریکا را به میان کشید: « به جای حرف، صداقت و جدیت لازم است. او دو سال پیگیر دیدار است. این ملاقات باید زمانی انجام شود که واقعا به نفع دو ملت و دو کشور باشد.» حال باید دید با آغاز تحریم‌های نفتی و بانکی امریکا، اروپا تا چه اندازه می‌تواند به ایران در دور زدن آن کمک کند. یا شاید هم کار به آنجا نکشد و امریکا در رفتار دوگانه یا آنچه روحانی بی‌صداقتی می‌داند، تجدید نظر کند.
