دومینوی شکست امریکا به «لاهه» رسید
گروه ایران
یک هفته پس از آنکه تعداد زیادی از هم‌پیمانان غربی امریکا، این کشور را در سازمان ملل بابت خروج از برجام شماتت کردند و برای دور زدن آن بیانیه دادند، دادگاه بین‌المللی دادگستری (لاهه) حکم به تعلیق آن دسته از تحریم‌های واشنگتن علیه تهران داد که دارو، کشاورزی و هواپیمایی را نشانه رفته است. رایی که یکماه پس از بررسی شکایت ایران از امریکا به اتهام نقض پیمان مودت توسط قضات دادگاه لاهه صادر شد. بر اساس حکم موقت لاهه، این دادگاه پرونده شکایت ایران را بررسی می‌کند و امریکا هم باید تحریم‌ها علیه ایران را که بر واردات کالاها و محصولات بشردوستانه و خدمات و قطعات مرتبط با حمل و نقل هوایی تاثیر می‌گذارد، لغو کند. همچنین این دادگاه تاکید کرد که دولت ترامپ باید تضمین کند که مجوز و اختیارات لازم در این زمینه‌ها ارایه خواهد شد. حکمی الزام آور برای دولت امریکا که باید دید ترامپ تن به اجرای آن می‌دهد یا خیر.
واکنش «ممتاز» به حکم
در این بین برخی قرار موقت لاهه را کافی نمی‌دانند و معتقدند این دادگاه می‌توانسته حکم تعلیق دیگر تحریم‌های امریکا را هم صادر کند. یکی از این افراد، جمشید ممتاز حقوقدان و قاضی اختصاصی ایران در دادگاه لاهه برای بررسی پرونده شکایت ایران از امریکا است. به اعتقاد ممتاز «ضرورت داشت دیوان به سایر حوزه‌های مهم از جمله فروش هواپیما و اجرای سفارش‌هایی که تاکنون صورت پذیرفته نیز می‌پرداخت.» او افزود: «همچنین مناسب بود دیوان بین‌المللی دادگستری امریکا را ملزم می‌ساخت از اقداماتی که شرکت‌ها و اتباع کشورهای ثالث را از داشتن روابط تجاری با امریکا بازمی‌دارد، خودداری کند.» با این حال این حقوقدان برجسته ایرانی، قرار صادره دیوان را مثبت ارزیابی می‌کند. همچنین در حکم دیوان آمده است که «طرفین باید از هر اقدامی که مناقشه را تشدید کرده یا دامنه آن را گسترش داده و حل مناقشه را دشوارتر کند، خودداری کنند». یکی از کارشناسان حقوق بین‌الملل مهم‌ترین بخش حکم دیوان را همین می‌داند. رضا نصری در توییتی نوشت: « مهم‌ترین بخش حکم دادگاه لاهه این است که از طرفین خواست از مبادرت به هر اقدامی که ممکن است تا صدور رای نهایی مناقشه بین دو کشور را تشدید کند خودداری کند. در عمل یعنی دولت امریکا باید از وضع تحریم‌های نفتی و تحریم‌هایی که برای ماه آینده علیه ایران پیش بینی شده خودداری کند.»
با این حال، آیا امریکا حکم موقت دیوان بین‌المللی دادگستری را اجرا می‌کند؟ رویه سابق این کشور و تلاش دولت فعلی آن در اجرای مو به موی تحریم‌ها نشان می‌دهد دولت ترامپ از توقف تحریم‌هایی که دیوان، امریکا را از اجرای آنها برحذر داشته، خودداری می کند. امریکا این را دقایقی پس از اعلام حکم نیز اعلام کرد. طبق گزارش خبرگزاری فرانسه، دولت امریکا در واکنش به حکم این دادگاه، آن را «بی‌ارزش» خوانده است. دولت امریکا همچنین بار دیگر اعلام کرده این نهاد در موضوع تحریم‌های ایران صلاحیت رسیدگی به پرونده را ندارد.
سرود پیروزی در تهران
با وجود این واکنش ایالات متحده، رسانه‌های غربی و مقامات ایرانی این حکم دیوان را پیروزی برای تهران یا به تعبیر محمد جواد ظریف، «پیروزی قانون» می‌دانند. وزیر خارجه ایران در توییتی نوشت: «دادگاه عالی سازمان ملل حکم داد که امریکا باید به تعهداتی که با بازگردانی تحریم‌ها علیه مردم ایران با خروج از برجام نقض کرده، عمل کند. شکست دیگری برای دولت امریکای معتاد به تحریم و پیروزی برای حاکمیت قانون.» او افزود « امری ضروری برای جامعه بین‌المللی است که به صورت جمعی با یکجانبه‌گرایی زیانبخش امریکا مقابله کند».
وزارت خارجه هم در بیانیه‌ای نسبت به این حکم واکنش نشان داد. دستگاه دیپلماسی کشورمان در بیانیه خود آورده است: «این محکمه جهانی با تصریح بر اینکه قراری که صادر کرده، الزام آور و لازم الاتباع بوده و موجد تعهدات بین المللی است، اعلام کرد که دولت ایالات متحده ملزم است طبق تعهدات بین‌المللی خود موانع ناشی از اقداماتش به موجب تصمیم‌های غیرقانونی که با خروج از برجام اتخاذ کرده، از جمله موانعی که در مسیر روابط تجاری ایران در حوزه‌های مشخصی برقرار کرده، برطرف کند.»
رییس کمیسیون امنیت ملی مجلس هم رای دیوان را پیروزی ایران و شکستن غرور قدرت امریکا خواند. فلاحت پیشه که با ایسنا گفت‌وگو کرده این رای را از چند وجه مثبت ارزیابی کرد و افزود: « ما از کار با سازوکارهای بین‌المللی ضرر نمی‌کنیم چون استفاده از مجامع بین‌المللی در دنیای امروز ضروری است. بر این اساس اینکه در مجامع حقوق بین‌الملل و حتی مجامع رسمی رای به سود ایران صادر شود یک موضوع مثبت محسوب می‌شود به خصوص درباره دادگاه لاهه که امریکایی‌ها از همان ابتدا شکایت ایران را به استهزا گرفته بودند.»
او افزود: «آنها تصور می‌کردند که در همان گام دیوان اعلام صلاحیت نمی‌کند. حال که برعکس این اتفاق افتاد و دیوان اعلام کرده که صلاحیت رسیدگی به شکایت ایران را دارد بدان معناست که لاهه برای صلح، اعتبار و اهمیت قائل است. به ویژه در منع اشاعه که موضوع برجام سازوکاری برای آن است.»
رسانه‌های بین‌المللی هم حکم لاهه به سود ایران را به پیروزی تهران ارزیابی کردند. روزنامه امریکایی واشنگتن پست با اشاره به حکم دیوان بین‌المللی دادگستری که به نفع ایران صادر شد، نوشت که «حکم دادگاه لاهه الزام‌آور است و یک پیروزی دیپلماتیک برای تهران به شمار می‌آید.» خبرگزاری آسوشیتدپرس هم در گزارشی حکم دادگاه لاهه را یک پیروزی برای تهران در برابر واشنگتن توصیف کرده است. با این حال تا صدور حکم نهایی دست‌کم دو سال طول می‌کشد و باید دید در آخر پرونده شکایت ایران در روندی مثبت به مذاکره ختم می‌شود یا رویارویی در شورای امنیت سازمان ملل.
