زمزمه‌های بازگشت کارت‌سوخت
گروه انرژی نادی صبوری
چند نفر در حال هل دادن یک پراید از مرز ارمنستان به ایران هستند، آمپر بنزین اتومبیل از بد روزگار در خاک ارمنستان چسبیده است و این یعنی راننده باید چند برابر قیمتی که در ایران برای «سوخت‌گیری» می‌دهد در ارمنستان بپردازد، آن هم فقط برای مسافتی ناچیز؛ طبیعی است که او ترجیح دهد این مسافت را با کمک بقیه طی کند و در نخستین پمپ بنزین ایران سوخت‌گیری. این وضعیت احتمالا انتخاب بسیاری از کسانی است که با اتومبیل شخصی خود به کشورهای همسایه ایران سفر می‌کنند. طبق اطلاعات موجود در وب‌سایت «گلوبال پترول پرایس» بهای بنزین در ارمنستان 0.8 یورو به ازای هر لیتر است که اگر قیمت یورو را بطور متوسط 12 هزار تومان در نظر بگیریم معادل 9 هزار و 600 تومان خواهد بود. این وضعیت در دیگر همسایه‌های ایران نیز متفاوت نیست، بهای بنزین در ترکیه که به صورت آزاد تعیین می‌شود به دنبال افزایش چشمگیر قیمت نفت در چند ماه اخیر در روز 1 اکتبر به 7 لیر، چیزی نزدیک به 15 هزار تومان رسید. در مورد افغانستان و پاکستان نیز قیمت حدودی بنزین 9000 تومان در هر لیتر و 6 هزار و 600 تومان در هر لیتر است. تفاوت این اعداد تنها در سوخت‌گیری راننده‌ای که در مرز بنزین تمام می‌کند خلاصه نمی‌شود بلکه به خوبی نشان می‌دهد تا چه اندازه انگیزه «قاچاق سوخت از ایران به همسایه‌ها» و همچنین مهم‌تر از آن افزایش افسارگسیخته مصرف بنزین در ایران تقویت می‌شود. اما به نظر می‌رسد دولت و مجلس در حال حاضر و به دلیل موقعیت ویژه اقتصادی، نمی‌توانند بطور علنی قیمت بنزین را افزایش دهند، در چنین وضعیتی «سهمیه‌بندی» و «کارت سوخت» دوباره به میان مردم باز خواهد گشت. دیروز خبرگزاری مجلس شورای اسلامی شماری از گفت‌وگوها با نمایندگان را در زمینه بازگشت کارت سوخت و نظام سهمیه‌بندی منتشر کرد. در گزارش پیش رو نگاهی به ریشه پیدایش کارت سوخت و وضعیت فعلی آن در میان مردم انداخته‌ایم.
ناصر سجادی مدیرعامل سابق شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی در مورد انگیزه استفاده از کارتی تحت عنوان «کارت سوخت» در ایران می‌گوید: «نخستین نیازها برای طرحی در زمینه کنترل مصرف سوخت در اوایل دهه 80 حس شد . دولت پس از جنگ یارانه هنگفتی را برای تامین بنزین پرداخت می‌کرد. ما از سال 1368 و خاتمه جنگ تحمیلی تا سال 1382 بطور متوسط رشدی 10 درصدی را در مصرف بنزین تجربه می‌کردیم. مردم اکثرا از خودروهای شخصی استفاده می‌کردند. از طرفی دورنمای روشنی در رابطه با تولید بنزین در کشور وجود نداشت. اگر کاری برای مهار مصرف بنزین صورت نمی‌گرفت در آینده خیلی نزدیک مشکل بزرگ‌تری برای ما ایجاد می‌کرد. در کنار طرح سهمیه‌بندی این موضوع در نظر گرفته شده بود که دولت بتواند با استفاده از این ابزار به روشی پلکانی برای افزایش قیمت بنزین دست پیدا کند.»
این اظهارات در زمانی از سوی سجادی مطرح می‌شد که برخی دست‌اندرکاران پیمانکاری تهیه کارت‌های سوخت اصراربر ماندن این کارت‌ها بدون وجود نظام سهمیه‌بندی داشتند. او اعتقاد داشت انگیزه اصلی استفاده از کارت سوخت، ایجاد زمینه برای نزدیک کردن بهای بنزین به فوب خلیج فارس از یک سو و کنترل مصرف از سوی دیگر بوده است، اهدافی که تا حدودی محقق شده و دیگر لزومی بر ابقای آن وجود نداشت.
امروز اما وضعیت متفاوتی برای ایران رقم خورده است، از سویی بهای نفت خام رشدی شدید را در چند ماه اخیر تجربه کرده به سطوح 86 دلار در هر بشکه که بالاترین قیمت 4 سال اخیر محسوب می‌شود نزدیک شده، از سوی دیگر درآمدهای نفتی ایران تحت مخاطره است و به عنوان عامل تهدیدگر دیگر ممکن است واردات بنزین برای ایران با از سرگیری تحریم‌ها دشوار شود.
طبق قانون هدفمندسازی یارانه‌‌ها قیمت بنزین در ایران در سال 1394 باید به 90 درصد فوب خلیج فارس می‌رسید. طبق بررسی تعادل تازه‌ترین قیمت بنزین فوب 6 هزار و 700 تومان در هر لیتر است.
در چنین شرایطی، دولت و مجلس تقریبا در زمینه بازگشت سهمیه‌بندی و کارت سوخت همگرا شده‌اند. به گزارش «تعادل» دیروز خانه ملت به نقل از فریدون حسنوند رییس کمیسیون انرژی مجلس، نوشت: «کارت هوشمند سوخت بانک به روزی از اطلاعات خودروها و میزان مصرف آنها برای دولت فراهم کرده و سبب می‌شود آمار و اطلاعات مناسب و دقیقی درباره میزان و نحوه مصرف بنزین خودروهای شخصی و عمومی در اختیار وزارت نفت قرار گیرد.»
فریدون حسنوند با اشاره به احتمال استفاده مجدد از کارت سوخت‌های شخصی، گفته است که یکی از مزایای استفاده از کارت سوخت افزایش شفافیت اطلاعات در حوزه‌های سوخت و حمل و نقل است به گونه‌ای که کارت هوشمند سوخت، بازار عرضه و تقاضای بنزین را شفاف می‌کند.
رییس کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی، با بیان اینکه استفاده از کارت سوخت مانع مهمی بر سر راه قاچاق بنزین ایجاد و موجب کاهش آن می‌شود، عنوان کرده است: کارت هوشمند سوخت بانک به روزی از اطلاعات خودروها و میزان مصرف آنها برای دولت فراهم کرده و سبب می‌شود آمار و اطلاعات مناسب و دقیقی درباره میزان و نحوه مصرف بنزین خودروهای شخصی و عمومی در اختیار وزارت نفت قرار گیرد.
حسنوند با اشاره به موضوع اختلاف شدید قیمت بنزین ایران و همسایه‌ها عنوان کرده است: با توجه به تفاوت قابل توجه قیمت داخلی بنزین با قیمت این فرآورده نفتی در کشورهای همسایه، استفاده مجدد از کارت سوخت از رواج مجدد قاچاق به خصوص قاچاق سازمان یافته این فرآورده نفتی جلوگیری می‌کند.
نماینده مردم اندیمشک در مجلس شورای اسلامی، با اشاره به الزام مجلس به دولت برای استفاده خودروها از کارت سوخت، بیان داشته است: فرآورده‌های نفتی و به ویژه بنزین در ایران بدون ابزارهای کنترلی مصرف می‌شود و برخی افراد نیز هیچ تلاشی برای صرفه‌‌جویی ندارند، لذا استفاده از کارت هوشمند سوخت برای مدیریت مصرف سوخت می‌تواند روشی موثر برای مهار مصرف این فرآورده باشد.
حسنوند با تاکید بر اهمیت داده‌های خروجی کارت سوخت گفته است: می‌توان با استفاده از کارت‌های سوخت شخصی مقدار مصرف سوخت را با در نظر گرفتن جزئیاتی همانند مصرف سوخت در انواع خودروها یا پراکندگی مناطق کم مصرف و پرمصرف بررسی کرد که این نوع اطلاعات برای مدیریت مصرف سوخت کشور بسیار مهم است.
او در نهایت عنوان کرده است که بنزین در سهمیه بندی سوخت تا میزان مصرف معمولی با قیمت متعارف فروخته و محاسبه می‌شود و اگر فردی بخواهد بیش از میزان سهمیه سوخت مصرف کند باید از میزان تعیین شده مبلغ بیشتری پرداخت کند.
البته آن‌طور که به نظر می‌رسد هنوز هیچ چیز در زمینه بازگشت نظام سهمیه‌بندی و کارت سوخت «قطعی» نیست. در همین زمینه دیروز حسین امیر خامکانی نایب رییس کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی با اشاره به احتمال سهمیه بندی سوخت، گفته است بحث سهمیه بندی بنزین در کنار کارت سوخت از سوی مسوولان وزارت نفت مطرح شده اما هنوز مشخص نیست که بنزین سهمیه بندی می‌شود یا خیر .
او در ادامه با بیان اینکه نیاز عرفی و منطقی یک خانواده در حوزه سوخت با سهمیه موجود در کارت تامین می‌شود، بیان کرده است: « اما اگر فردی بخواهد بیش از نیاز عادی مصرف داشته باشد باید هزینه آن را پرداخت کند همانند حوزه برق که فردی که برای استخر و یا سایر تجهیزات برق بیشتری مصرف می‌کند باید هزینه‌های افزون بر مصرف عادی را پرداخت کند تا برق یک خانواده محروم در دل کویر تامین شود.» خامکانی با دست گذاشتن بر مساله «خانواده‌های چند خودرویی» عنوان کرده است که خانواده‌ای که چند خودرو در اختیار دارد و می‌خواهد از تمامی این خودروها استفاده کند، باید هزینه آن را پرداخت کند لذا در حال حاضر دولت در حال بررسی موضوع سهمیه بندی بنزین است.
نماینده مردم زرند و کوهبنان در مجلس شورای اسلامی، با بیان اینکه در سهمیه بندی سوخت تا میزان مصرف معمولی بنزین با قیمت متعارف فروخته و محاسبه می‌شود، اظهار داشته است: اگر فردی بخواهد بیش از میزان سهمیه سوخت مصرف کند باید از میزان تعیین شده مبلغ بیشتری پرداخت یا پول سوخت را به قیمت تمام شده پرداخت
کند.
وی افزوده است: وزارت نفت و دولت در حال بررسی موضوع سهمیه بندی سوخت هستند و نمی‌توان قطعی گفت که سهمیه بندی انجام می‌شود یا خیر، اما استفاده از کارت سوخت قطعی بوده تا مصرف را مدیریت و مانع قاچاق شد، البته بخشی از مدیریت مصرف نیز به سهمیه بندی باز می‌گردد.
نایب رییس کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی، با بیان اینکه مصرف بنزین هر ساله 10 درصد رشد دارد، تصریح کرده است: هر چه پالایشگاه ساخته می‌شود، در نهایت رشد مصرف سبب شده نتوان نیاز داخل را به صورت کامل تامین کرد، لذا با اعمال سهمیه بندی و کارت سوخت کشور از واردات بنزین بی نیاز می‌شود، چراکه در 6 ماه دوم سال نیز واردات بنزین سخت‌تر است.
