تبعید قوام‌السلطنه به اروپا

سی مهر 1302، قوام‌السلطنه نخست وزیر احمد شاه و نماینده وقت مردم تهران در مجلس پنجم شورای ملی به دستور رضاخان به اروپا تبعید شد.

داستان روابط گرگ ومیش قوام السلطنه با پهلوی اول در این روز از سال 1302 خورشیدی وارد مرحله جدیدی شد. رضا خان که عنوان وزیر جنگ را هنوز در اختیار داشت اما در واقع همه کاره کشور بود در این روز سرانجام راضی شد تا درخواست احمد شاه قاجار را پس از تصویب در هیات وزیران قبول کرده و قوام را از زندان آزاد کند. زندانی که دلیل حضور قوام در آن انتشار خبری مبنی بر توطئه وی و چند تن از همفکرانش برای قتل وزیر جنگ بود. خبری که بعدها معلوم شد، ساخته یاران رضاخان برای از صحنه بیرون کردن رقیب بوده است. برهمین اساس نیز بود که پهلوی اول ضمن آزادی قوام از زندان دستور تبعید سریع وی به اروپا را صادر کرد. امری که با سرعت اجرا و قوام از طریق بغداد راهی اروپا شد. تبعیدی که البته تا پایان سلطنت احمدشاه به طول کشید و پس از آن قوام با کسب اجازه رضاشاه به وطن بازگشت.

حدود یکسال پس از سلطنت محمدرضا شاه، قوام را برای نظام دادن به امور کشور درمیانه قحطی و تمایلات تجزیه‌طلبانه و مارکسیستی، به نخست‌وزیری برگزید و او موفق شد برای سومین بار از مجلس رأی اعتماد بگیرد. دهه اول سلطنت محمدرضا پهلوی با چند چالش عمده برای وی همراه بود. شاه جوان ایران از یک سو حفظ کیان سلطنت خود را مدیون ارتباطات وثیق رجال استخوانداری همچون «محمد علی فروغی» و احمد قوام می‌دید و به آنها محتاج بود، از سوی دیگر تقویت انگاره دست‌نشاندگی و ملعبه بودن شاه جوان در ید اختیار دول مستکبر و رجال ذی‌نفوذی چون سیدضیا‌الدین طباطبایی، قوام، فروغی و مصدق و... برای شاه جوان سخت آزاردهنده بود.