قمار ژئوپلیتیک اردوغان با کارت خاشقجی
گروه جهان|
رجب طیب اردوغان رییس‌جمهوری ترکیه، از فرصت غیرمنتظره قتل جمال خاشقجی روزنامه‌نگار منتقد سعودی، در کنسولگری عربستان در استانبول به‌خوبی استفاده کرده است. نتایج این بازی دیپلماتیک تاکنون باز شدن دست آنکارا برای عقب راندن کردهای سوریه، لغو تحریم‌های واشنگتن علیه آنکارا، و معافیت از تحریم نفتی امریکا علیه ایران بوده است.
اردوغان در تازه‌ترین اقدام با انتشار یادداشتی در واشنگتن‌پست نوشته که دستور قتل خاشقجی از عالی‌ترین سطوح دولت عربستان سعودی صادر شده بود. او ماهرانه با تاکید بر اینکه پادشاه عربستان مسوول قتل خاشقجی نیست، انگشت اتهام را به سوی محمد بن‌سلمان ولیعهد سعودی، گرفته است. اردوغان نوشته: «حتی یک ثانیه هم باور نمی‌کنم که ملک سلمان خادم حرمین شرفین، دستور آسیب‌رسانی به خاشقجی را داده باشد. می‌دانیم که عاملان قتل در میان ۱۸مظنون بازداشت شده توسط عربستان هستند. می‌دانیم که این افراد برای اجرای دستور قتل خاشقجی آمده بودند و در نهایت می‌دانیم که دستور قتل خاشقجی از بالاترین سطوح دولت عربستان صادر شده بود.» رییس‌جمهوری ترکیه در بخش دیگری از یادداشتش با تاکید بر اینکه آنکارا خیال ندارد تا این مساله را رها کند، نوشته: «برخی امیدوارند این مساله فیصله یابد و فراموش شود اما ما به طرح سوالات خود ادامه خواهیم داد. ترکیه هر چه توان داشته برای روشن کردن زوایای این جنایت به کار گرفته است.»
فرصت یا تهدید؟
اردوغان در شرایطی بر پیگیری این پرونده تاکید دارد که منابع مطلع از تلاش ریاض و واشنگتن برای فیصله دادن به این پرونده گفته‌اند. نشریه فارن افرز پیشتر با اشاره به اینکه اردوغان به‌راحتی از فرصت پیش آمده برای گوشمالی رقبای منطقه‌ای خود (به‌ویژه ریاض) نخواهد گذشت، نوشته بود، آنکارا که از زمان روی کار آمدن دونالد ترامپ رابطه چندان حسنه‌ای با واشنگتن نداشته با استفاده از اسناد و مدارکی که از قتل خاشقجی در دست دارد تلاش خواهد کرد تا علاوه بر امتیاز گرفتن از واشنگتن در سوریه یا ماجرای تحریم نفتی ایران، نفوذ عربستان به‌ویژه محمد بن سلمان در منطقه را کاهش دهد.
پیش‌بینی‌های نشریه فارن افرز درست از کار آمد. ترکیه علاوه بر گرفتن چراغ سبز امریکا برای حمله به کردهای سوریه، جمعه از معافیت خود از تحریم‌های نفتی امریکا علیه ایران خبر داد. همچنین نشریه ترکیه‌ای حریت از لغو تحریم‌های امریکا علیه ترکیه خبر داده است. این در حالی است که دونالد ترامپ ماه گذشته با وجود آزادی اندرو برانسون کشیش امریکایی که به اتهام حمایت از تروریسم در ترکیه بازداشت بود، گفته بود قرار نیست تحریم‌های امریکا علیه آنکارا لغو شود. (واشنگتن عبدالحمید گل وزیر دادگستری، و سلیمان سویلو وزیر کشور ترکیه، را در ارتباط با محکومیت برانسون تحریم کرده بود.)
خبرگزاری فرانسه هم پیش‌بینی کرده که پرونده خاشقجی توازن قدرت در خاورمیانه را به نفع ترکیه و علیه عربستان تغییر می‌دهد. لینا خطیب مدیر برنامه خاورمیانه و آفریقای شمالی در چتم هاوس، در این باره می‌گوید: «قتل خاشقجی فرصتی طلایی برای اردوغان است تا عربستان را تحت فشار بگذارد و به سمت نشان دادن ترکیه به عنوان رهبر جدید جهان اسلام حرکت کند. بحران خاشقجی یک قمار ژئوپلیتیک بزرگ برای ترکیه است و آنکارا تاکنون نشان داده که استادانه این بازی را اجرا می‌کند. اما ترکیه به تنهایی قادر به حذف ولیعهد نیست چرا که توپ در زمین امریکایی‌هاست.»
سونر کاگاپتای مدیر برنامه تحقیقات ترکیه، هم در موسسه واشنگتن می‌گوید: «اردوغان این را فرصتی برای عقب راندن سه‌جانبه در خاورمیانه می‌بیند که با سیاست‌های او مخالف است. این محور سه‌گانه شامل ولیعهد عربستان، ولیعهد امارات و عبدالفتاح سیسی مصر است. این سه کشور با سیاست‌های اردوغان در حمایت از اخوان المسلمین مخالف هستند. اردوغان اکنون یک فرصتی طلایی رو به روی خود می‌بیند چون ولیعهد عربستان آسیب‌پذیر است.»
برخی کارشناسان اما معتقدند باید منتظر بود و دید که آیا آنکارا می‌تواند همچنان به استفاده از این حوادث ادامه دهد و آن را به یک مزیت دایمی تبدیل کند تا نفوذ منطقه‌ای ترکیه به ضرر عربستان سعودی افزایش یابد یا خیر. نیکولاس هراس از تحلیلگران مرکز امنیت امریکایی جدید، می‌گوید اردوغان به وضوح باور دارد که می‌تواند از پرونده خاشقجی برای کاهش نفوذ محمد بن‌سلمان و حتی عربستان استفاده کند. فارن افرز نوشته: «اردوغان تاکنون از اشاره مستقیم به نام بن‌سلمان خودداری کرده شاید به این دلیل که می‌داند وارد بازی خطرناکی شده و باید با احتیاط، گام بعدی را بردارد چرا که ممکن است همه‌چیز را ببازد. مثلا اینکه تنش با واشنگتن را در سطحی کنترل شده نگه دارد و مانع از آن شود که امریکا روایت عربستان را از مرگ خاشقجی دربست بپذیرد. چرا که در این صورت نه تنها دست‌های ترکیه خالی خواهد ماند بلکه هدف اقدامات شدیدتری از سوی رقبای منطقه‌ای قرار خواهد گرفت.»
از زمانی که خاشقجی ناپدید شد عربستان سعودی بارها روایت خود را تغییر داد و هر بار روشن شد که روایت قبلی نادرست بوده است. عربستان سرانجام قتل را تایید کرد اما آن را کار ماموران خودسر دانست. اردوغان در پارلمان ترکیه اما این روایت را هم زیر سوال بود و آن را طراحی شده دانست. دادستان ترکیه هم این موضوع را تکرار کرده است. ترکیه می‌گوید 15 مامور و سه مقام در این قتل دخالت داشته‌اند. ترکیه خواستار محاکمه این افراد در ترکیه است چرا که این جرم در خاک ترکیه اتفاق افتاده است. از برخی افرادی که در قتل خاشقجی دخالت داشتند عکس‌هایی در کنار ولیعهد عربستان وجود دارد با این حال عربستان سعودی به‌شدت هرگونه ارتباط خانواده سلطنتی با این قتل را انکار کرده و می‌گوید اینکه ماموران امنیتی در عکس‌های رسمی در نزدیکی ولیعهد عربستان دیده می‌شوند دلیل آن نیست که آنها به دستور او این قتل را مرتکب شده‌اند.
