رهبران قطر و عمان، غایبان نشست ریاض

گروه جهان|

سی‌ویکمین نشست شورای همکاری خلیج‌فارس در سایه اختلافات میان اعضای این شورا برگزار شد. پس از روزها گمانه‌زنی درباره حضور یا عدم حضور امیر قطر در نشست شورای همکاری خلیج‌فارس در ریاض، دوحه اعلام کرد که معاون وزیر خارجه قطر به نمایندگی از تمیم بن حمد آل‌ثانی امیر این کشور در نشست حاضر می‌شود. جنگ یمن، بحران قطر و رسوایی قتل جمال خاشقجی خبرنگار منتقد سعودی، توان عربستان سعودی برای راهبری این نهاد منطقه‌ای را به چالش کشیده است. به اعتقاد ناظران، موقعیت محمد بن سلمان به عنوان بازیگر اصلی سیاست داخلی و خارجی ریاض در خلق این بحران‌ها، وضعیت ولیعهد پرقدرت پادشاهی سعودی را به چالش کشیده است.

بحرین به عنوان یکی از متحدان نزدیک منطقه‌ای ریاض، از شرکت نکردن امیر قطر در نشست شورای همکاری خلیج‌فارس به‌شدت انتقاد کرده است. رویترز نوشته، شیخ خالد بن احمد الخلیفه وزیر خارجه بحرین، یکشنبه گفته قطر تمام پل‌های بازگشت به موقعیت اصلی خود در این نهاد را پشت سر خراب کرده است. رویترز در گزارش خود نتیجه‌گیری کرده که چشم‌پوشی امیر قطر از شرکت در نشست شورای همکاری خلیج‌فارس نشان می‌دهد امید چندانی به رفع اختلافات دوحه و کشورهای عربی وجود ندارد.

پیشتر گزارش‌هایی منتشر شده بود مبنی بر اینکه دولت امریکا با هدف رفع اختلافات قطر و عربستان، ریاض را مجبور کرده تا امیر تمیم بن حمد آل‌ثانی امیر قطر، را به نشست شورای همکاری خلیج‌فارس دعوت کند. خبرگزاری رسمی قطر گزارش داده بود که ملک سلمان پادشاه عربستان سعودی، از آل‌ثانی بطور رسمی دعوت کرده است.

دلیلی برای شرکت نکردن امیر قطر عنوان نشده است. امیر قطر سال گذشته در این نشست در کویت حضور یافت در حالی که عربستان، امارات، بحرین وزیران یا معاونان نخست وزیر را به این نشست فرستادند. بحران میان قطر و برخی کشورهای عربی از پنجم ژوئن 2017 با قطع کامل روابط دیپلماتیک عربستان سعودی، مصر، امارات متحده عربی و بحرین با این کشور آغاز شد. این چهار کشور همچنین با تحریم قطر یک درخواست 13 ماده‌ای از جمله بستن شبکه تلویزیونی الجزیره را برای بازگشت روابط به حالت عادی اعلام کردند. دوحه این اقدام و خواسته‌ها را نقض قوانین بین‌المللی و غیرقابل قبول خوانده است.

علاوه بر امیر قطر، سلطان قابوس پادشاه عمان، نیز در این نشست غایب بوده است. گفته شده، فهد بن محمود آل سعید معاون نخست‌وزیر در امور شورای وزیران، به نمایندگی از سلطان قابوس برای شرکت در این نشست به ریاض رفته است.

شورای همکاری خلیج‌فارس در سال ۱۹۸۰ میلادی برای تقابل با ایران و عراق تاسیس شد و شامل امارات متحده عربی، قطر، عمان، بحرین، کویت و عربستان سعودی می‌شود. به گزارش یورونیوز، کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس حدود ۵۰ میلیون نفر جمعیت دارند. شهروندان خارجی بیش از نیمی از این جمعیت را تشکیل می‌دهد. در میان شش عضو شورای همکاری‌ تنها بحرین و کویت دارای پارلمان متشکل از نمایندگان منتخب هستند. در اکثر این کشورها فعالیت احزاب سیاسی یا ممنوع است یا عملا موضوعیتی ندارد.

در سال ۱۹۸۴ کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس یک نیروی نظامی زمینی با عنوان «سپر شبه جزیره» تشکیل دادند. این نیرو ناکارآمدی خود را در سال ۱۹۹۰ در برابر اشغال سه ساعته کویت از سوی عراق نشان داد. با این حال سربازان «سپر شبه جزیره» در سال ۲۰۱۱ و در اوج جریان موسوم به «بهار عربی» در بحرین تظاهرات گسترده معترضان در این کشور را سرکوب کردند. اشغال پادشاهی کویت از سوی نیروهای نظامی عراق در سال ۱۹۹۱میلادی آغاز و با مداخله بی‌سابقه جامعه جهانی پایان یافت. وابستگی اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس به نیروهای نظامی خارجی و به‌ویژه امریکایی از آن زمان شکل جدی به خود گرفت بطوری که امروز پایگاه پنجم نیروی دریایی امریکا در بحرین قرار دارد.

شورای همکاری خلیج‌فارس نوعی سیاست همبستگی اقتصادی، مانند اتحادیه اروپا را در پیش گرفته است: اتحاد گمرکی، بازار مشترک، واحد پول و بانک مرکزی واحد؛ با این حال هیچ‌کدام از این تصمیم‌ها اجرایی نشده است. شورای همکاری خلیج‌فارس به عبور و مرور آزادانه اتباع و سرمایه‌های کشورهای عضو احترام می‌گذارد. این مدل طبیعتا از پیمان شنگن اروپا الگو گرفته است.

کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس اقتصادهای ثروتمند وابسته به نفت دارند. به جز عمان و اخیرا قطر، بقیه اعضا از کشورهای بسیار تاثیرگذار اوپک هستند. عربستان و امارات متحده عربی ۷۵ درصد اقتصاد را در این منطقه کنترل می‌کنند. از سال ۲۰۱۸ میلادی و پس از کاهش شدید قیمت نفت در بازارهای جهانی، ریاض و ابوظبی برای نخستین‌بار در تاریخ منطقه، مالیات بر ارزش افزوده را برای کالا و خدمات وضع کردند. بنا به آمارهای صندوق بین‌المللی پول، اقتصاد کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس در سال ۲۰۱۸میلادی 2.4 درصد رشد داشته است. این رقم برای سال ۲۰۱۹، سه درصد پیش‌بینی می‌شود. تحریم و محاصره قطر، کاهش خدمات اجتماعی و اخذ مالیات از شهروندان، رسوایی قتل جمال خاشقجی و همین‌طور جنگ یمن، کارکرد این سازمان منطقه‌ای را دست‌کم برای ماه‌های آینده، با مشکل مواجه کرده است.

خبرگزاری بلومبرگ پیشتر با اشاره به خروج قطر از سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) نوشته بود که این اقدام می‌تواند مقدمه‌ای برای خروج دوحه از شورای همکاری خلیج‌فارس باشد. در این مطلب آمده: «توجیهاتی که قطری‌ها برای خروج از اوپک مطرح می‌کنند می‌تواند برای اعلام خروج دوحه از شورای همکاری خلیج‌فارس هم به کار گرفته شود. قطری‌ها معتقدند ادامه حضورشان در اوپک منافع مادی ندارد. این تصمیم در پی آن گرفته شد که تلاش‌ها برای حل بحران این کشور با عربستان، امارات، بحرین و مصر راه به جایی نبرد.»