تحقیق و توسعه و مغفول ماندن نگاه اجتماعی در آن
تحقیق و توسعه همچون دو بالی هستند که بدون آنها مشکل است که همای سعادت و پیشرفت بر شانه‌های یک جامعه فرود آید، با این حال کم و کیف پژوهش نیز اصلی است که خیز برداشتن برای این پرواز بسیار به آن وابسته است.
طبق نظر کارشناسان، پژوهش در کشور از مشکلات و مسائل مختلفی رنج برده و عمده تحقیق‌های انجام شده یا مورد استفاده قرار نمی‌گیرد و یا نقش کاربردی آنها محدود به معدودی رشته‌های فنی و مهندسی شده و بدین ترتیب نقش و جایگاه سایر رشته‌ها مغفول مانده است. در این مورد بطور خاص کاربردی بودن علوم انسانی و اجتماعی همواره مورد پرسش بوده است.
دراین راستا پژوهشگر ایرنا گفت‌وگویی با دکتر «حمزه نوذری» استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه جامعه شناسی اقتصادی انجام داده است.
نوذری در ابتدای صحبت هایش به مشکلات اصلی تحقیق و توسعه پرداخت و گفت: به نظرم نکته بسیار مهمی که در این خصوص در کشور ما وجود دارد این است که دارای دو اشکال اساسی هستند. ما همیشه به اهالی صنعت این مساله را می‌گوییم اما متأسفانه اصلاً گوش آنها به این حرف‌ها بدهکار نیست.
یکی از مشکلات اداری شدن و بوروکراتیک شدن R&D در این شرکت‌ها به ویژه شرکت‌های بزرگ است. درواقع برخی از این شرکت‌ها به ویژه شرکت‌های بزرگ دارای بخش R&D هستند. این بخش تبدیل به یک اداره شده است. یعنی اینکه پویایی لازم در حوزه پژوهش را ندارند. ببینید در همه دنیا R&D شرکت‌ها دارای یک ساختار پویا و فعال هستند. یعنی آنها یک سیستم اداری برای این کار ندارند. دارای ساختار سازمانی برای R&D نیستند. بلکه پروژه محور شده و کارهای پژوهشی را به گروه‌های پژوهشی و در قالب طرح‌های پژوهشی واگذار می‌کنند. مثلاً یک تولید کننده یا یک شرکت به یک گروه پژوهشی می‌گوید در مدت یک ماه درباره بررسی و سنجش نیازهای جامعه در مورد یک یا چند کالای خاص پژوهشی انجام بدهد. گروه پژوهشی در مدت معین تحقیق را انجام می‌دهد و نتایج را به سفارش‌دهنده تحویل می‌دهد و بدین ترتیب پروژه پژوهشی به پایان می‌رسد. در واقع در اینجا تیم پژوهشی بخشی از سازمان اداری کارخانه یا شرکت مذکور نیست. متأسفانه این رویه در کشور ایران هنوز جا نیفتاده است. تحقیق و توسعه (R&D) تبدیل به دفتر و دستک و کارمندی شده و عملاً در خیلی از حوزه‌ها جوابگو نیست.'
او با بیان اینکه در حال حاضر یکی از مشکلات و شاید مهم‌ترین مساله و مشکل بخش تولید و صنعت ما این است که تولیداتشان به دلیل نداشتن بازار و کیفیت فروش نمی‌رود، اظهار داشت: دلیل این امر این است که پژوهش و تحقیق یا همین R&D شامل شناخت ویژگی‌ها و خصوصیات فرهنگی و اجتماعی جامعه هدف نمی‌شود. نیازها، علایق و سلیقه‌های جامعه و گروه‌های مختلف آن را نمی‌شناسند. این مشکل در حوزه کارآفرینی هم وجود دارد. کار آفرین‌هایی بوده‌اند که کالایی را تولید کرده‌اند، بعد به من مراجعه کرده‌اند که ما با این کالا چه کار کنیم. من از آنها پرسیدم که این کالا را با توجه به نیاز کدام بخش از جامعه تهیه کرده اید. قصد داشتید چه نیازی را با آن برطرف کنید. جواب می‌دهند که ما برای این کالا خیلی زحمت کشیدیم حتماً جامعه به آن نیاز دارد. می‌پرسم از کجا به این نتیجه رسیدید می‌گویند از ذهن و فکر خودمان. یعنی چون در ذهن خودشان خیال کرده‌اند که این کالا خوب و مناسب است حتماً جامعه هم به آن جواب مثبت خواهد داد.
این استاد دانشگاه عنوان داشت: در حالی که در اکثر جوامع به این نتیجه رسیده‌اند که تولید، صنعت و کارآفرینی قبل از اینکه یک امر فنی باشد امری اجتماعی است، متأسفانه این امر در جامعه ما هنوز جا نیفتاده است. هر تولید و فروشی که می‌خواهد انجام شود از این نکته غافل هستند. برای مثال در بحث بازار یابی تنها چیزی که بلد هستند این است که یک سری دختران و ویزیتورهای بزک کرده را بفرستند دنبال بازار یابی محصولات. در حالی که بازار یابی روش و بنیان و پایه خاص خود را دارد. در جامعه شناسی نظریه‌ها و روش‌های مختلفی برای شناخت سلایق و علایق خاص مردم وجود دارد. برای مثال اثر درخشان جامعه شناس فرانسوی، پیر بوردیو به نام «تمایز» از انواع داده‌ها اعم از آمار و ارقام، جداول، عکس و ... استفاده کرده تا سلیقه‌ها و نیازهای گروه‌های مختلف اجتماعی را شناسایی کند. این کار می‌تواند در حوزه پژوهش‌های مربوط به تولید کالا و خدمات بسیار کمک کند.
رییس کارآفرینی دانشگاه خوارزمی اظهار داشت: الآن یکی از اشتباهات رایج در حوزه تحقیق و توسعه در صنعت و تولید و به ویژه در شرکت‌های بزرگ تصور اشتباه از برنامه‌ریز است. برای پست برنامه‌ریز در همه ارگان‌ها و سازمان‌ها یک نفر دارای مهندسی صنایع استخدام می‌کنند. یعنی فکر می‌کنند برای برنامه‌ریزی کسی صلاحیت دارد که در مهندسی صنایع تحصیلات داشته باشد. این نشان می‌دهد که ما از اساس موضوع را بد فهمیده ایم. برنامه‌ریزی نیز قبل از هرچیزی یک امر ارتباطی و اجتماعی است تا اینکه فنی و مهندسی باشد.
