میخ محکم کتاب‌های کمک‌آموزشی
ریحانه جاویدی|
قرار بود با تصمیم‌های تازه وزیر آموزش و پرورش، کتاب‌های کمک‌آموزشی از دور رقابت‌ها حداقل برای مقطع ابتدایی خارج شوند اما کمک آموزشی‌ها آنقدر ریشه دوانده‌اند که هنوز هم بخش عمده‌ای از سبد هزینه خانواده‌ها برای تحصیل فرزندانشان را به خود اختصاص می‌دهند. گاهی هزینه تهیه کتاب‌های درسی یک دانش‌آموز برای یک سال تحصیلی بین سه تا چهار میلیون تومان برای خانواده‌ها آب می‌خورد و نتیجه چنین وضعیتی گردش مالی عجیب و غریب این تالیفات است که کتاب‌های قطور سوالات تستی را با تبلیغ برای قبولی در کنکور به دانش‌آموزان تحمیل می‌کنند. براساس آمارهای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از وضعیت بازار نشر در سال 97، مجموع کتاب‌های منتشر شده تنها در شهریور سال گذشته، کتاب‌های چاپ اول و تجدید چاپ شامل شش هزار و 665 عنوان و سه هزار و 918 عنوان چاپ اول و دو هزار و 747 عنوان تجدید چاپ بوده که از میان آن 6 هزار و 665 عنوان، هزار و 584 عنوان در رده‌بندی کمک درسی قرار می‌گیرند. این وضعیت در حالی است که مسوولان دفتر تالیف کتب درسی وزارت آموزش و پرورش معتقدند تا زمانی که نظام ارزیابی مبتنی بر کنکور است، احساس نیاز دانش‌آموزان، عطش مولفان کتاب‌های کمک درسی را بیشتر می‌کند اما در مقابل کارشناسان آموزش معتقدند، برخی مولفان کتاب‌های درسی و طراحان سوال‌های کنکور، خود نویسندگان کتاب‌های کمک آموزشی هستند.
تا کنکور هست؛ کمک‌آموزشی‌ها هم هستند
اگرچه عوامل مختلفی برای بازار پر رونق تالیفات کمک آموزشی مطرح می‌شود اما مسوولان وزارت آموزش و پرورش معتقدند، تداوم نظام ارزیابی مبتنی بر رتبه‌بندی یا همان کنکور عامل اصلی در رشد این گروه از کتاب‌ها هستند. محمود امانی طهرانی، مشاور علمی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش درباره این موضوع به «تعادل» گفت: آموزش مجموعه سیستمی است که در آن فرهنگ یادگیری، ارزشیابی، مطالبات دانش‌آموزان و کارکردهایی که جامعه از نظام آموزشی توقع دارد در کنار هم در این مجموعه ایفای نقش می‌کند. تا زمانی که مهم‌ترین کارکرد این سیستم، یعنی انتظار اصلی که از نظام آموزشی کشور وجود دارد، بر کارکرد گزینش و جداسازی دانش‌آموزان است، بازار پرقدرت کتاب‌های کمک آموزشی هم وجود دارد.
او افزود: آموزش‌هایی که بر مبنای آزمون محوری است و نظام آموزشی ما که به سمت درجه‌بندی کمی دانش‌آموزان حرکت می‌کند، بر چاپ و انتشار کتاب‌های کمک آموزشی دامن می‌زند. اگر بخواهیم رشد این کتاب‌ها کاهش پیدا کند، باید سیاست‌هایی را اتخاذ کنیم که نظام آموزشی ما به جای درجه‌بندی به سمت رشد و تعالی فردی دانش‌آموزان حرکت کند اما در سیستم فعلی چون توقع خانواده‌ها از مدارس قبولی دانش‌آموزانشان در کنکور است. این کارکرد از آموزش خواسته می‌شود. متاسفانه در سال‌های اخیر شعارهایی برای تغییر در نظام آموزشی داده شده و در حرف می‌گویند که کتاب‌های کمک آموزشی باید از چرخه مدارس حذف شود اما در حد شعار کار از پیش نمی‌رود و در عمل باید کارکرد آموزش و پرورش تغییر کند. تا زمانی که قبولی در کنکور نهایت آرزوی هر دانش‌آموز و خانواده او است، نمی‌توان از خانواده‌ها خواست کتاب کمک آموزشی نخرند چرا که تا زمانی که تقاضا هست، عرضه هم وجود دارد. بنابراین اگر خواستار پایان کار مافیای کمک آموزشی‌ها هستیم باید از تغییر سیاست‌های آموزشی خودمان شروع کنیم و کارکرد آموزش را به جایگاه اصلی خود یعنی رشد ابعاد شش‌گانه شخصیت دانش‌آموزان بازگردانیم.
امانی طهرانی در پاسخ به این سوال که چرا تاکنون تالیف کتاب‌های درسی به سمتی حرکت نکرده است که برای نیاز کنکور دانش‌آموزان کافی باشد، بیان کرد: نباید نظام آموزشی به سمتی پیش برود که به جای حل معضل خودش را با معضل تطبیق دهد.کنکور معضل نظام آموزشی ماست که باید حل شود. اگر قرار بود کتاب‌های کمک آموزشی را با کنکور تطبیق دهیم در واقع بخشی از عمر دانش‌آموزان را بطور کامل ضایع کرده‌ایم بلکه کتاب‌ها باید مبنایی باشند که زمینه رشد علمی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی دانش‌آموزان را فراهم کند. اما باید توجه کنیم که دست مولفان کتاب درسی بسته است چرا که هر تغییر در کتاب‌های درسی در واقع تبدیل به یک تست آزاردهنده جدید برای کنکور می‌شود.
او گفت: چیزی که مساله اصلی نوع کتاب درسی نیست بلکه نحوه استفاده از آن است. هر نوع کتاب با هر محتوایی هم برای نظام آموزش فعلی تدوین شود چون کنکور وجود دارد به سرنوشت همین کتاب‌های فعلی دچار می‌شود. با این حال اگرچه قانون راه‌حل برون رفت از این وضع را بیان کرده اما اهتمامی برای اجرای آن نبود. در سال 86 مجلس قانون حذف کنکور را تصویب کرد اما در ده سال اخیر با این انگیزه که این قانون قابلیت اجرایی ندارد، مجریان آن هیچ تلاشی برایش نکردند و بدتر از آن سازمان بازرسی کشور هم بر عملکرد سازمان سنجش آموزش کشور هیچ نظارتی نداشت که معلوم شود چرا این قانون روی زمین مانده. اگر قابلیت اجرایی هم نداشت بعد از اجرای آزمایشی معلوم می‌شد، چطور مسوولان آموزش و پرورش بدون اجرای آزمایشی، بدون تشکیل هیچ کارگروهی و بدون یک فراخوان ملی و بین‌المللی برای نظرسنجی از کارشناسان به این نتیجه رسید که قانون حذف کنکور قابلیت اجرایی ندارد؟
برخی مولفان کتاب درسی؛ نویسندگان کمک‌آموزشی‌ها هستند
اظهارات مشاور علمی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش در حالی است که کارشناسان آموزش معتقدند کنکور عامل بقای کتاب‌های کمک آموزشی نیست بلکه طراحان کنکور عامل اصلی هستند، که خود نویسندگان کتاب‌های کمک آموزشی هستند. مهدی بهلولی، کارشناس آموزش درباره این موضوع به «تعادل» گفت: تجارت در حوزه کتاب های کمک آموزشی چیز جدیدی نیست. حداقل دو سه دهه‌ای است که ما با این مساله رو به رو هستیم. حتی می‌خواهم این نکته را اضافه کنم که برخی نویسندگان کتاب های درسی کتاب های کمک آموزشی را نیز می‌نویسند. حالا سوال اینجاست که چگونه هنوز کتاب درسی به ویرایش نهایی نرسیده کتاب کمک درسی منتشر می‌شود؟ در حالی که تعدادی از معلمان باید نظر بدهند تا نسخه نهایی به چاپ برسد.
او افزود: به نظر من آموزش و پرورش در این زمینه سهل‌انگاری می‌کند، یعنی آموزش و پرورش حداقل می‌تواند برای مولفان کتاب های درسی محدودیت‌هایی را ایجاد کند که با موسسات کتاب های کمک آموزشی همکاری مستقیم نداشته باشند یا حداقل بفهمند که کتاب های کمک آموزشی از کجا درز پیدا می‌کند. در واقع آموزش و پرورش سیاست‌گذاری نمی‌کند، بلکه برخی سیاست‌های آموزشی از بیرون به آن تحمیل می‌شوند و آموزش را به این سمت و سو می‌کشانند. این در حالی است که تاکید بر فضای آموزش کمی به زیان آموزش و دانش‌آموزان است، اما چنین روندی همچنان ادامه دارد و ما تغییری در آن نمی‌بینیم.
بهلولی بیان کرد: کتاب های اصلی 20 شهریور در گیشه‌های توزیع قرار می‌گیرند و بلافاصله کتاب های کمک آموزشی ظرف 10 - 20 روز نوشته و با سرعت و عجله وارد بازار می‌شوند که پر از غلط هستند. آنچنان که بسیاری از این کتاب‌ها اصلا قابل استناد نیستند و تغذیه کافی برای معلمان و دانش‌آموزان ندارند. بنابراین کاملا جنبه تجاری و سودآوری ناشر مدنظر است.
